جمهوری اسلامی که غرق در جنگهای مستقیم و نیابتی درجای جای خاورمیانه و مواجه با از سرگرفتن ستیزه جویی قومی و فرقه‌ای در کردستان، بلوچستان و خوزستان است، تلاش دارد که توان و کارایی نظامی‌اش را تقویت کند و تعامل میان سپاه و ارتش را افزایش دهد.
انتصاب سرلشگر پاسدار محمد باقری (محمد حسین افشردی) با سابقه خدمت در بخش اطلاعات به ریاست ستاد کل نیروهای مسلح برای نیل به این هدف و هدایت نیروهای نظامی جمهوری اسلامی برای رویارویی با این تهدید‌های متنوع صورت گرفته است.
آیت الله خامنه‌ای در حکم انتصاب محمد باقری تاکید دارد که او باید با "عمل انقلابی" توانمندی‌ها و آمادگی‌های دفاعی - امنیتی نیروهای مسلح و بسیج را ارتقا دهد و آنها را برای مقابله کار ساز و به موقع با هر گونه تهدید در هر سطحی که متوجه نظام جمهوری اسلامی باشد، آماده کند. عبارت عمل انقلابی در حکم یاد شده نشان آشکاری است ازتداوم و رجحان راه و روش سپاه پاسداران در تفکرات نظامی جمهوری اسلامی.
محمد باقری بر خلاف سلف‌اش حسن فیروز آبادی و دیگر فرماندهان سپاه تا حد امکان از حضور در رسانه‌ها و گفت و گو با خبرنگاران دوری کرده است ولی اظهار نظرهای گاه و بیگاه او دریچه‌ای را برای پی بردن به تفکرات نظامی و ذهنیت او باز میکند.
اجرای فرامین خامنه ای، خطوط قرمز
او درحاشیه مراسم معارفه‌اش در روز سه شنبه ۱۵ تیر به خبرنگاران گفت اولویت برنامه کاری اش در ستاد کل " اجرای فرامین فرمانده معظم کل قوا" یعنی آیت الله خامنه‌ای است و پس از آن به ارتقا توان نیروی‌های مسلح و کمک به مستضعفین منطقه ، خواهد پرداخت.
محمد باقری پیش از انتصاب اش، در سِمت رییس ارکان و امور مشترک ستاد کل، طی مصاحبه‌ای با دفاع پرس ، حفاظت و دفاع از بغداد، عتبات عالیات و محل دفن ائمه در عراق را جز خطوط قرمز جمهوری اسلامی بر شمرد و گفت اگر خطری متوجه آنها شود ، ایران یکراست وارد عمل خواهد شد و مقتدرانه " اشرار" را منهدم خواهد کرد.
او در همین مصاحبه با اطمینان خاطر دادن به دوستان جمهوری اسلامی و تاکید به اینکه تهران آنها را تا رسیدن به پیروزی حمایت خواهد کرد، اظهار داشت : " اگر منافع دوستان و هم‌پیمانان ما به خطر بیافتد بنا به تدبیر فرمانده کل قوا ما به هر روشی همراهان ملت ایران را پشتیبانی کرده و به آنها آموزش‌های لازم را برای مقابله با هر خطری ارائه می‌دهیم.... و بر اساس تدبیر مقام معظم رهبری و شورای عالی امنیت ملی، در هر جا اقدامات مختص به آن محل را انجام خواهیم داد."
"نگاه آینده نگرانه و استراتژیک" باقری ؟
یکی از طرحهای به اصطلاح آینده نگرانه محمد باقری که در در پایان آخرین "همایش توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی" در چا بهار به آن اشاره کرد ، حضورآتی نیروهای ایران در قطب جنوب است. او گفت: "ما از سواحل مکران، دسترسی مستقیم به آبهای آزاد و بدون وجود هیچ خشکی در سر راه، به قطب جنوب داریم و می‌توانیم طبق قوانین بین‌المللی در بخشی از قطب جنوب هم ادعای حاکمیت کنیم. "
در حالیکه دست زدن به چنین کاری میتواند از دیدگاه تئوری و یا مثبت اندیشی تا حدی قابل قبول باشد ولی از دیدگاه عملی چه از نظر توان نیروی دریایی ارتش و چه از نظرتخصیص منابع نظامی و ارجحیت بندی ریشه در ناآگاهی دارد و به خوش خیالی پهلو میزند.
این ادعا در حالی مطرح میشود که استان سیستان و بلوچستان و سواحل مکران یکی از توسعه نایافته ترین بخش‌های ایران است و نیروی دریایی ارتش به عنوان یک نیروی دریایی آبهای سبز ( نه نیروی دریایی استراتژیک یا راهبردی که ادعا میشود) به علت غفلت جمهوری اسلامی از جمله سپردن سکان این نیرو به مدت نزدیک به ۱۶ سال به دست دریاداران دریاندیده ( سرداران سپاهی با درجات کیلویی دریاداری )، از تقویت به موقع و نسبی درمقایسه با کشور‌های عرب جنوب خلیج فارس باز مانده است.
این نیرو به رغم تلاشهای گسترده افسران و درجه دارانش در زمینه‌های تعمیر و نگهداری ، نو سازی و نو سازماندهی از توان کافی برای اجرای وظایف محوله‌اش در خط اول دفاعی در دریای عمان بر خوردار نیست چه رسد به اینکه حاکمیت جمهوری اسلامی را در بخشی از قطب جنوب تامین کند.
ارتش و تهدید همطراز
به گفته سرلشگر محمد باقری ارتش و سپاه مکمل یکدیگرند و دفاع در برابر دشمن همطراز بر پایه قانون اساسی به عهده ارتش است و اگر توان مهاجم به گونه‌ای باشد که ارتش به تنهایی قدرت مقابله نداشته باشد، آنوقت سپاه وارد میدان میشود. سپاه علاوه بر این مسولیت " حفظ امنیت داخلی در محدوده بالاتر از توان انتظامی را به عهده دارد و تعمیق انقلاب اسلامی در مناطق غربی آسیا و کشور‌های اسلامی نیز بر عهده سپاه است."
او در ادامه مصاحبه‌اش در برنامه تلویزیونی "شناسنامه" میگوید جمهوری اسلامی با "تهدید همطراز" مواجه نیست و فقط "تهدیدات نا همطراز" مانند تهدید و تهاجم احتمالی آمریکا مد نظر است و در آن شرایط سپاه به کمک ارتش خواهد رفت . به عبارت دیگر باقری هیچیک از کشور‌های همسایه و منطقه را از نظر نظامی همال و همتای جمهوری اسلامی نمیداند و تنها آمریکا و کشور هایی در سطح آن را تهدیدی برای کشور می پندارد و اینکه وظیفه ارتش مقابله با تهدیدات خارجی است نه داخلی.
باقری در حالی ارتش و سپاه را مکمل یکدیگر میداند که شکاف و ناهم اندیشی میان ارتش و سپاه همچون گذشته ادامه دارد و در سالهای اخیر به جز همکاریهای محدود از جمله در زمینه پدافند هوایی کشور، نشانه‌ای از تعامل متقابل و اجرای رزمایشهای مشترک میان آنها دیده نشده است.
سپاه یک سازمان سیاسی – اقتصادی - نظامی است ولی ارتش همچون گذشته یک سازمان نظامیِ کلاسیکِ غیر سیاسی میباشد که آگاهانه به حاشیه رانده شده است. سرداران سپاه درهمه امور کشور از اجتماعی و اخلاقی گرفته تا سیاسی ،امنیتی ، نظامی ، اطلاعاتی و سیاست خارجی دخالت میکنند و یا با اظهار نظرهای خود رشته‌های دولت را پنبه میکند و در مجموع تلاش میکنند که سیاست خارجی دولت روحانی را به رویکردهای ستیزه جویانه سوق دهند. سپاه از بسیاری جهات یک دولت بالفعل نیمه آشکار به حساب میاید.
آیت الله خامنه‌ای در جابه جایی‌های تازه در ستاد کل برای خالی نبودن عریضه و به رعایت ظاهر سرتیپ عبدالرحیم موسوی از ارتش را به جانشینی سرلشگر پاسدار باقری گمارد و سرلشگر حسین حسنی سعدی، یکی از باسابقه‌ترین و کارآزموده‌ترین سرلشگر‌های ارتش را ، به معاونت سرلشگر پاسدار غلامعلی رشید در قرارگاه خاتم الانبیا منصوب کرد که مسئولیت طرحهای نظامی و هماهنگی عملیات نیروی‌های مسلح است. ستاد کل انباشته از سرداران سپاهی است و سپاه نفوذ فوق العاده ای در همه ارکان کشور و مراکز تصمیم گیری سیاسی و نظامی از جمله در شورای عالی امنیت ملی دارد.
تهدیدات داخلی
محمد باقری در مراسم معارفه‌اش گفت مهمترین تهدیدات داخلی از شمال غرب و مناطق مرزی جنوب کشور نشات میگیرد.
تهدید‌های بالقوه و بالفعل استانهای سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی، کردستان و خوزستان از عمده‌ترین نگرانیهای امنیت داخلی است و مسئولیت اصلی برای دفع و یا کنترل این تهدید‌ها را سپاه بعهده دارد.
مسایل حاد استان سیستان و بلوچستان که ابعاد فرهنگی، اقتصادی، قومی و فرقه‌ای دارد کماکان به قوت خود باقی است ودر دهه گذشته از شدت وخامت وضعیت امنیتی در این بخش از کشور کاسته نشده و رویکردهای سپاه در این استان، از جمله نظامی و همکاریهای اطلاعاتی با پاکستان برای ریشه کن کردن گروههای مسلح ، نتایجی ببار نیاورده است.
وضعیت امنیتی درخوزستان و ریشه‌های مسایل حاد این استان در کل تفاوت چندانی با استان سیستان و بلوچستان ندارد.
در مقایسه، تنش و درگیری در شمال غرب کشور با مبارزه مسلحانه حزب دمکرات کردستان ایران علیه جمهوری اسلامی بالا گرفته وسپاه پاسداران نیز بر شدت حملات علیه پیکار جویان این حزب و دیگر گروههای مسلح افزوده است. در حالیکه جمهوری اسلامی با پیشمرگه‌های دولت اقلیم کردستان عراق همکاری نزدیکی برای مبارزه با داعش دارد حزب یاد شده، بنا بر اظهارات رهبرانش، قصد دارد روابط سیاسی مستحکمی را با کردستان عراق بر قرار کند.
مقابله با این تهدیدات نامتقارن وارائه راهکارهای لازم عملیاتی و ایجاد هماهنگی میان نیروهای نظامی یکی از دلمشغولی‌های محمد باقری خواهد بود.
جنگهای برون مرزی
در این ارتباط سوریه یک چالش جدی برای جمهوری اسلامی است که ستاد کل نیروی‌های مسلح باید با آن پیشانی کند. حمله‌های جیش الفتح و جبهه النصره به یکانهای سپاه در خان طومان در ۱۷ اردیبهشت ضربه سنگینی به سپاه وارد کرد و کارآیی و وجهه آن را زیر سئوال برد. این ضربه و برخی دیگر از نارکارآمدیها توام با بالا رفتن شمار کشته شدگان سپاه در سوریه و انعکاس آن در جامعه و فشار ناشی از آن ، آیت الله خامنه‌ای و دیگر مقامهای جمهوری اسلامی را واداشت که به بازبینی نحوه حضور سپاه در سوریه بنشینند.
در این راستا یکی از مسئولیت‌های محمد باقری اجرای استراتژی جدید جمهوری اسلامی در سوریه و برقراری هماهنگی و همکاری ارتش و سپاه خواهد بود . سپاه به گفته حسین سلامی ، جانشین فرمانده سپاه، در چهار سطح راهبردی، عملیاتی، تاکتیکی، فنی و امدادی در سوریه حضور دارد که تا همین اواخر منحصر به پرسنل سپاه و نیروی قدس بود.
اما به تازگی ستاد کل نیروهای مسلح و سپاه با یک چرخش اساسی، یکانهای ارتش را نیز وارد نبردگاههای سوریه کرده اند. با اینهمه مسئولیت نحوه شرکت نیروهای نظامی جمهوری اسلامی و هدایت عملیات آنها و هماهنگیهای لازمه با نیروهای دولتی سوریه با سپاه است . به عبارت دیگر سپاه نقش اول را دارد و یکانهای ارتشی مامور شده اند که به سپاه یاری دهند.
در عراق سپاه و نیروی قدس موقعیت مستحکمی دارند و نیازی به کمک و تعامل یکانهای ارتش ندارند.
قدرت فزاینده سپاه ، تفاوت ماهوی با ارتش
بعید است که انتصاب محمد باقری و تغییرات ساختاری در حضور نظامی ایران در سوریه وکنار هم قرار دادن سپاهیان و ارتشیان در این کشور اثرات ماندگاری بر روابط سپاه با ارتش داشته باشد ویا تعاملِ متقابلِ قابل قبولی بین آنها ایجاد کند . سپاه تفاوت ماهوی با ارتش دارد.
همانگونه که در بالا اشارت رفت سپاه در بدو تاسیس و در دوران جنگ ایران و عراق ساختاری غیر کلاسیک و غیر رسمی داشت ولی در پایان جنگ هشت ساله به شکل یک نیروی نظامی کلاسیک سازماندهی شد که در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی نیز نقش برجسته‌ای دارد. این در حالی است که ارتش همانند گذشته یک نیروی نظامی رسمی باقیمانده است.
سپاه بعد از جنگ هشت ساله و در شکل و شمایل تازه اش به نحو فزاینده‌ای خود را به مسایل امنیت ملی از جمله امنیت سایبری، توسعه توان موشکی کشور و جنگ در سوریه، عراق، یمن و لبنان چفت زده است. نفوذ سیاسی گسترده سپاه در همه ارکان کشور توام با پارتی بازی و عزیز پروری محمود احمدی نژاد در دوران ریاست جمهوری‌اش باعث شد که سپاه در مقایسه با ارتش بودجه بیشتری داشته باشد ، کاری که دولت فعلی تلاش دارد آن را متعادل کند. از این رو حسن روحانی برای سال جاری بودجه سپاه را کم کرده و بر بودجه ارتش به میزان ۱۵ در صد افزوده است ، اقدامی که مخالفت مجلس را در پی داشت.
این در حالی است که قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا ، یکی از زیر مجموعه های سپاه، بزرگترین پیمانکار پروژه‌های دولتی کشور است و یکی از قطب‌های مهم اقتصادی جمهوری اسلامی محسوب میشود.
به تازگی هر گام دولت روحانی برای تشویق و ترغیب سرمایه گذاران خارجی در کشور با مخالفت اصولگرایان و مخالفان دولت روبرو شده است که نمیخواهند نقش شرکتهای وابسته به سپاه کاهش یابد.
این شرکتها در زمان ریاست جمهوری احمدی نژاد به علت تحریم‌های بین المللی علیه جمهوری اسلامی، رشد و رونق چشمگیری داشتند و در نتیجه به نحو بی‌سابقه‌ای به منابع مالی و نفوذ اقتصادی سپاه در کشور افزودند.
در حال حاضر موقعیت این شرکتها با توجه به سیاست دولت روحانی در بخش بازرگانی و سرمایه گذاری خارجی و تلاش او برای باز کردن نسبی فضای اقتصادی کشور به خطر افتاده است.
به رغم این سپاه که حفاظت و پاسداری از نظام جمهوری اسلامی را در صدر مسئولیت‌های خود دارد به بسط نفوذ خود در ایران و در منطقه ادامه خواهد داد و آیت الله خامنه‌ای برای حفظ موقعیت خود وکرسی ولایت فقیه، نقش اول سپاه یعنی "گارد پراتوریان" جمهوری اسلامی را در قالب نیروهای مسلح ایران قطع نظر از هر نوع هزینه هایی که برای ایران خواهد داشت، حفظ خواهد کرد و بهمین جهت به محمد باقری دستور داده است که با "عمل انقلابی" جلوی هر نوع تهدیدی که متوجه جمهوری اسلامی باشد، سد کند.
———————————
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان خود هستند و نه بازتاب دیدگاهی از رادیو فردا.