پایگاه داده باز ایران،پروژه نوآوری است برای جمع‌آوری داده‌های مربوط به ایران در یک جا و ارائه آن‌ها در قالب‌هایی که به راحتی قابل دسترس باشند. رادیو فردا با همکاری این نهاد مجموع مقالاتی را منتشر می‌کند.
حق برخورداری از آموزش رایگان، حداقل تا پایان دوره متوسطه، در قانون اساسی ایران نیز مانند بسیاری دیگر از کشورهای جهان به رسمیت شناخته شده است.
حقی که خود متضمن وظیفه‌ای سنگین برای دولت در راستای حفظ کمیت و کیفیت آموزش همگانی و رایگان در ایران است. بررسی سهم آموزش از بودجه دولت و اقتصاد ایران می‌تواند نشان دهد که هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های دولت در حوزه آموزش چه روندی را طی کرده است. از همین منظر در این یادداشت به بررسی تحولات بودجه آموزش در ایران در فاصله سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۵ و به تفکیک بودجه جاری و عمرانی پرداخته‌ایم. مروری که نشان می‌دهد اگرچه سهم آموزش از بودجه عمومی در این فاصله بیشتر شده است اما ترکیب هزینه‌های حوزه آموزش بیشتر به سمت هزینه‌های جاری متمایل شده است و از سهم بودجه عمرانی و سرمایه‌گذاری آموزشی در آن کم شده است.
سهم آموزش از بودجه عمومی
امور آموزشی در بودجه دولت ایران در سال ۱۳۹۵ نزدیک به ۵۱هزار میلیارد تومان بوده است که سهمی نزدیک به ۱۵ درصد از بودجه عمومی کشور را به خود اختصاص داده است. در سال ۱۳۸۷ اما کل بودجه آموزشی نزدیک به ۱۲هزار میلیارد تومان بوده است که سهمی تقریبا ۱۳ درصدی از بودجه عمومی را در اختیار داشته است. بررسی این بازه زمانی نشان می‌دهد که سهم آموزش از بودجه عمومی در فاصله سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲ روندی پرنوسان را طی کرده است و پس از ۱۳۹۲ روندی صعودی داشته است.
نمودار۲ در زیر با نشان دادن همزمان روند تغییرات نرخ تورم و نرخ رشد بودجه آموزش به ما نشان می‌دهد که در بیشتر سال‌های مورد بررسی این یادداشت، نرخ رشد بودجه کمتر از نرخ تورم سالانه بوده است. این اتفاق می‌تواند هم به معنی کاهش قدرت خرید لوازم، تجهیزات آموزشی و کمک آموزشی در مدارس و نیز کاهش بودجه‌های مربوط به ساخت مدارس جدید و نوسازی مدارس باشد. روندی که به‌نظر می‌رسد از سال ۱۳۹۴ معکوس شده است و نرخ رشد بودجه آموزش از نرخ تورم پیشی گرفته است. ادامه این روند می‌تواند منجر به جبران عقب‌افتادگی‌های ناشی از تورم سال‌های پیش از ۱۳۹۴ شود.
ذکر این نکته نیز ضرورتی اکید دارد که تمامی این اعداد برمبنای تحقق ۱۰۰ درصدی ارقام اعلامی در قوانین بودجه محاسبه شده است. دلیل این فرض نیز عدم انتشار اعداد تحقق یافته بودجه به تفکیک امور مختلف است. با این‌حال می‌دانیم که به طور تقریبی در این سال‌ها نرخ تحقق بودجه جاری حوالی ۸۵ درصد و نرخ تحقق بودجه عمرانی کمتر از ۶۰ درصد بوده است که یعنی سرانه بودجه آموزشی می‌تواند حتی کمتر از میزان محاسبه شده بر اساس قوانین بودجه باشد.
تغییرات مهم در ترکیب بودجه آموزشی
بودجه امور آموزشی در قوانین بودجه ذیل دو عنوان هزینه‌های جاری و هزینه‌های عمرانی محاسبه و تخصیص داده می‌شود. هزینه‌های جاری شامل عناوینی مانند حقوق و دستمزد پرداختی به معلمان، استادان و کارمندان، هزینه‌های روزمره اداره سازمان‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها و نیز هزینه‌های تهیه ملزومات و لوازم مصرفی می‌شود.
سهم این هزینه‌های جاری از بودجه اعلامی آموزش در ایران همواره بسیار بیشتر از بودجه عمرانی بوده است و جالب‌تر آنکه این سهم از کمتر از ۸۲ درصد در سال ۱۳۸۷ با رشدی شتابان به بیشتر از ۹۳ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است. از سوی دیگر سهم بودجه عمرانی حوزه آموزش که شامل مواردی چون نوسازی و ساخت مدارس، تهیه ملزومات بادوام آموزشی و مدرن‌سازی ابزار آموزشی می‌شود از ۱۸ درصد در سال ۱۳۸۷ به کمتر از ۷ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است.
کاهشی شدید که اگر آن را در کنار تحقق همواره ناقص بودجه‌های عمرانی در نظر بگیریم نشان می‌دهد فشار بودجه‌های آموزش در ایران یکسره به بودجه عمرانی منتقل شده است. سهم سرمایه‌گذاری آموزشی (بودجه عمرانی) در بودجه آموزشی دولت ایران در حالی شدیدا کاهش یافته است که نگاهی به اخبار و گفته‌های مقامات ایرانی نشان می‌دهد این امر نمی‌تواند ناشی از نیاز کمتر نظام آموزشی ایران به سرمایه‌گذاری باشد. بلکه بیشتر نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری‌های آموزشی که برای حفظ کیفیت و کمیت آموزش در ایران ضروری است قربانی بار فزاینده هزینه‌های جاری در نظام آموزشی ایران شده است.
جمع‌بندی
آمارهای بودجه‌ای در فاصله سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۵ حکایت از رشد سهم آموزش در بودجه عمومی ایران دارند. اما نکته قابل توجه به ترکیب بودجه آموزش مربوط می‌شود که در این فاصله زمانی بیشتر به سود هزینه‌های جاری تغییر کرده است. به‌نحوی که در این سال‌ها سهم بودجه عمرانی (سرمایه‌گذاری) از کل بودجه بخش آموزش به شدت کاهش یافته است و دولت‌ها عملا نتوانسته‌اند راه حلی برای جبران این وضعیت پیدا کنند. این روند می‌تواند هشداری باشد برای افت کیفیت نرم‌افزاری و افزایش آسیب‌پذیری سخت‌افزاری نظام آموزشی ایران در سال‌های آتی.
---------------------------------------------------------------------------------------
این گزارش با استفاده از این داده‌ها از پایگاه داده باز ایران نوشته شده است:
برآورداعتباراتهزينه‌ایوتملکدارایی‌هایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۹۵
برآورداعتباراتهزينهایوتملکدارايیهایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۹۴
برآورداعتباراتهزينهایوتملکدارايیهایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۹۳
برآورداعتباراتهزينهایوتملکدارايیهایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۹۲
برآورداعتباراتهزينهایوتملکدارايیهایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۹۱
برآورداعتباراتهزينهایوتملکدارايیهایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۹۰
برآورداعتباراتهزينهایوتملکدارايیهایسرمايهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۸۹
برآورداعتباراتهزينهایبرحسبامور.فصلدرسال ۱۳۸۸
اعتباراتتملکدارایی‌هایسرمایه‌ایبرحسباموروفصلدرسال ۱۳۸۸
برآورداعتباراتهزینه‌ایبرحسباموروفصلدرسال ۱۳۸۷
اعتباراتتملکدارایی‌هایسرمایه‌ایبرحسباموروفصلدرسال ۱۳۸۷
شاخصکلبهایکالاهاوخدماتمصرفیدرمناطقشهریايران (شاخصتورم) درسال‌های ۱۳۹۴ - ۱۳۱۵
محصولناخالصداخلیوارزشافزودهرشتهفعاليت‌هایاقتصادیكشوربهقيمت‌هایجاریازسال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵