آیت الله خمینی در پیامی که روز ۲۸ فروردین سال ۱۳۵۸ خورشیدی ، تنها دو ماه و چند روز پس از پیروزی انقلاب فرستاد روز بعد از آن ، ۲۹ فروردین را روز ارتش نامگذاری کرد.
با گذشت بیش از ۳۰ سال از آن روز و دگرگونی های بسیار در سیاست های راهبردی این سامانه در طول عمر جمهوری اسلامی ، اکنون ارتش در کجا ایستاده است و حائز کدام توانمندی هاست؟
حسین آرین، کارشناس نظامی رادیو فردا: ارتش ایران بعد از انقلاب دچار تغییرات گوناگونی شده، از جمله اینکه با توجه به تقسیم وظایفی که در جمهوری اسلامی انجام گرفته، ارتش ایران مسئول تمامیت ارضی ایران ومقابله با تهدیدات خارجی و در واقع مرزبانی کشور است. ارتش ایران از نظر کمی به مراتب بزرگتر از سپاه پاسداران است و این ارتش با توجه به برنامه هایی که جمهوری اسلامی در این ارتش پیاده کرده، سعی کرده آن بُعد و علائق مذهبی را در میان پرسنل ارتش گسترش بدهد.
آقای آرین، برآورد شما از توانایی و قدرت ارتش ایران چیست؟
ارتش ایران با توجه به زحمات بسیار زیادی که پرسنل ارتش می کشند و ازخودگذشتگی که چه در زمان جنگ و چه بعد از آن نشان داده، سعی کرده به بهترین وجهی از سلاح های موجود و از جنگ افزارهای موجود استفاده کند. ولی متاسفانه بیشتر سلاح هایی که در اختیار ارتش ایران هست، به جز موشک ها -برای اینکه در این بُعد خاص ارتش ایران و صنایع نظامی ایران پیشرفت داشته است- از کهنگی رنج می برد. برای نمونه هواپیماهایی که در نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی موجود است، کهنه و قدیمی است.
منتها پرسنل ارتش با فداکاری سعی می کنند که اینها را بهینه سازی کنند از آنها استفاده کنند. بسیاری از هواپیماها به جز یک اسکادران که درست کردند به نام هواپیماهای صاعقه، مابقی هواپیماهای کهنه زمان شاه است. عمری از این هواپیماها گذشته. ما در نیروی هوایی ایران برای نمونه هواپیماهای فانتوم داریم. این هواپیماها فقط در موزه پیدا می شوند، در موزه های آمریکا. در جاهای دیگر نیست.
این قدر این هواپیماها کهنه است. ولی با همه فداکاری هایی که ارتش جمهوری اسلامی و در نیروی هوایی به کار می برند، سعی می کنند که از این هواپیماها نگهداری کنند. به اینکه در یک عملیاتی تا چه حد بتوانند از این هواپیماها استفاده کنند، کارآیی اینها تا چه حد باشد، این خود بحث دیگری است.
بر می گردم به حرف اولم که ارتش ایران از نظر سلاح از کهنگی رنج می برد. به رغم تمام تبلیغاتی که در جمهوری اسلامی می شود واقعاً از نظر داشتن سلاح هیچ مقایسه ای نمی شود با کشورهای همجوار کرد. منتها در ایران بحث بر سر این است که سلاح فقط یک بُعد است و ما از نظر ایمان و علائق به مراتب بهتر از کشورهای دیگر هستیم و می توانیم بر دشمن احتمالی فائق شویم.
به باور شما به عنوان یک کارشناس نظامی اصولاً تا چه اندازه روی ارتش ایران سرمایه گذاری می شود، بودجه و امکانات آن تا چه حد است؟
ارتش ایران از نظر بودجه، از نظر دسترسی به منابع در واقع دارد با سپاه پاسداران رقابت می کند. به حاشیه رانده شده از این جهت که سپاه پاسداران در ایران یک نیروی اقتصادی است. یک نیروی سیاسی است. یک نیروی اجتماعی است.
دسترسی دارد به تمام مراکز قدرت. در صنایع نظامی حضور دارد. در دولت حضور دارد. در همه ابعاد مختلف زندگی اقتصادی، سیاسی، نظامی و اجتماعی حضور دارد. یکی از ثروتمندترین سازمان های کشور است. خودش هم از منابع مالی بسیار قوی برخوردار است. ولی ارتش ایران اینطور نیست.
از هر جهت که نگاه کنیم، سپاه پاسداران ارتش را به حاشیه رانده ولی ارتش با همه تواضعی که از خودش به خرج می دهد و دلبستگی که به این آب و خاک دارد، دارد حداکثر سعی و کوشش خودش را می کند. یکی از کارهایی که به خصوص در سال های اخیر در ارتش صورت گرفته، موضوع خودکفایی در ارتش است. به این معنا که از منابع موجود انسانی و غیر انسانی در ایران، از تکنولوژی موجود در ایران، از هنر، دانش، تجربه جوانان و دانشمندان ایرانی استفاده شود که در راه خودکفایی قدم بردارد.
ما به دفعات دیدیم که هر بار ارتش سلاح تازه ای می سازد یا بهینه سازی می کند و یا به نحوی از همان تانک یا دستگاه های کهنه و تقریباً فرسوده قدیمی را با بهینه سازی در حالت کارآیی و عملیاتی نگه می دارد، به اطلاع مردم ایران می رسانند و همه این کارها در چارچوب موضوع خودکفایی ارتش است. ولی قدم های بسیار مهمی لازم است که برای تقویت ارتش در ایران گرفته شود و متاسفانه من این را در جمهوری اسلامی نمی بینم.
شاید لازم باشد در اینجا نگاهی بیاندازیم به وضعیت نیروی دریایی و ناوگان آن در آب های جنوبی کشور.
در واقع تمام حفاظت مهمترین منطقه دریایی ایران، یعنی خلیج فارس به سپاه پاسداران داده شده و ارتش رانده شده به دریای عمان. ولی ما به اندازه کافی ناوهای موجود برای دریاها نداریم. به قول خارجی ها blue sea navy برای آب های آزاد نداریم. بعد از سالهای سال ایران یک ناو جماران درست کرد. ناو جماران قدمی است به جلو. ولی چند تا از این ناوها را ایران می تواند درست کند؟ آیا ایران می تواند اینها را به تولید انبوه برساند؟ من شک دارم برای اینکه برای همین ناو سالها طول کشید تا به اینجا برسد.
شما توان نیروی دریایی را در مقایسه با کشورهای همجوار چگونه ارزیابی می کنید؟
توان نیروی دریایی با توجه به ماموریتی که برای آن قائل شده اند در دریای عمان، واقعاً قابل مقایسه نیست حتی با کشورهای اطراف. ولی نباید این را فراموش کنیم که با همه این کمبودهایی که هست، همین نیروی دریایی سعی می کند به بهترین وجهی وظایف خودش را انجام دهد با از خودگذشتگی. همین ناوهایی که برای گشت به طرف سواحل عمان می فرستند، بعضی از این ناوهای ما چهل تا چهل و پنج سال از عمرشان گذشته است. ولی با همه این مشکلاتی که دارند، اینها را در حالت عملیاتی نگاه می دارند، ماموریت هایی که از اینها خواسته می شود، انجام می دهند.
واقعاً حق این است که به این ارتش توجه شود و آن را از نظر تجهیزات در وضع بسیار مناسبی قرار بدهند. البته تبلیغات زیاد می کنند که ما از پس هر نوع ماموریتی بر می آییم ولی من این را شک دارم. با کشورهای جنوبی خلیج فارس مقایسه کنیم، گرچه از نظر تجربه به پای ارتش ایران نمی رسند، ولی از نظر داشتن تجهیزات که از کشورهای خارج می خرند، به هر حال از بسیاری جهات نسبت به ایران برتری دارند.
این را نمی شود فراموش کرد ولی تجربه ایران را ندارند. وابستگی دارند به کشورهای خارج برای اینکه باید تمام تجهیزاتشان را از خارج بخرند. شاید بسیاری از تعمیرات اساسی باید به وسیله خارجی ها انجام شود. ولی درنهایت وقتی به حالت مقایسه می رسیم بین ارتش ایران و کشورهای جنوبی خلیج فارس، می بینیم که از بعضی جهات نسبت به ما برتری دارند و این قبل از انقلاب به هیچ وجه به این صورت نبود.
آقای آرین، این نکته جالبی بود: ارتش قبل از انقلاب و ارتش بعد از انقلاب. چه تفاوت هایی وجود دارد؟
این را با اطمینان به شما بگویم که در آن موقع نیروی دریایی ایران در خلیج فارس و دریای عمان در بین کشورهای حوزه خلیج فارس و در سطح منطقه بهترین و کارآمدترین نیروی دریایی بوده در آن زمان. ولی با کمال تاسف باید بگویم که در حال حاضر چنین حرفی را نمی توانم بزنم. برای اینکه باید بگویم که جمهوری اسلامی به ارتش ایران نرسید.
در شرایطی که جمهوری اسلامی اکنون در آن به سر می برد، شما کارآیی ارتش را چگونه می بینید؟
کارآیی ارتش را بایستی مقایسه کنیم با تهدیدات احتمالی که برای ایران وجود دارد. اگر این تهدیدات در سطح منطقه باشد، توانایی لازم را دارد، در سطح منطقه، به رغم تمام فرسودگی جنگ افزارهایی که دارد. یعنی این ارتش از مرزهای ایران می تواند دفاع کند. ولی تهدیدات احتمالی بیشتر از جانب کشورهای غیرمنطقه ای است که ایران سعی می کند که خودش را آماده کند. من خیلی بعید می دانم که ایران بتواند در مقابل تهدیدات خارجی، با این ارتش، با توانایی که دارد و بی شک با همه ازخودگذشتگی که از خودش به خرج خواهد داد، بتواند در مقابل اینها مقابله کند. ولی در عین حال دکترین نظامی ایران هم دچار یک دگرگونی شده است.
به این معنا که تا حد زیادی دکترین نظامی ایران روی جنگ های نامتقارن تکیه می کند. یعنی آن ابعادی از جنگ را یا اینکه رویارویی که ایران لازم دارد با دشمن احتمالی غیر منطقه ای (چون دشمنی قوی است) از کارهایی می خواهد استفاده کند (که به زبان ساده بگویم) بتواند بر دشمن بسیار برتر فائق شود. این یکی از ابعاد جنگ های نامتقارن است که دائم ارتش تمرین می کند که در صورت رویارویی با دشمن غیر منطقه ای، بتواند از آن استفاده کند.
با گذشت بیش از ۳۰ سال از آن روز و دگرگونی های بسیار در سیاست های راهبردی این سامانه در طول عمر جمهوری اسلامی ، اکنون ارتش در کجا ایستاده است و حائز کدام توانمندی هاست؟
حسین آرین، کارشناس نظامی رادیو فردا: ارتش ایران بعد از انقلاب دچار تغییرات گوناگونی شده، از جمله اینکه با توجه به تقسیم وظایفی که در جمهوری اسلامی انجام گرفته، ارتش ایران مسئول تمامیت ارضی ایران ومقابله با تهدیدات خارجی و در واقع مرزبانی کشور است. ارتش ایران از نظر کمی به مراتب بزرگتر از سپاه پاسداران است و این ارتش با توجه به برنامه هایی که جمهوری اسلامی در این ارتش پیاده کرده، سعی کرده آن بُعد و علائق مذهبی را در میان پرسنل ارتش گسترش بدهد.
آقای آرین، برآورد شما از توانایی و قدرت ارتش ایران چیست؟
ارتش ایران با توجه به زحمات بسیار زیادی که پرسنل ارتش می کشند و ازخودگذشتگی که چه در زمان جنگ و چه بعد از آن نشان داده، سعی کرده به بهترین وجهی از سلاح های موجود و از جنگ افزارهای موجود استفاده کند. ولی متاسفانه بیشتر سلاح هایی که در اختیار ارتش ایران هست، به جز موشک ها -برای اینکه در این بُعد خاص ارتش ایران و صنایع نظامی ایران پیشرفت داشته است- از کهنگی رنج می برد. برای نمونه هواپیماهایی که در نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی موجود است، کهنه و قدیمی است.
منتها پرسنل ارتش با فداکاری سعی می کنند که اینها را بهینه سازی کنند از آنها استفاده کنند. بسیاری از هواپیماها به جز یک اسکادران که درست کردند به نام هواپیماهای صاعقه، مابقی هواپیماهای کهنه زمان شاه است. عمری از این هواپیماها گذشته. ما در نیروی هوایی ایران برای نمونه هواپیماهای فانتوم داریم. این هواپیماها فقط در موزه پیدا می شوند، در موزه های آمریکا. در جاهای دیگر نیست.
این قدر این هواپیماها کهنه است. ولی با همه فداکاری هایی که ارتش جمهوری اسلامی و در نیروی هوایی به کار می برند، سعی می کنند که از این هواپیماها نگهداری کنند. به اینکه در یک عملیاتی تا چه حد بتوانند از این هواپیماها استفاده کنند، کارآیی اینها تا چه حد باشد، این خود بحث دیگری است.
بر می گردم به حرف اولم که ارتش ایران از نظر سلاح از کهنگی رنج می برد. به رغم تمام تبلیغاتی که در جمهوری اسلامی می شود واقعاً از نظر داشتن سلاح هیچ مقایسه ای نمی شود با کشورهای همجوار کرد. منتها در ایران بحث بر سر این است که سلاح فقط یک بُعد است و ما از نظر ایمان و علائق به مراتب بهتر از کشورهای دیگر هستیم و می توانیم بر دشمن احتمالی فائق شویم.
به باور شما به عنوان یک کارشناس نظامی اصولاً تا چه اندازه روی ارتش ایران سرمایه گذاری می شود، بودجه و امکانات آن تا چه حد است؟
ارتش ایران از نظر بودجه، از نظر دسترسی به منابع در واقع دارد با سپاه پاسداران رقابت می کند. به حاشیه رانده شده از این جهت که سپاه پاسداران در ایران یک نیروی اقتصادی است. یک نیروی سیاسی است. یک نیروی اجتماعی است.
دسترسی دارد به تمام مراکز قدرت. در صنایع نظامی حضور دارد. در دولت حضور دارد. در همه ابعاد مختلف زندگی اقتصادی، سیاسی، نظامی و اجتماعی حضور دارد. یکی از ثروتمندترین سازمان های کشور است. خودش هم از منابع مالی بسیار قوی برخوردار است. ولی ارتش ایران اینطور نیست.
از هر جهت که نگاه کنیم، سپاه پاسداران ارتش را به حاشیه رانده ولی ارتش با همه تواضعی که از خودش به خرج می دهد و دلبستگی که به این آب و خاک دارد، دارد حداکثر سعی و کوشش خودش را می کند. یکی از کارهایی که به خصوص در سال های اخیر در ارتش صورت گرفته، موضوع خودکفایی در ارتش است. به این معنا که از منابع موجود انسانی و غیر انسانی در ایران، از تکنولوژی موجود در ایران، از هنر، دانش، تجربه جوانان و دانشمندان ایرانی استفاده شود که در راه خودکفایی قدم بردارد.
ما به دفعات دیدیم که هر بار ارتش سلاح تازه ای می سازد یا بهینه سازی می کند و یا به نحوی از همان تانک یا دستگاه های کهنه و تقریباً فرسوده قدیمی را با بهینه سازی در حالت کارآیی و عملیاتی نگه می دارد، به اطلاع مردم ایران می رسانند و همه این کارها در چارچوب موضوع خودکفایی ارتش است. ولی قدم های بسیار مهمی لازم است که برای تقویت ارتش در ایران گرفته شود و متاسفانه من این را در جمهوری اسلامی نمی بینم.
شاید لازم باشد در اینجا نگاهی بیاندازیم به وضعیت نیروی دریایی و ناوگان آن در آب های جنوبی کشور.
در واقع تمام حفاظت مهمترین منطقه دریایی ایران، یعنی خلیج فارس به سپاه پاسداران داده شده و ارتش رانده شده به دریای عمان. ولی ما به اندازه کافی ناوهای موجود برای دریاها نداریم. به قول خارجی ها blue sea navy برای آب های آزاد نداریم. بعد از سالهای سال ایران یک ناو جماران درست کرد. ناو جماران قدمی است به جلو. ولی چند تا از این ناوها را ایران می تواند درست کند؟ آیا ایران می تواند اینها را به تولید انبوه برساند؟ من شک دارم برای اینکه برای همین ناو سالها طول کشید تا به اینجا برسد.
شما توان نیروی دریایی را در مقایسه با کشورهای همجوار چگونه ارزیابی می کنید؟
توان نیروی دریایی با توجه به ماموریتی که برای آن قائل شده اند در دریای عمان، واقعاً قابل مقایسه نیست حتی با کشورهای اطراف. ولی نباید این را فراموش کنیم که با همه این کمبودهایی که هست، همین نیروی دریایی سعی می کند به بهترین وجهی وظایف خودش را انجام دهد با از خودگذشتگی. همین ناوهایی که برای گشت به طرف سواحل عمان می فرستند، بعضی از این ناوهای ما چهل تا چهل و پنج سال از عمرشان گذشته است. ولی با همه این مشکلاتی که دارند، اینها را در حالت عملیاتی نگاه می دارند، ماموریت هایی که از اینها خواسته می شود، انجام می دهند.
از هر جهت که نگاه کنیم، سپاه پاسداران ارتش را به حاشیه رانده ولی ارتش با همه تواضعی که از خودش به خرج می دهد و دلبستگی که به این آب و خاک دارد، دارد حداکثر سعی و کوشش خودش را می کند.
این را نمی شود فراموش کرد ولی تجربه ایران را ندارند. وابستگی دارند به کشورهای خارج برای اینکه باید تمام تجهیزاتشان را از خارج بخرند. شاید بسیاری از تعمیرات اساسی باید به وسیله خارجی ها انجام شود. ولی درنهایت وقتی به حالت مقایسه می رسیم بین ارتش ایران و کشورهای جنوبی خلیج فارس، می بینیم که از بعضی جهات نسبت به ما برتری دارند و این قبل از انقلاب به هیچ وجه به این صورت نبود.
آقای آرین، این نکته جالبی بود: ارتش قبل از انقلاب و ارتش بعد از انقلاب. چه تفاوت هایی وجود دارد؟
این را با اطمینان به شما بگویم که در آن موقع نیروی دریایی ایران در خلیج فارس و دریای عمان در بین کشورهای حوزه خلیج فارس و در سطح منطقه بهترین و کارآمدترین نیروی دریایی بوده در آن زمان. ولی با کمال تاسف باید بگویم که در حال حاضر چنین حرفی را نمی توانم بزنم. برای اینکه باید بگویم که جمهوری اسلامی به ارتش ایران نرسید.
در شرایطی که جمهوری اسلامی اکنون در آن به سر می برد، شما کارآیی ارتش را چگونه می بینید؟
کارآیی ارتش را بایستی مقایسه کنیم با تهدیدات احتمالی که برای ایران وجود دارد. اگر این تهدیدات در سطح منطقه باشد، توانایی لازم را دارد، در سطح منطقه، به رغم تمام فرسودگی جنگ افزارهایی که دارد. یعنی این ارتش از مرزهای ایران می تواند دفاع کند. ولی تهدیدات احتمالی بیشتر از جانب کشورهای غیرمنطقه ای است که ایران سعی می کند که خودش را آماده کند. من خیلی بعید می دانم که ایران بتواند در مقابل تهدیدات خارجی، با این ارتش، با توانایی که دارد و بی شک با همه ازخودگذشتگی که از خودش به خرج خواهد داد، بتواند در مقابل اینها مقابله کند. ولی در عین حال دکترین نظامی ایران هم دچار یک دگرگونی شده است.
به این معنا که تا حد زیادی دکترین نظامی ایران روی جنگ های نامتقارن تکیه می کند. یعنی آن ابعادی از جنگ را یا اینکه رویارویی که ایران لازم دارد با دشمن احتمالی غیر منطقه ای (چون دشمنی قوی است) از کارهایی می خواهد استفاده کند (که به زبان ساده بگویم) بتواند بر دشمن بسیار برتر فائق شود. این یکی از ابعاد جنگ های نامتقارن است که دائم ارتش تمرین می کند که در صورت رویارویی با دشمن غیر منطقه ای، بتواند از آن استفاده کند.