توافق آمریکا و روسیه بر سر یک «چارچوبی برای نابودی جنگ افزارهای شیمیایی سوریه» به نظر می‌رسد بشار اسد و هم پیمانان او را از یک رویارویی نظامی با دولت‌های غربی به رهبری آمریکا رهایی داده است اگرچه دولت سوریه برای این توافق دو شرط مهلت یک ماهه برای ارائه اسناد و نقشه مراکز و انبارهای شیمیایی خود و عدم کمک تسلیحاتی آمریکا به مخالفان را مطرح کرد٬ اما چنین می‌آید٬ اکنون بشار اسد از اینکه از یک حمله نظامی حتمی نجات یافته است٬ خوشحال است.
به‌طور قطع آنچه که بر سر آن بین آمریکا و روسیه توافق شده است حداقل تا سه ماه دیگر یعنی تا پایان ماه نوامبر اندیشه حمله نظامی به سوریه را به حاشیه خواهد برد. اما وعده مربوط به صدور قطعنامه شورای امنیت با در نظر گرفتن بند هفتم منشور سازمان ملل چندان جدیتی در آن نیست و هیچ تعهدی در برابر روس‌ها قرار نداده است. آنچه باقی می‌ماند شیوه عمل سوری‌ها در انجام تعهدات خود نسبت به این «توافق» است که در یک فرآیند طولانی از «چانه‌زنی» گیر خواهد کرد و دولت سوریه در گذشته نشان داده است که مهارت بالایی در این کار دارد. براساس این توافق روس‌ها موفق شدند آنچه که باید برای نجات بشار اسد از مجازات می‌پنداشتند٬ با تکنیک‌های سیاسی خود و با استفاده از اوضاع حاکم بر امور بین المللی و با توجه به شک و تردید اوباما برای انجام یک حمله نظامی به سوریه و استفاده از مخالفت افکار عمومی مردم آمریکا با یک تهاجم نظامی دیگر در منطقه خاورمیانه٬ به طرف آمریکایی خود بقبولانند.
عمده‌ترین نکات این توافق روسی – آمریکائی به شکل زیر است:
۱-آمریکا و روسیه از «سازمان ممنوعیت کاربرد جنگ افزار شیمیایی» می‌خواهند تدابیر فوق برنامه اتخاذ کند تا در روزهای آینده «برنامه نابودی جنگ افزارهای شیمیایی سوریه به سریع‌ترین وجه ممکن و با نظارتی دقیق به مرحله اجرا بگذارد».
۲-آمریکا و روسیه با همکاری یکدیگر هر چه سریعترقطعنامه‌ای را در شورای امنیت تدارک خواهند دید که چارچوب عمل سازمان ممنوعیت کاربرد سلاح شیمیایی در سوریه را مشخص می‌کند و تضمینی برای اجرای آن باشد.
۳-بر دولت سوریه واجب است حق بازرسی (کار‌شناسان سازمان مربوطه) از هر محلی از مراکز شیمیایی خود را بدون قید و شرط و به شکل فوری تضمین نماید.
۴-اگر دولت سوریه نسبت به انتقال غیر مجاز جنگ افزار شیمیایی یا کاربرد آن توسط هر گروه یا دسته ای٬ به تعهدات خود پایبند نباشد٬ بر شورای امنیت واجب است تدابیری برای صدور قطعنامه براساس بند ۷ منشور سازمان ملل اتخاذ نماید.
۵-بر دولت سوریه واجب است ظرف یک هفته «فهرست کاملی از نام مراکز٬ نوع آن٬ تعداد جنگ افزار شیمیایی موجود و انبارهای ذخیره آن٬ شکل ذخیره‌سازی٬ تولید و نحوه تحقیق و آمادگی آن‌ها را ارائه کند».
۶-آمریکا و روسیه می‌خواهند این جنگ افزار‌ها در خارج از سوریه چنانچه ممکن شد٬ نابود شوند.
۷-مراکز تولید و سازماندهی و تجهیزات پرتاب جنگ افزارهای شیمیایی باید نابود شود.
همچنین دو کشور روسیه و آمریکا بر سر تاریخ‌های زیر به توافق رسیدند:
۱-بازرسی‌های اولیه تا ماه نوامبر به پایان برسد.
۲-تجهیزات تولید٬ ابزارهای ترکیب و آمادگی جنگ افزارهای شیمیایی تا ماه نوامبر باید نابود شود.
۳-تا نیمه اول سال ۲۰۱۴ تمام جنگ افزارهای شیمیایی سوریه و تجهیزات آن باید نابود شده باشد.
طبیعتا چنین توافقی به عنوان «چتر نجات» بشار اسد از سوی مخالفان وی در نظر گرفته می‌شود که در روزهای اخیر فقط با نام بردن از هجوم نظامی آمریکا به آن٬ بخش قابل توجهی از نیروهای دولتی سوریه از محل کار خود گریخته و به مخالفان پیوستند. اما برای خود بشار اسد و هم‌پیمانان او در منطقه از ایران گرفته تا حزب الله لبنان و همچنین نوری مالکی در عراق این توافق خبر مسرت بخشی است.
تیترهای رسانه‌های دولتی سوریه بر سه محور می‌چرخد؛ اول گفته وزیر خارجه روسیه را تیتر کرده‌اند «لاوروف: توافق سخنی درباره مجازات‌ها و یا کاربرد نیروی قهریه ندارد» ٬ دوم به نیروهای هوادار بشار اسد اطمینان می‌دهد که حمله نظامی در کار نیست پس نگران نباشید. «جان کری: راه حل نظامی برای بحران سوریه وجود ندارد» و سوم به سخن بشار اسد که قبل از این توافق یک ماه مهلت خواسته بود٬ عمل شده است. «مضمون توافق از یک ماه دیگر قابل اجرا است».
در کنار چنین تبلیغاتی٬ رسانه‌های حزب‌الله لبنان حمله خود بر ضد مخالفانش در داخل لبنان را افزایش داده و با آسودگی خیال از نبود حمله نظامی آمریکا به دولت سوریه٬ نقد تند خود را متوجه نیروهای ۱۴ مارس کرده و از آنان به عنوان عوامل اطلاعاتی عربستان سعودی نام برده و نوشته‌های سعد حریری را به تمسخر گرفته است. ضمن اینکه نباید یکی از تیترهای فرعی امروز روزنامه کیهان تحت عنوان «اوباما جا زد! صهیونیست‌ها و آل سعود عزا گرفتند» را نادیده گرفت.
سوریه توانایی مخفی کردن جنگ افزار شیمیایی خود را دارد
خوشحالی دولت سوریه و متحدانش تنها به این موضوع محدود نمی‌شود که دیگر حمله نظامی علیه بشار اسد وجود ندارد٬ بلکه این مسئله بسیار مهم را شامل می‌شود که رئیس جمهور سوریه می‌تواند بخش قابل توجهی از جنگ افزار شیمیایی خود را مخفی کند و آثار منفی توافق روسیه و آمریکا بر خود را ناچیز کند. او برای این کار سه راه احتمالی را بررسی می‌کند:
۱-بخش قابل توجهی از مواد شیمیایی خود را در خاک سوریه پنهان کند. از هم اکنون واضح است نه آمریکا و نه حتی اسرائیل با داشتن تمام وسائل تجسسی خود٬ به طور کامل نمی‌دانند که حجم تجهیزات شیمیایی سوریه به چه اندازه است و کجا نگه‌داری می‌شود. از این رو بشار اسد می‌تواند از چنین کمبودی در اطلاعات استفاده کرده و بخشی از مواد شیمیایی خود را مخفی کند.
۲-حزب الله لبنان می‌تواند بخشی از این مواد را در مناطق حفاظت شده خود در داخل لبنان نگه‌داری کند. در روزهای گذشته مخالفان بشار اسد اخبار زیادی را درباره این نقش حزب‌الله منتشر کردند و اگرچه این گروه وابسته به ایران تمام این اخبار را نفی کرد اما سابقه آن نشان داده است که برای انجام هر کاری به نفع بشار اسد آماده است.
۳-بشار اسد می‌تواند بخش قابل توجهی از تجهیزات شیمیایی خود را به عراق منتقل کند. به خصوص مرز طولانی با این کشور دارد و گذرگاه‌های تحت کنترل دو دولت هنوز در اختیار آنان است. در این میان برخی فرضیه‌های مربوط به نخستین سفر وزیر خارجه ایران به کشور عراق را در این چارچوب جستجو کرد.
اکنون و با در نظر گرفتن هر گزینه‌ای که ممکن است بشار اسد برای مخفی کردن جنگ افزار شیمیایی خود برگزیند٬ یک مسئله مهم‌تر از آن وجود دارد و آن اینکه وضعیت بشار بعد از توافق روسیه و آمریکا به مراتب بهتر از وضعیت وی قبل از این توافق است و هم‌پیمانان او تا حدودی می‌توانند اطمینان داشته باشند که متحد آن‌ها از «مجازات» گریخت.
ــــــــــــــــــ
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و نه بازتاب دیدگاه‌های رادیو فردا.
به‌طور قطع آنچه که بر سر آن بین آمریکا و روسیه توافق شده است حداقل تا سه ماه دیگر یعنی تا پایان ماه نوامبر اندیشه حمله نظامی به سوریه را به حاشیه خواهد برد. اما وعده مربوط به صدور قطعنامه شورای امنیت با در نظر گرفتن بند هفتم منشور سازمان ملل چندان جدیتی در آن نیست و هیچ تعهدی در برابر روس‌ها قرار نداده است. آنچه باقی می‌ماند شیوه عمل سوری‌ها در انجام تعهدات خود نسبت به این «توافق» است که در یک فرآیند طولانی از «چانه‌زنی» گیر خواهد کرد و دولت سوریه در گذشته نشان داده است که مهارت بالایی در این کار دارد. براساس این توافق روس‌ها موفق شدند آنچه که باید برای نجات بشار اسد از مجازات می‌پنداشتند٬ با تکنیک‌های سیاسی خود و با استفاده از اوضاع حاکم بر امور بین المللی و با توجه به شک و تردید اوباما برای انجام یک حمله نظامی به سوریه و استفاده از مخالفت افکار عمومی مردم آمریکا با یک تهاجم نظامی دیگر در منطقه خاورمیانه٬ به طرف آمریکایی خود بقبولانند.
عمده‌ترین نکات این توافق روسی – آمریکائی به شکل زیر است:
۱-آمریکا و روسیه از «سازمان ممنوعیت کاربرد جنگ افزار شیمیایی» می‌خواهند تدابیر فوق برنامه اتخاذ کند تا در روزهای آینده «برنامه نابودی جنگ افزارهای شیمیایی سوریه به سریع‌ترین وجه ممکن و با نظارتی دقیق به مرحله اجرا بگذارد».
۲-آمریکا و روسیه با همکاری یکدیگر هر چه سریعترقطعنامه‌ای را در شورای امنیت تدارک خواهند دید که چارچوب عمل سازمان ممنوعیت کاربرد سلاح شیمیایی در سوریه را مشخص می‌کند و تضمینی برای اجرای آن باشد.
۳-بر دولت سوریه واجب است حق بازرسی (کار‌شناسان سازمان مربوطه) از هر محلی از مراکز شیمیایی خود را بدون قید و شرط و به شکل فوری تضمین نماید.
۴-اگر دولت سوریه نسبت به انتقال غیر مجاز جنگ افزار شیمیایی یا کاربرد آن توسط هر گروه یا دسته ای٬ به تعهدات خود پایبند نباشد٬ بر شورای امنیت واجب است تدابیری برای صدور قطعنامه براساس بند ۷ منشور سازمان ملل اتخاذ نماید.
۵-بر دولت سوریه واجب است ظرف یک هفته «فهرست کاملی از نام مراکز٬ نوع آن٬ تعداد جنگ افزار شیمیایی موجود و انبارهای ذخیره آن٬ شکل ذخیره‌سازی٬ تولید و نحوه تحقیق و آمادگی آن‌ها را ارائه کند».
۶-آمریکا و روسیه می‌خواهند این جنگ افزار‌ها در خارج از سوریه چنانچه ممکن شد٬ نابود شوند.
۷-مراکز تولید و سازماندهی و تجهیزات پرتاب جنگ افزارهای شیمیایی باید نابود شود.
همچنین دو کشور روسیه و آمریکا بر سر تاریخ‌های زیر به توافق رسیدند:
۱-بازرسی‌های اولیه تا ماه نوامبر به پایان برسد.
۲-تجهیزات تولید٬ ابزارهای ترکیب و آمادگی جنگ افزارهای شیمیایی تا ماه نوامبر باید نابود شود.
۳-تا نیمه اول سال ۲۰۱۴ تمام جنگ افزارهای شیمیایی سوریه و تجهیزات آن باید نابود شده باشد.
طبیعتا چنین توافقی به عنوان «چتر نجات» بشار اسد از سوی مخالفان وی در نظر گرفته می‌شود که در روزهای اخیر فقط با نام بردن از هجوم نظامی آمریکا به آن٬ بخش قابل توجهی از نیروهای دولتی سوریه از محل کار خود گریخته و به مخالفان پیوستند. اما برای خود بشار اسد و هم‌پیمانان او در منطقه از ایران گرفته تا حزب الله لبنان و همچنین نوری مالکی در عراق این توافق خبر مسرت بخشی است.
تیترهای رسانه‌های دولتی سوریه بر سه محور می‌چرخد؛ اول گفته وزیر خارجه روسیه را تیتر کرده‌اند «لاوروف: توافق سخنی درباره مجازات‌ها و یا کاربرد نیروی قهریه ندارد» ٬ دوم به نیروهای هوادار بشار اسد اطمینان می‌دهد که حمله نظامی در کار نیست پس نگران نباشید. «جان کری: راه حل نظامی برای بحران سوریه وجود ندارد» و سوم به سخن بشار اسد که قبل از این توافق یک ماه مهلت خواسته بود٬ عمل شده است. «مضمون توافق از یک ماه دیگر قابل اجرا است».
در کنار چنین تبلیغاتی٬ رسانه‌های حزب‌الله لبنان حمله خود بر ضد مخالفانش در داخل لبنان را افزایش داده و با آسودگی خیال از نبود حمله نظامی آمریکا به دولت سوریه٬ نقد تند خود را متوجه نیروهای ۱۴ مارس کرده و از آنان به عنوان عوامل اطلاعاتی عربستان سعودی نام برده و نوشته‌های سعد حریری را به تمسخر گرفته است. ضمن اینکه نباید یکی از تیترهای فرعی امروز روزنامه کیهان تحت عنوان «اوباما جا زد! صهیونیست‌ها و آل سعود عزا گرفتند» را نادیده گرفت.
سوریه توانایی مخفی کردن جنگ افزار شیمیایی خود را دارد
خوشحالی دولت سوریه و متحدانش تنها به این موضوع محدود نمی‌شود که دیگر حمله نظامی علیه بشار اسد وجود ندارد٬ بلکه این مسئله بسیار مهم را شامل می‌شود که رئیس جمهور سوریه می‌تواند بخش قابل توجهی از جنگ افزار شیمیایی خود را مخفی کند و آثار منفی توافق روسیه و آمریکا بر خود را ناچیز کند. او برای این کار سه راه احتمالی را بررسی می‌کند:
۱-بخش قابل توجهی از مواد شیمیایی خود را در خاک سوریه پنهان کند. از هم اکنون واضح است نه آمریکا و نه حتی اسرائیل با داشتن تمام وسائل تجسسی خود٬ به طور کامل نمی‌دانند که حجم تجهیزات شیمیایی سوریه به چه اندازه است و کجا نگه‌داری می‌شود. از این رو بشار اسد می‌تواند از چنین کمبودی در اطلاعات استفاده کرده و بخشی از مواد شیمیایی خود را مخفی کند.
۲-حزب الله لبنان می‌تواند بخشی از این مواد را در مناطق حفاظت شده خود در داخل لبنان نگه‌داری کند. در روزهای گذشته مخالفان بشار اسد اخبار زیادی را درباره این نقش حزب‌الله منتشر کردند و اگرچه این گروه وابسته به ایران تمام این اخبار را نفی کرد اما سابقه آن نشان داده است که برای انجام هر کاری به نفع بشار اسد آماده است.
۳-بشار اسد می‌تواند بخش قابل توجهی از تجهیزات شیمیایی خود را به عراق منتقل کند. به خصوص مرز طولانی با این کشور دارد و گذرگاه‌های تحت کنترل دو دولت هنوز در اختیار آنان است. در این میان برخی فرضیه‌های مربوط به نخستین سفر وزیر خارجه ایران به کشور عراق را در این چارچوب جستجو کرد.
اکنون و با در نظر گرفتن هر گزینه‌ای که ممکن است بشار اسد برای مخفی کردن جنگ افزار شیمیایی خود برگزیند٬ یک مسئله مهم‌تر از آن وجود دارد و آن اینکه وضعیت بشار بعد از توافق روسیه و آمریکا به مراتب بهتر از وضعیت وی قبل از این توافق است و هم‌پیمانان او تا حدودی می‌توانند اطمینان داشته باشند که متحد آن‌ها از «مجازات» گریخت.
ــــــــــــــــــ
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و نه بازتاب دیدگاه‌های رادیو فردا.