ماه رمضان است و در ترکیه هم مانند همه کشور های مسلمان، ماه روزه، نمار و عبادت. مصطفی آشکار، استاد دانشکده الهیات دانشگاه آنکارا در برنامه زنده شبکه اول تلویزیون دولتی ترکیه یعنی «ت ر ت یکTRT 1 » در باره «صفای ماه رمضان» صحبت میکند. میگوید «بعضی‌ها مرتبا اینجا و آنجا خودستائی میکنند که روزه میگیرند و نماز میخوانند. خوب، این فرض است، وظیفه شماست. نیکی نمیکنید که پُز هم میدهید.» بعد هیجان زده میشود و تعریف میکند که با همکارانش از همان دانشکده الهیات آنکارا به یکی از باغ وحش‌های استرالیا رفته بودند. ضمن تماشای حیوانات باغ وحش استاد به این نتیجه میرسد که تنها موجود زنده‌ای که برای سجده پیشانی بر زمین میگذارد انسان است: «یعنی تنها حیوانات هستند که نماز نمیخوانند. کسی به خودش نگیرد، بگذارید صمیمانه بگویم، آیات هم هست، یعنی کسی که نماز نمیخواند حیوان است.»
عجب!
گفتن چنین سخنی ۱۴ سال پیش، زمانی که هنوز آقای رجب طیب اردوغان و حزب «عدالت و پیشرفت» (ع ک پ) او بر سر کار نیامده بودند، ممکن نمیبود.
با این همه اتفاق عجیبی نیفتاد. تا اینکه مردم خبر گرفتند. ویدئوی استاد الهیات دست به دست گشت و به اشتراک گذاشته شد، اول از طریق «رسانه‌های هنوز مستقل» و آنگاه به کمک شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ ها.
پس از یک جلسه هیئت وزیران، خبرنگاران از نورالدین جانیکلی، معاون نخست وزیر و سخنگوی دولت، در باره سخنان استاد الهیات می پرسند. معاون نخست وزیر نه این بیانات را محکوم میکند، نه زبان به انتقاد میگشاید و نه حتی اظهار نظری میکند، بلکه فقط میگوید: «در این مورد من بهتر است پاس بدهم. به نظرم این موضوع را عمداً گنده میکنند. اگر کسی جرمی مرتکب شده دادستان‌ها آن را پیگیری خواهند کرد.»
اما احتمالا واکنش‌ها خیلی شدید تر از حد انتظار دولت بوده که استاد الهیات دوباره پیدایش میشود – این بار با لحنی دیگر: «منظور من از سخنانی که گفته‌ام این نبوده. سوء تفاهم شده و بخاطر این سوء تفاهم معذرت میخواهم.»
آیا این همان ترکیه است که مصطفی کمال آتاتورک ساخته بود؟
این هم غم انگیز است که توهین‌های این آموزگار علوم دینی دانشگاه آنکارا نمونه‌ای کوچک از روندی فزاینده در ترکیه آقای اردوغان است، روندی که در آن، طرز برداشت دولت و حاکمین از اسلام و رعایت عمومی آن برداشت، از پشتیبانی علنی و تحمیلی دولت برخوردار است.
در این ماه رمضان بسیاری از رستوران‌های ترکیه سفره‌های مخصوص افطار باز میکنند و بعد از افطار خوراک‌های رنگارنگی به مشتریان خود عرضه مینمایند.
همین چند روز پیش با یکی از دکانداران یک شهر ساحلی دریای اژه صحبت میکردم و به او میگفتم که چقدر خوب است که با وجود یک حکومت متمایل به اسلامگرائی، هر کس آزاد است که روزه بگیرد و یا نگیرد. حتی صرف نهار در روز روشن در رستوران‌ها و یا نوشیدن آب در خیابان مشکلی بنظر نمیرسد. تبسم کرد و گفت: «البته، در این شهر ساحلی که همه درآمد مردم از گردشگری هست، حرف شما درست است. اما فقط ۵۰ کیلومتر از ساحل دور شوید و به داخل کشور بروید. آنوقت در خیابان آب بخورید و یا سیگار بکشید تا ببینم شما روزه تان را میخورید یا آنها شما را میخورند!»
جوانی در شهر شمالی «ترابوزان»، در ساحل دریای سیاه، در خیابان‌های شهر، از خود و مردم یک «سلفی ویدئو» ضبط کرده در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد. این جوان هم با لحنی تهدید آمیز میگوید: «به این خیابان‌ها و مردمی که میایند و میروند نگاهی بکنید. آیا کسی چیزی میخورد و یا مینوشد؟ کسی سیگاری میکشد؟ آن لاف و گزاف‌های دمکراسی و غیره و ذالک را ولش کنید. اینجا در ماه رمضان اگر کسی در خیابان چیزی بخورد بخدا قسم چشمانش را از حدقه بیرون میاورند!»
اما هنوز هم دلپذیری ترکیه در آن است که با اینهمه در این کشور هنوز – و روی واژه «هنوز» میتوان تاکید کرد – هنوز در مقایسه با بسیاری کشورهای دیگر خاورمیانه امکان دارد که کسی «نه» بگوید، اگرچه اینگونه راه‌های مخالفت و انتقاد رفته رفته کمتر و کمتر میشوند.
در رابطه با سخنان توهین آمیز آن استاد الهیات، جوانی از محله «بیگ کوز» استانبول از دست آن استاد شکایت کرده و در متن شکایت خود چنین گفته است: «من هرگز در عمرم نماز نخوانده ام. طبق یک بررسی اجتماعی ۲۷.۵ درصد مردم بالغ ترکیه و تقریبا ۸۵ درصد جمعیت کل جهان اصلا نماز نمیخوانند. ادعای حیوان بودن هرکسی که نماز نمیخواند توهین به میلیارد‌ها نفر از جمعیت کره زمین است.»
بعید است دادگاه در استانبول به شکایت این جوان رسیدگی کند. اما شاید این اصلا مهم هم نیست. برای او احتمالا خود نفس شکایت اهمیت بیشتری دارد.