در عرض ۹ روز از اعلام استفاده بمب افکن‌های روسی از پایگاه هوایی نوژه برای حمله به مخالفان اسد، سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام داشت که این پرواز‌ها پایان یافته است.
این در حالی است که تنها یک روز پس از این اطلاع رسانی سخنگوی وزارت خارجه، علی لاریجانی ریاست مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که پرواز‌ها همچنان پابرجاست.
از نگاه این یادداشت، حضور جنگنده بمب افکن‌های روسی در خاک ایران به «معمایی» تبدیل شده است که تامل در آن ضروری است حتی اگر ادامه این عملیات از خاک ایران متوقف شده باشد.
نظر به حساسیتی که خبر حضور روسیه در خاک ایران چه در سطح ملی و چه در سطح بین المللی برانگیخت، این یادداشت تلاش دارد که ابعاد تناقضی که در این خصوص وجود داشت، مورد بررسی قرار دهد.
اهمیت این یادداشت در این است که از فحوای برخی مواضع مقامات مسئول استنباط می‌شود که در صورت ضرورت، امکان تکرار چنین تصمیمی مبنی بر استفاده مجدد روسیه از قلمرو سرزمینی ایران حتی در ابعاد بیشتر ( هوا، دریا، خشکی) وجود دارد. این یادداشت در صدد است روشن سازد که چنین تصمیم بی‌سابقه‌ای در عمر جمهوری اسلامی‌در حالی گرفته شده که نخواسته‌اند افکار عمومی از امتیازی که به روسیه داده شده، آگاه باشد.
در نتیجه این مقامات حتی با نادیده انگاشتن مجلس، خبر را محرمانه نگه داشته بودند تا زمانی که روسیه به دلایل خاص خود، موضوع بهره برداری از پایگاه هوایی ایران را به جهانیان خبررسانی کرد.
برای واکاوی این معمای متناقض ناگزیر توالی رویدادها را باید مرور کرد تا بتوان تصویر روشنی از تناقض گویی مقامات جمهوری اسلامی در این موضوع به دست آورد.
نگاه به شرق در عین بی‌معرفتی روس ها
یکم؛ ۲۴ مرداد خبرگزاری روسی اسپوتنیک برای اولین بار خبر استفاده بمب‌افکن‌های دوربرد توپولوف ۲۲ام۳ روسی و جنگنده‌های سوخو ۳۴ این کشور از پایگاه هوایی نوژه در شهر همدان را فاش کرد.
این به نوبه خود نکته مهمی‌است که خبر عملیات نظامی‌روسیه از خاک ایران، توسط مسکو (نه تهران) اعلام شد.
بنا به قرائن موجود، نه تنها جمهوری اسلامی این خبر را به اطلاع افکار عمومی نرساند بلکه از افشا شدن آن توسط روس‌ها ناخرسند بود. وزیر دفاع ایران گفت این اقدام روس‌ها «بی‌معرفتی» بود. به بیان دیگر او «بامعرفت» بودن روس‌ها را در این می‌دانست که این خبر محرمانه را افشا نمی‌ساختند.
دوم؛ در ۲۶ مرداد و در نخستین واکنش به این خبر، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی با دو روز تأخیر گفت: «همکاری ما با روسیه راهبردی است و ما در این زمینه تبادل ظرفیت و امکانات داریم». به رغم آنکه شمخانی همکاری با روسیه را «راهبردی» توصیف کرد ولی از تأیید خبر حضور روسیه در خاک ایران طفره رفت.
سوم؛ ۲۷ مرداد علی اکبر ولایتی مشاور ارشد آیت الله خامنه ای، بدون تأیید خبر حضور نظامی‌روسیه در ایران، پرده از نگاه کلان سیاست خارجی جمهوری اسلامی نسبت به روسیه برداشت. وی آن را «نگاه جدید به شرق» نام برد و یادآور شد که: نگاه به شرق مستلزم...ارتباط راهبردی و استراتژیک با کشورهایی مثل روسیه و چین است.
چهارم؛ در همان روز یعنی ۲۷ مرداد، برای اولین بار علاء‌الدین بروجردی رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، حضور جنگنده‌های روسیه در خاک ایران را تأیید کرد ولی حضور آنان را به سطح «سوخت گیری در ایران» تقلیل داد. وی به این ترتیب خواست نگرانی کسانی را که معتقدند چنین توافقی ناقض استقلال ایران است، بی‌مورد بداند.
پنجم؛ اطلاع رسانی علاء الدین بروجردی مبنی بر اینکه حضور روس‌ها در ایران فقط برای سوخت گیری است در حالی بود که در ۲۸ مرداد تنها یک روز پس از اعلام نظر او، تعداد ۲۰ نماینده مجلس طی نامه‌ای به علی لاریجانی خواستار جلسه غیر علنی مجلس برای «اطلاع نمایندگان ملت از دلایل و پیامدهای این تصمیم» شدند. از متن این نامه دانسته می‌شود که مجلس از مجاری رسمی در جریان یک چنین تصمیم بی‌سابقه قرار نگرفته به ویژه اینکه حشمت‌الله فلاحت‌پیشه دیگر نماینده مجلس این تصمیم را مغایر با مصرح اصل ۱۴۶ قانون اساسی اعلام کرد که در متن آن آمده است: «استقرار هرگونه پایگاه نظامی‌خارجی در کشور هر چند به عنوان استفاده‌های صلح‌آمیز باشد ممنوع است».
ششم؛ در واکنشی تند به درخواست برخی از نمایندگان برای بررسی این همکاری نظامی‌با روسیه، در ۳۱ مرداد حسین دهقان وزیر دفاع گفت آنچه رخ داده تصمیم نظام (بخوانید رهبر) بود و «به مجلس مربوط نیست». از مفاد سخن گزنده وزیر دفاع فهمیده می‌شود که وی مجلس را یکی از ارکان نظام ندانسته و ورود در این خبر را از وظایف مجلس نمی‌داند.
هفتم؛ در حالی که ایالات متحده نیز خبر مزبور را نقض احتمالی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت توصیف کرده بود، در ۱ شهریور حسین دهقان وزیر دفاع ایران در نوعی ارزیابی تأمل برانگیز علیه خبررسانی روس‌ها از حضورشان در خاک ایران، این اقدام روس‌ها را «بی معرفتی و خودنمایی» آنان توصیف کرد. تو گویی وزیر دفاع ایران خبر از رأی مثبت روسیه به تک تک قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل مبنی بر تحریم ایران ندارد که امروز از مسکو انتظار «بامعرفت» بودن را دارد.
آنچه به وضوح از سخن وزیر دفاع مستنبط می‌شود این که وی وقتی روس‌ها را «بامعرفت» می‌داند که توافق محرمانه مبنی بر استفاده روسیه از خاک ایران را فاش نمی‌ساختند.
هشتم؛ سرانجام در کمتر ازده روز از خبری که روسیه مبادرت به افشای آن کرده بود، در ۱ شهریور بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در موضعگیری جدید که خود پرسش برانگیز است گفت: «استفاده روسیه از پایگاه همدان عجالتاً پایان یافته‌است». او روشن ساخت که چرا این سری عملیات روسیه از خاک ایران آغاز شد؟ چرا پایان یافت؟ و اینکه عجالتا (فعلا) پایان یافته به چه معنی است؟
معمای حضور روسیه در ایران
از کنار هم قرار دادن خبری که فاش شدنش ناخرسندی وزیر دفاع را همراه داشت و موضعی که علی اکبر ولایتی اعلام داشت مبنی بر نگاه جدید جمهوری اسلامی به شرق (بخوانید روسیه) دریافت می‌شود که همکاری‌های نظامی تهران- مسکو وارد فاز جدیدی شده که پنهان نگه داشتن آن حتی از مجلس نیز ضروری بود. این خبر به قدری دردسرساز بود که در حال حاضر بنا به گفته سخنگوی وزارت خارجه عجالتا (بخوانید بنا به مصلحت) متوقف شده وگرنه سخنگو تصریح نکرد که دیگر اجازه دسترسی روسیه به قلمرو سرزمینی ایران را نخواهند داد.
خبر دسترسی روسیه به قلمرو سرزمین ایران به قدری مهم است که حسین ملائک سفیر پیشین جمهوری اسلامی‌در پکن آن را «محوری‌ترین تغییر در سیاست خارجی بعد از انقلاب ایران» توصیف کرده است. او در وب‌سایت دیپلماسی ایرانی می‌نویسد «تحلیلگران داخلی، ائتلاف ایران و روسیه در موضوع سوریه را شکننده و مرتبط به نیازهای روسیه برای تعادل استراتژیک خود با آمریکا می‌دانند.
در درست بودن این تحلیل همین بس که در یاد داشته باشیم مسکو به تک تک قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران رأی مثبت داده بود. چنین کشوری از پیش روشن ساخته که هرگز نگاه یک متحد استراتژیک به تهران ندارد. آنچه روسیه به دنبال آن است، اینکه در موازنه قدرت بین‌المللی، ناتو را از گسترش به مرزهای روسیه باز دارد.
اگر چنین تحلیلی را از زبان یکی از سفیران جمهوری اسلامی‌بپذیریم که از قضا مبتنی بر دلایل درستی است، آنگاه به عمق خطای ولایتی پی می‌بریم که گفته جمهوری اسلامی«نگاه جدید و راهبردی به شرق» (روسیه) دارد.
جان ِ سخن چیزی بیش از آن نیست که وزیر دفاع خواسته یا ناخواسته بر زبان آورد و آن اینکه روسیه بازیگری بی‌معرفت است. پیشتر نیز مسکو این بی‌معرفتی خود را در ممانعت از دادن سامانه اس- ۳۰۰، تعلل در تکمیل نیروگاه بوشهر، وضع تحریم‌های فلج کننده بر ایران و امثال آن نشان داده بود. روسیه چیزی برای پنهان کردن از افکار عمومی ایرانیان نداشته و ندارد. آنان که افکار عمومی ایرانیان را نامحرم قلمداد می‌کنند، مقام‌های جمهوری اسلامی هستند.
-----------------------------
یادداشت‌ها، نظر نویسندگان خود را بازتاب می‌دهند.