حوادث بعد از انتخابات ریاست جمهوری در ایران برزندگی بسیاری از فعالین سیاسی، مدنی، زنان، دانشجویان، روزنامه نگاران و همچنین هنرمندان ایرانی تاثیر گذاشته است. تحولات اخیر در ایران نه تنها باعث مهاجرت بسیاری از هنرمندان ایرانی شده، بلکه آثار برخی از آن ها را نیز عمیقا تحت تاثیر قرار داده است.
یکی از این هنرمندان تینوش نظم جو نویسنده، مترجم و کارگردان مطرح تئاتر ایران است که از یک سال پیش در پاریس اقامت گزیده و تئاتری را به نام «دختری با روبان سرخ» متاثر از جنبش سبز و حضور زنان ایرانی درآن، به زودی روی صحنه های تئاتر اروپا می برد. این تئاتر که چندی پیش بخش هایی از آن نیز در پاریس به روی صحنه رفت، با بازیگران ایرانی و به زبان فرانسه اجرا خواهد شد.
در گفت‌وگویی با تینوش نظم جو، ابتدا از او پرسیده ایم، ایده تئاتر دختری با روبان سرخ از کجا شکل گرفته است؟
قبلاً در پاریس تئاتر کار می کردم. ده سال اخیر که به ایران برگشتم، بیشتر در ایران کار می کردم. ولی از آنجایی که خیلی از بچه های تئاتری خودمان، به خصوص بازیگران به پاریس آمده بودند و در پاریس زندگی می کردند، هروقت برمی گشتم پاریس پیشنهاد می کردند که بیاییم و دوباره کار کنم. به همین دلیل از یک سال پیش تصمیم گرفتم که اینجا با همین بازیگران ایرانی و بیشتر هم با بازیگران زن، یک نمایش به زبان فرانسوی اجرا کنم. از آنجا که دو تا کار آخرم در ایران هر دو درباره زن ها بود، دلم می خواست این دفعه یک کار درباره زن ایرانی بکنم که در فرانسه اجرا شود. از چند نمایشنامه نویس ایرانی خواهش کردم هر کدام یک مونولوگ برای زن بنویسند و تنها سوژه ای هم که به آنها دادم با این عنوان بود: «صدای زن، صدای خون».
اتفاقات اخیر که افتاد، اولین نمایشنامه ای که دستم رسید از محسن یلفانی بود. نمایشنامه دختری با روبان سرخ درباره اتفاقاتی که اوایل انقلاب افتاده و زنی که تیرباران شده، است. بعد از آن دو نمایشنامه نویس دیگر درباره یک زن ایرانی امروزه که در اتفاقات اخیر جانش را از دست می دهد و یک زن قاجاری در زمان انقلاب مشروطه، مونولوگی نوشتند. این سه زن، سه مونولوگ، کنارهم شد یک نمایشی که مسیر زن ها را در این صد سال اخیر در ایران نشان می دهد. به خصوص مسیر مقاومتشان را...
اجرایی که در پاریس کردید از کل این مجموعه بود یا فقط کار آقای محسن یلفانی؟
نمایشنامه خوانی که در پاریس چند روز پیش کردیم، فقط کار آقای یلفانی بود. من تصمیم گرفتم که به خاطر اینکه آن هفته، هفته پر اتفاقی برای ما ایرانی ها بود، این نمایش را که درباره حکم اعدام بود، نمایشنامه خوانی کنیم. اولین اجرای ما به زبان فرانسه اول ماه ژوئیه خواهد بود و بعد به احتمال قوی بر می گردیم به پاریس و همینطور چند شهر اروپایی مثل لندن و برلین و ببینیم تا آخر سال چه می شود.
این کار را بازیگران ایرانی به زبان فرانسه اجرا می کنند. از کار با این بازیگران بگویید و چطور توانستند به زبان فرانسه نمایش را اجرا کنند.
هدف از اول این بود که نمایشنامه هایی نوشته شود و به فرانسه ترجمه شوند. در واقع نمایشنامه ها نوشته شود برای بازیگران ایرانی که قرار است برای تماشاگر فرانسوی با لهجه به زبان فرانسه، نمایش را اجرا کند. به همین دلیل از اول پیش بینی شده بود. از طرف دیگر چون کار کارگردانی که انجام می دهیم... اجرا در یک فضای تاریک اتفاق می افتد، سعی می کنیم یک مقداری فراتر از معانی اول خود متن برویم. یک رابطه ناخودآگاه با تماشاگر برقرار کنیم. همین که بازیگر ایرانی این متن را با لهجه روی صحنه بگوید، اتفاق جالبی است. به خاطر اینکه زبان را یک مقداری آشنا و ناآشنا می کند و رابطه بهتری را در ناخودآگاه تماشاگر به وجود می آورد.
آقای نظم جو، شما به عنوان کارگردانی که هم در ایران کار کردید و هم در فرانسه، کار در این دو کشور چه تفاوت هایی دارد؟
به نظر من یکی از دیگری آسان تر یا سخت تر نیست. هر دو کشور شرایط خودشان را دارند و سختی ها و آسانی های خودشان را دارند. با این تفاوت که به هرحال من به خاطر نوع تماشاچی که داریم، کار کردن در ایران را ترجیح می دهم. همیشه به نظرم رسیده که ما چیزهای گفتنی بیشتری داریم. حداقل من که ایرانی هستم و ریشه هایم ایرانی است، خیلی حرف های بیشتری برای تماشاگر ایرانی تا یک تماشاگر غربی دارم. از طرف دیگر اعتقاد دارم که تئاتر هنری است که همین الان و همین جا اتفاق می افتد، خیلی مثل سینما نیست که با آن سفر کرد به کشورهای مختلف و به همین آسانی نشانش داد. به همین دلیل علاقه من بیشتر این بوده که در ایران و برای تماشاگر ایرانی کار کنم. اما اتفاقاتی که اخیراً در ایران افتاده... همانطور که می دانید خیلی از هم‌وطنان ایرانی ما هم خارج از کشور هستند. به هر حال برای من جالب بود و خواستم به خاطر موضوع این نمایش -مسیر مقاومت زنان ایرانی در صد سال اخیر- به تماشاگر فرانسوی هم آن را نشان دهم. ولی همین نمایش را به زبان اصلی به زبان فارسی هم آماده می کنیم و سعی می کنیم در شهرهای مختلف اروپایی برای تماشاگران ایرانی خارج از کشور هم اجرا کنیم.
یکی از این هنرمندان تینوش نظم جو نویسنده، مترجم و کارگردان مطرح تئاتر ایران است که از یک سال پیش در پاریس اقامت گزیده و تئاتری را به نام «دختری با روبان سرخ» متاثر از جنبش سبز و حضور زنان ایرانی درآن، به زودی روی صحنه های تئاتر اروپا می برد. این تئاتر که چندی پیش بخش هایی از آن نیز در پاریس به روی صحنه رفت، با بازیگران ایرانی و به زبان فرانسه اجرا خواهد شد.
در گفت‌وگویی با تینوش نظم جو، ابتدا از او پرسیده ایم، ایده تئاتر دختری با روبان سرخ از کجا شکل گرفته است؟
قبلاً در پاریس تئاتر کار می کردم. ده سال اخیر که به ایران برگشتم، بیشتر در ایران کار می کردم. ولی از آنجایی که خیلی از بچه های تئاتری خودمان، به خصوص بازیگران به پاریس آمده بودند و در پاریس زندگی می کردند، هروقت برمی گشتم پاریس پیشنهاد می کردند که بیاییم و دوباره کار کنم. به همین دلیل از یک سال پیش تصمیم گرفتم که اینجا با همین بازیگران ایرانی و بیشتر هم با بازیگران زن، یک نمایش به زبان فرانسوی اجرا کنم. از آنجا که دو تا کار آخرم در ایران هر دو درباره زن ها بود، دلم می خواست این دفعه یک کار درباره زن ایرانی بکنم که در فرانسه اجرا شود. از چند نمایشنامه نویس ایرانی خواهش کردم هر کدام یک مونولوگ برای زن بنویسند و تنها سوژه ای هم که به آنها دادم با این عنوان بود: «صدای زن، صدای خون».
اتفاقات اخیر که افتاد، اولین نمایشنامه ای که دستم رسید از محسن یلفانی بود. نمایشنامه دختری با روبان سرخ درباره اتفاقاتی که اوایل انقلاب افتاده و زنی که تیرباران شده، است. بعد از آن دو نمایشنامه نویس دیگر درباره یک زن ایرانی امروزه که در اتفاقات اخیر جانش را از دست می دهد و یک زن قاجاری در زمان انقلاب مشروطه، مونولوگی نوشتند. این سه زن، سه مونولوگ، کنارهم شد یک نمایشی که مسیر زن ها را در این صد سال اخیر در ایران نشان می دهد. به خصوص مسیر مقاومتشان را...
اجرایی که در پاریس کردید از کل این مجموعه بود یا فقط کار آقای محسن یلفانی؟
نمایشنامه خوانی که در پاریس چند روز پیش کردیم، فقط کار آقای یلفانی بود. من تصمیم گرفتم که به خاطر اینکه آن هفته، هفته پر اتفاقی برای ما ایرانی ها بود، این نمایش را که درباره حکم اعدام بود، نمایشنامه خوانی کنیم. اولین اجرای ما به زبان فرانسه اول ماه ژوئیه خواهد بود و بعد به احتمال قوی بر می گردیم به پاریس و همینطور چند شهر اروپایی مثل لندن و برلین و ببینیم تا آخر سال چه می شود.
این کار را بازیگران ایرانی به زبان فرانسه اجرا می کنند. از کار با این بازیگران بگویید و چطور توانستند به زبان فرانسه نمایش را اجرا کنند.
هدف از اول این بود که نمایشنامه هایی نوشته شود و به فرانسه ترجمه شوند. در واقع نمایشنامه ها نوشته شود برای بازیگران ایرانی که قرار است برای تماشاگر فرانسوی با لهجه به زبان فرانسه، نمایش را اجرا کند. به همین دلیل از اول پیش بینی شده بود. از طرف دیگر چون کار کارگردانی که انجام می دهیم... اجرا در یک فضای تاریک اتفاق می افتد، سعی می کنیم یک مقداری فراتر از معانی اول خود متن برویم. یک رابطه ناخودآگاه با تماشاگر برقرار کنیم. همین که بازیگر ایرانی این متن را با لهجه روی صحنه بگوید، اتفاق جالبی است. به خاطر اینکه زبان را یک مقداری آشنا و ناآشنا می کند و رابطه بهتری را در ناخودآگاه تماشاگر به وجود می آورد.
آقای نظم جو، شما به عنوان کارگردانی که هم در ایران کار کردید و هم در فرانسه، کار در این دو کشور چه تفاوت هایی دارد؟
به نظر من یکی از دیگری آسان تر یا سخت تر نیست. هر دو کشور شرایط خودشان را دارند و سختی ها و آسانی های خودشان را دارند. با این تفاوت که به هرحال من به خاطر نوع تماشاچی که داریم، کار کردن در ایران را ترجیح می دهم. همیشه به نظرم رسیده که ما چیزهای گفتنی بیشتری داریم. حداقل من که ایرانی هستم و ریشه هایم ایرانی است، خیلی حرف های بیشتری برای تماشاگر ایرانی تا یک تماشاگر غربی دارم. از طرف دیگر اعتقاد دارم که تئاتر هنری است که همین الان و همین جا اتفاق می افتد، خیلی مثل سینما نیست که با آن سفر کرد به کشورهای مختلف و به همین آسانی نشانش داد. به همین دلیل علاقه من بیشتر این بوده که در ایران و برای تماشاگر ایرانی کار کنم. اما اتفاقاتی که اخیراً در ایران افتاده... همانطور که می دانید خیلی از هم‌وطنان ایرانی ما هم خارج از کشور هستند. به هر حال برای من جالب بود و خواستم به خاطر موضوع این نمایش -مسیر مقاومت زنان ایرانی در صد سال اخیر- به تماشاگر فرانسوی هم آن را نشان دهم. ولی همین نمایش را به زبان اصلی به زبان فارسی هم آماده می کنیم و سعی می کنیم در شهرهای مختلف اروپایی برای تماشاگران ایرانی خارج از کشور هم اجرا کنیم.