تاملی کوتاه و گذرا بر روز شمار موضوعِ استقرار هواپیماهای نظامی روسیه در پایگاه نوژه توام با توجیهات و اظهارات متناقض مقام های جمهوری اسلامی، نشان از سردرگمی و ناهماهنگی مراکز متعدد قدرت و حسبِ حال آنها درکشور دارد.
سه شنبه ۲۶ مرداد، وزارت دفاع روسیه طی بیانیه‌ای با آفتابی کردن این استقرار گفت، بمب افکن‌های توپولوف ۲۲ ام-۳ و جنگنده – بمب افکن‌های سوخوی -۳۴ آن کشور از پایگاه نوژه مواضع داعش و دیگر گروه های پیکارجو را در استانهای حلب، دیرالزور و ادلب بمباران کردند.
در پی این اقدام یک جانبه روسیه و آگاهی نمایندگان مجلس و درمجموع مردم ایران از حضورهواپیماهای یاد شده در پایگاه همدان، مقامهای ایران در مقام تشریح و توضیح این موضوع بر آمدند و هرکس هر چه را که گفت، دیگری آن را دانسته و ندانسته نقض کرد و بر پیچیدگیهای موضوع افزود.
در این میانه مقامات سپاه که درباره همه امور کشور، از نظامی و امنیتی گرفته تا سیاست خارجی و اقتصادی و اجتماعی و اخلاقی، اظهار نظر میکنند و راهکار ارائه میدهند ، به استثنا وزیر دفاع ، حسین دهقان ، سکوت اختیار کردند. در عوض رسانه‌های وابسته و یا نزدیک به آنها مانند روزنامه جوان و خبر گزاری فارس به دفاع از استقرار هواپیماهای روسی در نوژه و مذمت منتقدان این موضوع پرداختند و تاکید کردند که حضور جنگنده‌های روسی با اصل ۱۴۶ قانون اساسی مغایرتی ندارد.
سردرگمی و تناقضات
برخی از واکنش‌ها و اظهارات مقامهای جمهوری اسلامی به شرح زیر است:
حشمت الله فلاحت پیشه، نما ینده اسلام آباد غرب در صحن علنی مجلس استفاده نوژه به وسیله روسیه را مغایر اصل ۱۴۶ قانون اساسی دانست؛
علا الدین بروجردی، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، تصریح کرد پایگاه هوایی همدان پایگاه روسی نشده و جنگنده‌ای در آن مستقر نیست و تنها کاری که صورت میگیرد این است که هواپیماهای روسی برای دریافت سوخت از این پایگاه استفاده میکنند. این در حالی است که نماینده بروجرد بعداً در ۳۰ مرداد ماه گفت، استفاده از حریم هوایی ایران و پایگاه نوژه م سابقه دارد اما اخیرا علنی شده است ؛
بیست نماینده مجلس خواستار برگزاری نشست غیر علنی به منظور بر رسی ابعاد ماجرا شدند.
روز ۳۰ مرداد، وزیر دفاع ایران درباره موضوع نوژه گفت: «این موضوع ربطی به مجلس ندارد و این کار تصمیم نظام در جهت مقابله با داعش و تروریستها در سوریه بوده است ... به هیچ عنوان پایگاهی در اختیار روس ها نگذاشتیم و طرح این موضوع نوعی مغلطه است ... تا هر زمان لازم باشد به روسها اجازه استفاده از پایگاه نوژه را خواهیم داد و ممکن است هواپیماها در آنجا مسلح شوند و یا تغییرات جزئی هم صورت بگیرد»
یک روز بعد خبرگزاری ریا نوستی در گزارشی اطلاع داد که مسکو فعلاً استفاده از پایگاه هوایی همدان را به حالت تعلیق درآورده است.
روز یکم شهریور حسین دهقان، وزیر دفاع ایران، در یک برنامه تلویزیونی درباره اینکه چرا خبر پروازهای بمب‌افکن‌های روسی از پایگاه نوژه برای اولین بار از سوی روسیه منتشر شده گفت، پشت اعلام این خبر «نوعی خودنمایی و بی‌معرفتی[ بوده است] ... طبیعتاً روسها علاقه مندند نشان دهند که یک ابرقدرت و کشور اثرگذار هستند و در تمامی روندهای امنیتی منطقه و سطح جهان حضور دارند. از طرفی علاقه دارند در صحنه عملیات در سوریه خود را به عنوان یک عامل موثر مطرح کنند تا بتوانند سهم خود را درآینده و درمقابل آمریکا تامین کنند.»
متعاقب سخنان وزیر دفاع، بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، روز دوشنبه یکم شهریور درنخستین نشست مطبوعاتی خود درباره استفاده روسیه از پایگاه هوایی نوژه همدان گفت: «روسیه نه در ایران پایگاه دارد و نه مستقر شده است. موضوعی بود که انجام گرفت و عجالتاً پایان گرفت ... دربارهٔ روسیه هم تفاهم بود که طرفین بعد از عملیات اطلاع‌رسانی کنند که انجام گرفت.»
تنها یک روز پس از اظهارات سخنگوی وزارت خارجه، علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران،سه شنبه دوم شهریور، با تاکید مجدد به اینکه ایران به کسی پایگاهی نداده است، اعلام کرد که رفت و آمد هواپیماهای روسی به نوژه هم‌چنان پابرجاست؛
تنها ساعتی پس از ادامه استفاده روسها از پایگاه نوژه توسط رییس مجلس، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، با رد این خبر گفت جنگنده‌های روسی پنج‌شنبه هفته گذشته ( ۲۸ مرداد) ایران را به مقصد روسیه ترک کرد.
جدا از گفته‌های ضد و نقیض بالا که نشان از سردرگمی و ناهماهنگی میان مجلس، شورای عالی امنیت ملی و دولت (وزارت خارجه و وزرات دفاع) دارد، کنارهم نهادن این گفته‌ها با گزارشهای رسانه‌های روسیه مانند شبکه راشا تودی و خبر گزاریهای اسپوتنیک و ایتار تاس به نقل از مقامهای روسی، نشانگرنوعی ناهماهنگی میان مسکو و تهران در حیطه روابط عمومی است، گو اینکه استفاده از این پایگاه نیازهای نظامی هر دو طرف را در برخی زمینه‌ها تامین میکند.
اهمیت و ظرفیت‌های پایگاه نوژه، نیازمندی های متقابل
پایگاه هوایی حمیمیم سوریه در حومه لاذقیه توانایی پذیرش هواپیماهای بمب افکن سنگین روسیه را ندارد و پرواز توپولف‌های ۲۲ام -۳ از پایگاه نه چندان مجهز موزدُک در اوستیای شمالی به سوی سوریه به خاطر مدت پرواز، حمل سوخت بیشترو حمل بمب و تسلیحات کمتر نیازهای روسیه را برای تشدید بمبارانهای هوایی در عملیات حلب تامین نمیکرد.
استفاده از نوژه مسافت پرواز را برای بمب افکن‌های یاد شده از ۲۱۰۰ کیلومتر به حدود ۸۰۰ کیلومترکاهش میدهد و ظرفیت حمل بمب و مهمات را به چهار برابر، نزدیک به ۲۹ تن، افزایش خواهد داد. در مقابل پایگاه موزدک و حمیمیم، نوژه یا پایگاه سوم شکاری (پیشتر به نام شاهرخی ) از مهمترین پایگا‌های نظامی ایران در غرب کشور است. این پایگاه ، واقع در ۴۷ کیلومتری شمال همدان، دو باند دارد که عرض هر کدام بالغ بر ۵۰ متر است.
جمهوری اسلامی و دولت بشار اسد نیز برای مقابله با گروههای مخالف اسد و در حال حاضر با توجه به اهمیت استراتژیک عملیات حلب به حمایت‌های هوایی روسیه نیاز دارند. ایران به خاطر کهنگی هواپیماهای نیروی هوایی ارتش و سوریه به سبب نارکارآمدی ، و ظرفیت بسیار محدود توان هوایی‌اش قادر به تامین حمایت‌های هوایی از نیرو‌های اسد و یکانهای اعزامی از ایران و حزب الله لبنان نیستند.حسین ارین
طول این باند متفاوت است و به ۳۹۰۰ و ۴۳۰۰ مترمیرسد. این باند‌ها ظرفیت پذیرش هواپیماهای بسیار سنگین تا ۳۵۰ تن را دارا میباشند و در مجموع تسهیلات پروازی این پایگاه به نحوی است که ۲۴ ساعته ودر هر نوع شرایط جوی میتواند عملیاتی باشد و ۷۰ تا ۸۰ هواپیمای تاکتیکی را در خود جای دهد.
به گزارش خبر گزاری ایتار تاس، نوژه با توجه به توانائیهای همه جانبه‌اش میتواند بین ۴۵ تا ۵۰ فروند هواپیمای بمب افکن سنگین از نوع توپولف ۲۲ام -۳ را پذیرا باشد. علاوه بر این ، نوژه ظرفیت‌های قابل توجهی برای انبار کردن مهمات و سوخت دارد.
در مقابل این اهمیت عملیاتی و استراتژیک نوژه برای روسیه، جمهوری اسلامی و دولت بشار اسد نیز برای مقابله با گروههای مخالف اسد و در حال حاضر با توجه به اهمیت استراتژیک عملیات حلب به حمایت‌های هوایی روسیه نیاز دارند. ایران به خاطر کهنگی هواپیماهای نیروی هوایی ارتش و سوریه به سبب نارکارآمدی ، و ظرفیت بسیار محدود توان هوایی‌اش قادر به تامین حمایت‌های هوایی از نیرو‌های اسد و یکانهای اعزامی از ایران و حزب الله لبنان نیستند.
«بی معرفتی» روسها ؟
در سطح منطقه ای، استقرار هواپیماهای روسی در نوژه نمایانگر گسترش نفوذ روسیه در منطقه خاورمیانه است و از جهاتی نقطه عطفی در سیاست خارجی روسیه در این منطقه بشمار میاید. روسها استقرار در نوژه را نشانه همکاریهای عمیق و نزدیک مسکو و تهران عنوان کردند ولی آفتابی شدن این موضوع از سوی روسیه بدون اطلاع ایران، نمایانگر عدم هماهنگی میان دو کشور است – هماهنگی بر سر اینکه استقرار هواپیماها تا چه زمانی محرمانه بماند و یا اینکه چه زمانی و به چه نحوی این موضوع نهفته آشکار شود و به اطلاع عموم برسد.
روسها موضوع استقرار را یک جانبه بدون توجه به حساسیت های جامعه ایران در مورد حضور قوای خارجی در کشور و حساسیت های تاریخی و ناخوشایند مردم ایران نسبت به روسیه آشکار کردند. اینکه حسین دهقان، وزیر دفاع جمهوری اسلامی، از «بی معرفتی» روسها سخن به میان آورده نشان از نارضایتی مقامهای دولتی و سپاهی و عدم هماهنگی بین دو کشور دارد ضمن اینکه تلاش این مقامها برای توجیه حضور روسها در نوژه و کم رنگ کردن این حضور نتایج مثبتی ببار نیاورده است.