همه حاشیه‌های اسکار «فروشنده»

هشتاد و نهمین دوره مراسم اهدای جوایز اسکار برای سینمای ایران یک اتفاق تاریخی دیگر رقم زد. مانند دوره هشتاد پنجم این جوایز، اصغر فرهادی، معتبرترین فیلمساز حال حاضر ایران توانست به جایزه اسکار برسد و ایران به فاصله ۵ سال وارد جمع کشورهایی شد که دو جایزه اسکار گرفته‌اند.

اصغر فرهادی با اسکاری که برای فیلم «فروشنده» گرفت، خود به جمع فیلمسازان معروف تاریخ سینما، آکیرا کوروساوا و رنه کلمان پیوست که دو جایزه اسکار در رشته بهترین فیلم خارجی زبان گرفته‌اند.

فیروز نادری در مراسم اسکار

فروشنده از مهم‌ترین فیلم‌های امسال دنیا بود. این فیلم از همان نخستین نوبت نمایشش در دوره اخیر جشنواره فیلم کن توجهات را به سمت خود جلب کرد و در فهرست فیلم‌های مهم سال قرار گرفت. بسیاری از رقیبان این فیلم در همان دوره جشنواره کن حاضر بودند و رقابت فروشنده با آنها تا همین جایزه اسکار ادامه پیدا کرد.

صحنه؛ همه حاشیه‌های اسکار «فروشنده»

«تونی اردمن»، «او»، «بهشت»، «این فقط پایان دنیاست» و «نرودا» از جمله مهم‌ترین رقیبان فروشنده در سال سینمایی ۲۰۱۶ بودند اما فیلم آخر اصغر فرهادی در رقابتی طولانی به تدریج توانست همه آنها را شکست دهد. آن چنان که نامش قبل از هر جنجال سیاسی در میان نامزدهای نهایی بخش فیلم‌های خارجی زیان جوایز گلدن گلوب و اسکار اعلام شد.

فروشنده علاوه بر ویژگی‌های کیفی و هنری از یک جنبه دیگر هم خبرساز بود. دستور مهاجرتی دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا که محدودیت‌هایی در سفر اتباع ۷ کشور دنیا از جمله ایران به آمریکا اعمال می کرد با واکنش عوامل فیلم فروشنده و اعلام حضور نیافتن آنها در مراسم روبرو شد و همین موجی خبری پیرامون آن راه انداخت. ابراز حمایت سینماگرانی از کشورهای مختلف جهان با تصمیم اصغر فرهادی و ترتیب دادن برنامه‌هایی چون نمایش فیلم در میدان ترافالگار لندن توجهات به فروشنده را به اوج رساند. وقوع این اتفاقات و نیز رویکرد غالب اهالی سینمای در مخالفت با سیاست‌های دونالد ترامپ باعث شد تا از سوی برخی تحلیلگران اهدای جایزه اسکار به فیلم فروشنده حاصل تاثیر اتفاقات جانبی بر رای اعضای آکادمی اسکار ارزیابی شود. اما آیا فروشنده فارغ از مسائل جانبی سیاسی، مستحق دریافت جایزه اسکار بود؟

هومن داودی منتقد و نویسنده سینمایی ساکن کانادا این سوال را چنین پاسخ می‌دهد: «نمی‌توانیم انکار کنیم که امسال از نظر سیاسی سالی بود که اسکار خیلی تحت تاثیر سیاست‌های روز قرار داشت نه فقط دستور ممنوعیت سفر که دونالد ترامپ گذاشته بود بلکه تمام حرف‌ها و صحبت‌هایی که دونالد ترامپ در طول چند ماه گذشته بیان کرد در اسکار نقش داشت.

از طرف دیگر امسال سالی بود که رقابت در بخش بهترین فیلم‌ خارجی زبان نزدیک و تقریبا پایاپای بود. اما منتقدان فیلم فروشنده، آن قدر درجه سیاسی بودن جایزه‌ای که فروشنده گرفته را زیاد می‌کنند که انگار جایزه را از هیچکاک گرفته‌اند و تقدیم کرده‌اند به اد وود. و یا نمی‌دانم از پدرخوانده گرفته‌اند و داده‌اند به اخراجی‌ها. در حالی که این قضیه از ریشه اشتباه است و فاصله‌ای بین فروشنده و فیلم‌های دیگر در این حد نبود. من این را از لحاظ اجماع منتقدان می‌گویم. منتقدان ایرانی و خارجی. درست است که این جایزه تحت تاثیر سیاست بوده ولی نه در این حد که در شبکه‌های اجتماعی ایرانی اینقدر مانوور می‌کنند و اینقدر دارند از تئوری توطئه و این طور چیزها صحبت می‌کنند.»

آکادمی اسکار در سال‌های اخیر برای آنکه طیف گسترده‌تری از نظرات سینماگران در کشورهای مختلف جهان را دربر بگیرد، تعداد اعضایش را افزایش داده است.

جمشید اکرمی، نویسنده و استاد دانشگاه مقیم آمریکا با اشاره به این موضوع، کارکرد اتفاقات سیاسی را صرفا در جلب نظر داوران آکادمی در تماشای فیلم موثر می داند: «حدود ۶۵۰۰ تا ۷۰۰۰ نفر اعضای آکادمی هستند و رای می‌دهند. این رای‌ گیری کاملا مستقل است. هرکسی برای خودش رای می‌دهد. حالا ممکن است دو سه نفر دور هم جمع شوند و با هم تبادل نظر کنند. مثلا مثل هم رای بدهند. ولی کلا یک رای‌گیری سازمان یافته نیست و این طور نیست که یک سازمان خاص بگوید تصمیم گرفته شده به این فیلم رای داده شود. حواشی سیاسی طبیعتا‌ تاثیر گذاشته روی نظر این رای‌دهنده‌ها اما بیشتر در این جهت بوده که تشویقشان کند فیلم فروشنده را ببینند. وقتی هم که فیلم را دیدند، فهمیده‌اند که خب این فیلم مستحق اسکار است. مطمئن باشید که آنها نمی‌آیند با حیثیت هنری و عقیدتی خودشان بازی کنند و به فیلمی که لیاقت جایزه ندارد رای بدهند.»

پیش از برگزاری مراسم اسکار فیلم «لالالند» با نامزدی پرتعداد در ۱۴ رشته مدعی اصلی فتح مراسم بود اما آنچه در مراسم روی داد اهدای پرحاشیه جایزه بهترین فیلم به درام «مهتاب» بود. فیلمی که داستان زندگی یک جوان سیاه پوست همجنسگرا را در محلات فقیرنشین میامی روایت می‌کند و علاوه بر جایزه بهترین فیلم، ۲ جایزه دیگر، جایزه بهترین فیلمنامه اقتباسی و بهترین بازیگر نقش دوم مرد را دریافت کرد.

به غیر از توجه به درام مهتاب به عنوان فیلمی با محوریت و عوامل سیاه پوست، جایزه بهترین بازیگر نقش دوم زن نیز به وایولا دیویس بازیگر سیاه پوست فیلم «حصارها» رسید. بر همین اساس آکادمی اسکار امسال توجه ویژه‌ای به سینماگران سیاه پوست نشان داد. هومن داودی این اتفاق را چنین تحلیل می‌کند:

«تاثیر افکار عمومی مطرح است. سال قبل در افکار عمومی اینطور عنوان شد که در حق سیاهپوستان اجحاف صورت گرفته و آکادمی اسکار دارد به این سمت پیش می‌رود که همه جایزه‌ها را به سفیدپوست‌ها بدهد. به هر حال این روی آرای رای‌دهنده‌ها تاثیر می‌گذارد که سال بعد بخواهند آن را جبران کنند. طبیعی است که امسال گرایش پیدا کردند به این سمت که این گونه جایزه بدهند. از یک طرف فیلمی داریم مثل لالالند که از لحاظ فنی ارزش‌هایش غیرقابل انکار است. ترکیب جوایز به این سمت پیش رفته که جایزه بهترین فیلم و فیلمنامه به مهتاب داده شد و جوایز فنی را بیشتر دادند به لالالند. دقیقا همان اتفاقی که سه سال پیش رخ داد و جایزه‌های اصلی را به فیلم «۱۲ سال بردگی» دادند و جایزه‌های فنی را فیلم جاذبه گرفت.»

اسکار امسال به دلیل اتفاقات رخ داده در زمان معرفی جایزه بهترین فیلم، تاریخ ساز بود. لالالند ابتدا به عنوان برنده جایزه بهترین فیلم معرفی شد اما لحظاتی بعد مشخص شد که مهتاب برنده این جایزه است. این اتفاق باعث انتشار دو بیانیه بی‌سابقه عذرخواهی از سوی آکادمی اسکار شد و بر بزرگداشت برنامه ریزی شده برای وارن بیتی و فی داناوی هم تاثیر گذاشت.