خط لوله انتقال گاز نابوکو، تازه ترین طرح توسعه انرژی منطقه ای است که ایران به دلایل سیاسی از مشارکت در آن محروم شده است. پیش از نابوکو، ایران از مسیر خط لوله انتقال نفت موسوم به باکو-تفلیس-جیهان نیز که در ماه مه سال ۲۰۰۵ مورد بهره برداری قرار گرفت، حذف شده بود.
در طول نزدیک به دو دهه گذشته که از آغاز مشارکت کشورها و کمپانی های غربی در طرح های توسعه انرژی جمهوری های سابق اتحاد شوروی واقع در حوزه خزر و آسیای مرکزی، می گذرد، ایران در نتیجه اتخاذ سیاست های ضد آمریکایی، بطور کامل از حیات اقتصاد انرژی منطقه کنار گذاشته شده است.
در این مدت کشورهای آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان در حوزه خزر و در اندازه هایی کوچک تر، قرقیزستان و ازبکستان در آسیای مرکزی، موفق به جذب ده ها میلیارد دلار سرمایه گذاری مستقیم خارجی در طرح های توسعه نفت و گاز خود شده اند.
ایران در جمع پنج کشور حوزه خزر تنها کشوری است که تاکنون قادر به جذب هیچ گونه سرمایه گذاری خارجی به منظور بهره برداری از منابع نفت و گاز خود در دریای خزر نشده است. در نتیجه، علیرغم دارا بودن منابع انرژی در اندازه های ترکمنستان و روسیه در حوزه خزر، تنها نظاره گر اجرای طرح های توسعه، و انتقال انرژی سایر کشورهای همسایه بوده است.
محروم ماندن ایران از طرح های توسعه منابع انرژی خزر حتی مسیر های انتقال انرژی منطقه را نیز در برگرفته و در اجرای این سیاست که به عنوان عکس العمل غرب در برابر سیاست های چالشی ایران تلقی شده است، مسیر های ایران، به رغم کوتاه تر بودن و صرفه اقتصادی، دور زده شده اند.
مسیر های کنونی خطوط لوله نفت و گاز و نقشه منابع هیدروکربوری در دست بهر برداری در حوزه خزر بگونه ای است که میتواند بروشنی سیاست خارجی امریکا را در منطقه تعریف کند.
در صورت برخوردار ی از امکاناتی معادل آنچه در اختیار سایر کشورهای حوزه خزر قرار گرفته، ایران نه تنها می توانست از مزایای اقتصادی ایجاد پانصد هزار فرصت شغلی تازه در داخل بر خور دار گردد که همچنین به عنوان شریک تجاری قابل اعتماد جامعه اروپا، با پیوستن به لوله انتقال گاز نابوکو ضریب امنیت ملی خود ر از راه پیوند زدن به امنیت انرژی اروپا به نحو چشمگیری افزایش دهد.
بهره برداری آگاهانه از قابلیت های بی نظیر هیدروکربوری ایران در منطقه خزر، هم از لحاظ در اختیار داشتن منابع عظیم نفت و گاز و هم برخورداری از شرایط استثنائی جغرافیایی، می توانست ایران را در چهار راه تولید و توزیع نفت و گاز حوزه خزر و آسیای مرکزی قرار دهد.
ایفای این نقش را اینک ترکیه به عهده گرفته است، حال آنکه این کشور همسایه ایران نه داری ذخیره نفت و گار برای صادرات است و نه در مسیر غیر قابل اجتناب انتقال انرژی منطقه قرار دارد.
آنچه ترکیه از راه قرار گرفتن در مرکز تصمیمات و عبور دو لوله نفت ( باکو-تفلیس-جیهان) و گاز (نابوکو) بدست خواهد آورد تنها به جذب ۲۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی ( هزینه احداث دو خط لوله) و صد ها میلیون دلار درآمد سالانه ناشی از دریافت حق ترانزیت لوله ها محدود نیست. منافع درازمدت و با اهمیت تر ترکیه، در پیوند زدن اقتصاد انرژی کشورهای آسیای مرکزی و حوزه خزر به مصالح اقتصادی – سیاسی خود از یک سو، و از سوی دیگر وابسته ساختن امنیت انرژی جامعه اروپا به نقشی است که برعهده گرفته است.
اهمیت این نقش و ضرورت رقابت با آن برای روسیه باندازه ای است که کشور اخیر، بمنظور حفظ اهرمهای کنونی خود و ادامه حضور موثر در بازار گاز اروپا، احداث خط لوله دیگری را ( موسوم به جریان جنوبی) با هزینه ۲۰ میلیارد دلار اعلام داشته است.
با این وجود، ایران علی رغم قرار داشتن در شرایطی مشابه با روسیه، به جای تجدید نظر در روش های گذشته و اتخاذ سیاست های سازنده و مثبت و در جهت حفظ و توسعه منافع ملی، تنها به کم اهمیت قلمداد کردن خط لوله نابوکو بسنده کرده است .
جامعه اروپا به منظور متنوع ساختن منابع تامین انرژی خود و کاهش وابستگی به گاز صادراتی روسیه، در مرحله ابتدایی ۲۰۰ میلیون یورو به احداث خط لوله گاز نابوکو اختصاص داده است. شش کشور مسیر اولیه لوله نیز بقیه هزینه ۱۰ میلیارد دلاری این خط را تامین خواهند کرد.
لوله نابوکو بعد از رسیدن به مرحله بهره برداری وحمل روزانه ۱۱۰ میلیون متر مکعب گاز قادر به تامین تا ۲۵ در صد از مصرف گاز اروپا خواهد بود. این ظرفیت، ضریب امنیت انرژی جامعه اروپا را به نحو چشمگیری افزایش خواهد داد.
ایران به جز دسترسی مستقیم به گاز آذربایجان و ترکمنستان که میتواند حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون متر مکعب در روز برآورد شود، حتی به تنهایی نیز قادر به تامین تمامی ظرفیت لوله نابوکو خواهد بود، مشروط بر آنکه قادر شود ۲۰ در صد در مصرف داخلی کنونی صرفه جویی به عمل آورد.
در وضعیت فعلی بدلیل اعمال قیمت های یارانه ای، عدم استفاده بهینه از گاز و برق تولیدی از گاز، در واحد های کهنه صنعتی، و همچنین ضایع کردن سوخت در خانه ها، بیش از ۴۰ در صد از گاز مصرفی ایران ( به نسبت جمعیت و ضریب تولید اقتصادی) عملا ضایع می شود.
ایران اگرچه به دلایل سیاسی از طرح احداث لوله نابوکو کنار گذاشته شده است، در عین حال به دلیل توقف و تاخیر در بهره برداری از منابع گاز خود، ظرفیت اضافی برای صادرات گاز را نیز در اختیار ندارد. این شرایط ، هم از لحاظ سیاست خارجی، و هم اعمال سیاست های تولید و مصرف گاز داخلی، محکوم به تغییر در آینده خواهند بود.
با درک این ضرورت، و امیدواری به تغییرات سیاسی و متعاقباً اقتصادی آینده در ایران، جامعه اروپا برای احداث خط لوله گاز نابوکو چراغ سبز داده است.
توافق نامه احداث خط لوله نابوکو با این فرضیه به امضاء رسیده که ایران پیش از اتمام عملیات اجرایی این طرح در سال های ۲۰۱۴-۲۰۱۵، با پشت سر نهادن بازدارنده های سیاسی کنونی، در شرایط لازم و مطلوب برای تامین بخش بزرگی از ظرفیت این خط لوله انتقال گاز قرار خواهد گرفت.
در طول نزدیک به دو دهه گذشته که از آغاز مشارکت کشورها و کمپانی های غربی در طرح های توسعه انرژی جمهوری های سابق اتحاد شوروی واقع در حوزه خزر و آسیای مرکزی، می گذرد، ایران در نتیجه اتخاذ سیاست های ضد آمریکایی، بطور کامل از حیات اقتصاد انرژی منطقه کنار گذاشته شده است.
در این مدت کشورهای آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان در حوزه خزر و در اندازه هایی کوچک تر، قرقیزستان و ازبکستان در آسیای مرکزی، موفق به جذب ده ها میلیارد دلار سرمایه گذاری مستقیم خارجی در طرح های توسعه نفت و گاز خود شده اند.
ایران در جمع پنج کشور حوزه خزر تنها کشوری است که تاکنون قادر به جذب هیچ گونه سرمایه گذاری خارجی به منظور بهره برداری از منابع نفت و گاز خود در دریای خزر نشده است. در نتیجه، علیرغم دارا بودن منابع انرژی در اندازه های ترکمنستان و روسیه در حوزه خزر، تنها نظاره گر اجرای طرح های توسعه، و انتقال انرژی سایر کشورهای همسایه بوده است.
محروم ماندن ایران از طرح های توسعه منابع انرژی خزر حتی مسیر های انتقال انرژی منطقه را نیز در برگرفته و در اجرای این سیاست که به عنوان عکس العمل غرب در برابر سیاست های چالشی ایران تلقی شده است، مسیر های ایران، به رغم کوتاه تر بودن و صرفه اقتصادی، دور زده شده اند.
مسیر های کنونی خطوط لوله نفت و گاز و نقشه منابع هیدروکربوری در دست بهر برداری در حوزه خزر بگونه ای است که میتواند بروشنی سیاست خارجی امریکا را در منطقه تعریف کند.
در صورت برخوردار ی از امکاناتی معادل آنچه در اختیار سایر کشورهای حوزه خزر قرار گرفته، ایران نه تنها می توانست از مزایای اقتصادی ایجاد پانصد هزار فرصت شغلی تازه در داخل بر خور دار گردد که همچنین به عنوان شریک تجاری قابل اعتماد جامعه اروپا، با پیوستن به لوله انتقال گاز نابوکو ضریب امنیت ملی خود ر از راه پیوند زدن به امنیت انرژی اروپا به نحو چشمگیری افزایش دهد.
بهره برداری آگاهانه از قابلیت های بی نظیر هیدروکربوری ایران در منطقه خزر، هم از لحاظ در اختیار داشتن منابع عظیم نفت و گاز و هم برخورداری از شرایط استثنائی جغرافیایی، می توانست ایران را در چهار راه تولید و توزیع نفت و گاز حوزه خزر و آسیای مرکزی قرار دهد.
ایفای این نقش را اینک ترکیه به عهده گرفته است، حال آنکه این کشور همسایه ایران نه داری ذخیره نفت و گار برای صادرات است و نه در مسیر غیر قابل اجتناب انتقال انرژی منطقه قرار دارد.
آنچه ترکیه از راه قرار گرفتن در مرکز تصمیمات و عبور دو لوله نفت ( باکو-تفلیس-جیهان) و گاز (نابوکو) بدست خواهد آورد تنها به جذب ۲۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی ( هزینه احداث دو خط لوله) و صد ها میلیون دلار درآمد سالانه ناشی از دریافت حق ترانزیت لوله ها محدود نیست. منافع درازمدت و با اهمیت تر ترکیه، در پیوند زدن اقتصاد انرژی کشورهای آسیای مرکزی و حوزه خزر به مصالح اقتصادی – سیاسی خود از یک سو، و از سوی دیگر وابسته ساختن امنیت انرژی جامعه اروپا به نقشی است که برعهده گرفته است.
اهمیت این نقش و ضرورت رقابت با آن برای روسیه باندازه ای است که کشور اخیر، بمنظور حفظ اهرمهای کنونی خود و ادامه حضور موثر در بازار گاز اروپا، احداث خط لوله دیگری را ( موسوم به جریان جنوبی) با هزینه ۲۰ میلیارد دلار اعلام داشته است.
با این وجود، ایران علی رغم قرار داشتن در شرایطی مشابه با روسیه، به جای تجدید نظر در روش های گذشته و اتخاذ سیاست های سازنده و مثبت و در جهت حفظ و توسعه منافع ملی، تنها به کم اهمیت قلمداد کردن خط لوله نابوکو بسنده کرده است .
جامعه اروپا به منظور متنوع ساختن منابع تامین انرژی خود و کاهش وابستگی به گاز صادراتی روسیه، در مرحله ابتدایی ۲۰۰ میلیون یورو به احداث خط لوله گاز نابوکو اختصاص داده است. شش کشور مسیر اولیه لوله نیز بقیه هزینه ۱۰ میلیارد دلاری این خط را تامین خواهند کرد.
لوله نابوکو بعد از رسیدن به مرحله بهره برداری وحمل روزانه ۱۱۰ میلیون متر مکعب گاز قادر به تامین تا ۲۵ در صد از مصرف گاز اروپا خواهد بود. این ظرفیت، ضریب امنیت انرژی جامعه اروپا را به نحو چشمگیری افزایش خواهد داد.
ایران به جز دسترسی مستقیم به گاز آذربایجان و ترکمنستان که میتواند حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون متر مکعب در روز برآورد شود، حتی به تنهایی نیز قادر به تامین تمامی ظرفیت لوله نابوکو خواهد بود، مشروط بر آنکه قادر شود ۲۰ در صد در مصرف داخلی کنونی صرفه جویی به عمل آورد.
در وضعیت فعلی بدلیل اعمال قیمت های یارانه ای، عدم استفاده بهینه از گاز و برق تولیدی از گاز، در واحد های کهنه صنعتی، و همچنین ضایع کردن سوخت در خانه ها، بیش از ۴۰ در صد از گاز مصرفی ایران ( به نسبت جمعیت و ضریب تولید اقتصادی) عملا ضایع می شود.
ایران اگرچه به دلایل سیاسی از طرح احداث لوله نابوکو کنار گذاشته شده است، در عین حال به دلیل توقف و تاخیر در بهره برداری از منابع گاز خود، ظرفیت اضافی برای صادرات گاز را نیز در اختیار ندارد. این شرایط ، هم از لحاظ سیاست خارجی، و هم اعمال سیاست های تولید و مصرف گاز داخلی، محکوم به تغییر در آینده خواهند بود.
با درک این ضرورت، و امیدواری به تغییرات سیاسی و متعاقباً اقتصادی آینده در ایران، جامعه اروپا برای احداث خط لوله گاز نابوکو چراغ سبز داده است.
توافق نامه احداث خط لوله نابوکو با این فرضیه به امضاء رسیده که ایران پیش از اتمام عملیات اجرایی این طرح در سال های ۲۰۱۴-۲۰۱۵، با پشت سر نهادن بازدارنده های سیاسی کنونی، در شرایط لازم و مطلوب برای تامین بخش بزرگی از ظرفیت این خط لوله انتقال گاز قرار خواهد گرفت.