راهبردها و تکنیک‌های نامزدها در مناظره دوم تا حدی ناشی از درس‌هایی بود که آنها از مناظره‌ی اول گرفتند. بالاخص موفقیت جهانگیری در مناظره‌ی اول موجب تجدید نظر نامزدهای مخالف دولت در تاکتیک‌ها و راهبردهایشان شد. هم مخالفان دولت و هم همراهان دولت تا حدی متفاوت نسبت به مناظره‌ی اول در مناظره‌ی دوم ظاهر شدند. مناظره‌ی دوم صحنه‌ی هماوردی مخالفان دولت و همراهان آن به شیوه‌ای آشکارتر و تقابلی تر بود. مناظره‌ی دوم را از حیث راهبردها، موضوعات و تکنیک‌ها چگونه می توان ارزیابی کرد؟
قالیباف و رئیسی و میر سلیم: علیه روحانی
در مناظره‌ی اول مخالفان دولت پراکنده و ناهماهنگ عمل کردند. در ان مناظره میر سلیم نمی دانست نقشش چیست، رئیسی می خواست نقش فرا جناحی بازی کند و قالیباف خود را نوک حمله می دانست. اما به نظر می آید که نوعی تقسیم کار میان سه نامزد مخالف دولت در مناظره‌ی دوم به چشم می خورد. راهبرد نامزدهای مخالف دولت در مناظره‌ی دوم به جای کسب امتیاز فردی این بود که به نحو جمعی روحانی را از رای بالاتر در افکار عمومی پایین بیندازند تا انتخابات به دور دوم برود.
با همین راهبرد بود که سه نامزد مخالف دولت به خوبی به وجوه مختلف ضعف‌های دولت پرداختند و مشکلات را پوشش دادند و اگر موضوعی در انتقادهای یکی جا می افتاد دیگری آن را جبران می کرد. رئیسی عقب افتادگی خود نسبت به قالیباف را در مناظره‌ی اول جبران کرد. میرسلیم نیز موضع تهاجمی تری اتخاذ کرد و روشن تر به انتقاد از دولت پرداخت.
مخالفان دولت بر تبعیض و فساد و ناکارآمدی تمرکز داشتند: رئیسی به اختلاس و سوء استفاده درصندوق ذخیره‌ی فرهنگیان، افزایش بدهی‌های دولت و بالا رفتن هزینه‌های جاری بخش دولتی، نتایج اندک برجام بر معیشت مردم، ضعف دستگاه سیاسی در موضوع منا، قالیباف به قاچاق کالا، بیکاری و حاشیه نشینی، میر سلیم به تعابیر تحقیر کننده‌ی روحانی در مورد منتقدانش، ورود هواپیما به جای ساخت آن در داخل، ریزگردها و حقابه هیرمند، حقوق‌های نجومی و دروغگویی مقامات، و میر سلیم و رئیسی به عدم اعتبار پاسپورت و تحقیر ایرانیان در خارج کشور پرداختند.
نامزدهای همراه با دولت: موضع دفاعی
نامزدهای همراه با دولت در مقابل چهار راهبرد را مد نظر قرار دادند: پیوند دادن نامزدهای مخالف با سیاست‌های دولت احمدی نژاد، گزارش کارنامه‌ی دولت با تمرکز بر وضعیت آشفته‌ی کشور در سال ۹۲، نقد دستاوردهای منتقدان، و نادیده گرفتن رئیسی. در راهبرد اول نه موضوع به اندازه‌ی کافی باز شد و نه نامزدهای مخالف دولت (بجز قالیباف) به حمایت از دوران احمدی نژاد پرداختند. در راهبرد چهارم پاسخ‌ها متوجه به قالیباف بود که دو بار در انتخابات ریاست جمهوری شکست خورده است.
روحانی در مناظره‌ی دوم نسبت به مناظره‌ی اول تهاجمی تر وارد بحث شد اما همچنان در حوزه‌های سیاسی محدودیت داشت. او از سویی به اطلاعات مربوط به پرونده‌های مهم کشور در سیاست خارجی و داخلی دسترسی داشته و مطلع از مشکلات و موانع است اما با لحاظ منافع قشر حاکم در عدم ارائه‌ی آنها نمی توانست این اطلاعات را ذکر کند. او به جای پاسخگویی و ارائه برنامه، در موضع اپوزیسیون به انتقاد از بسیج و رادیو و تلویزیون حکومتی و قوه‌ی قضاییه و به طور غیر مستقیم سپاه پرداخت. وی تنها در دو دقیقه‌ی پایانی وقت خود در مناظره گزارشی واقع بینانه از عملکرد دولت ارائه کرد.
گزارش‌های جهانگیری از عملکرد دولت و انتقاد از عملکرد نامزدها (بالاخص قالیباف) ضعیف تر از مناظره‌ی اول (با روخوانی از روی متن قبلا نوشته شده) بود. او در مورد تلاش دولت برای آزادی‌های اجتماعی و خدمات دولت رسا تر از روحانی سخن گفت اما در دفاع از وزیر آموزش و پرورش و دخترش در تله‌ی مخالفان افتاد. گزارش روحانی در مورد برجام از دیگر موضوعات موفق تر بود، بالاخص اشارات وی به نمایش شهر زیر زمینی سپاه از تلویزیون و نوشتن مرگ بر اسرائیل به زبان عبری بر یکی از موشک‌های دوربرد پرتاب شده که مشخصا برای اخلال در روند انجام تعهدات دو طرف از سوی سپاه (با هماهنگی با خامنه‌ای) انجام شد.
اقشار مورد خطاب
مخالفان دولت در مخاطب قرار گرفتن مطالبات منتقدان دولت (پایگاه اجتماعی جناح تمامیت خواه) با طرح همه‌ی مشکلات موفق تر از موافقان دولت بودند. همراهان دولت در اشاره به موانع کار دولت که می تواند مخالفان وضعیت موجود فرهنگی و سیاسی (رای دهندگان به روحانی در دور اول) را به مشارکت قانع سازد ناتوان بودند. قوای قهریه (سپاه، قوه‌ی قضاییه و نیروی انتظامی) و دستگاه رهبری که موانع اصلی توسعه و آزادی و حاکمیت قانون هستند در سخنان همراهان دولت طبعا غائب بودند.
تکنیک‌ها
تنها نامزدی که مستقیم با مردم سخن می گفت و آنها را مورد خطاب قرار می داد جهانگیری بود. همدلی با مردم از مجرای هویت یابی با مصیبت دیدگان (معدنچی بودن پدر جهانگیری) از تکنیک‌هایی است که مخاطبان را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. روحانی و قالیباف کمتر به سوالات پاسخ می دادند و آمده بودند تا حرف‌های خاص خود را بزنند. جهانگیری در قالب نامزد پوششی و حمایتی سخن نمی گفت و مشخص بود که فعلا قرار نیست از صحنه کنار برود.
تلویزیون دولتی در برگزاری مناظره نشان داد که این دستگاه تبلیغاتی اصولا برای این گونه برنامه‌ها ظرفیت مناسب را فاقد است. مناظره همچنان کند و خسته کننده بود در حالی که حداقل پنج نامزد برای بحث چالشی آمده بودند. تلویزیون نشان داد که حتی یک مجری قابل برای اجرای این گونه برنامه‌ها ندارد. مجری حتی اشاره نمی کرد که نامزدها به سوال پاسخ نمی دهند. مجری در واقع مناظره را اداره نمی کرد.
دوگانه گویی‌های نامزدهای حکومتی
مشکل بزرگ نامزدها در این مناظره و هرگونه مناظره در جمهوری اسلامی آن است که از سویی باید از "نظام" تبعیض و فساد و ناکارآمدی و اتلاف در جامعه دفاع کنند و از سوی دیگر همین موضوعات را به نحو تفصیلی و موردی مورد انتقاد قرار دهند. روحانی از نابرابری حقوق و آزادی‌های سیاسی و نقش درجه‌ی دوی اقلیت‌ها در اداره‌‌ی کشور سخن گفت اما خود وی در کارزارهای انتخابات ۹۲ ادعا کرده بود که در کشور از حیث حقوق سیاسی و اجتماعی برابری وجود دارد. او در موضوع فساد به درستی این بلیه را به ساختارهای کشور یعنی عدم شفافیت نسبت داد اما نمی توانست بگوید که فساد پاشنه آشیل قوه‌ی مجریه به تنهایی نیست بلکه پاشنه آشیل حکومت است.
قهرمان سانسور (میر سلیم) و نماد کشتار جمعی (رئیسی) کشور از حق انتقادپذیری سخن گفتند. میر سلیم بدون آن که توجه کند نامزد کدام حزب و جریان است به تنها دولتی که در انتقاد پذیری اعتبار داد دولت خاتمی بود، دولتی که وی و حزبش هشت سال جهت پنجر کردنش تلاش کردند. قالیباف با ذکر "امام مهربانی‌ها" مخاطبان را به یاد خشونت‌ها و سرکوب‌های دوران "طلایی" انداخت. او همچنین سیاست زدایی از دانشگاه را که عمل قوای قهریه بوده به دولت روحانی نسبت داد.
شعارها و وعده‌های بی‌خاصیت و توخالی مخالفان دولت در این مناظره هم مثل مناظره ی اول ادامه یافت، بدون هیچ پیشنهاد عملی و اجرایی و برنامه‌ای برای تحقق آنها. تنها نامزدی که به دو مشکل بنیادین کشور یعنی بزرگ بودن و بزرگ تر شدن حجم دولت و ضرورت واگذاری امور به مردم، و مخاطرات زیست محیطی موجود سخن گفت هاشمی طبا بود. او همچنین دیدگاه‌های عوام گرایانه و سوسیالیستی نامزدهای مخالف دولت را به چالش کشید.
این مناظره دیدگاهی را که می گوید روحانی در دور اول پیروز نمی شود تقویت می کند.
گفتمان‌های جاری در جامعه
جالب‌ترین وجه زیر پوستی این مناظره این بود که نمایندگان فساد و تبعیض و اتلاف و پنهانکاری (شش نامزد موجود) وعده‌ی شفافیت، انتقاد پذیری، صداقت، مدیریت علمی و حاکمیت قانون می دادند. در موضوع "سبک زندگی ایرانی‌اسلامی" که برساخته‌ی دستگاه مهندسی فرهنگی خامنه‌ای است همه‌ی نامزدها از پرسش ساختگی و مصنوعی تلویزیون دولتی که هیچ ربطی به مشکلات و مطالبات عمومی نداشت طفره رفته و سخنان دیگر خود را مطرح ساختند. نامزدها در شکاف جدی میان حکومت و مردم در حال دست و پا زدن بودند.
----------------------------------------------------------------------------
یادداشت‌ها و مقالات، آرای نویسندگان خود را بازتاب می‌دهند و بیانگر دیدگاهی از سوی رادیو فردا نیستند.