موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک، به روال هر ساله، سه شنبه ۲۶ بهمن، ارزیابی خود را از قدرت نظامی و هزینه دفاعی ۱۷۱ کشور جهان در کتابی تحت عنوان «موازنه نظامی ۲۰۱۷» در ۵۰۴ صفحه انتشار داد. این موسسه که دفتر مرکزی آن در لندن است، در زمینه امنیت جهانی، خطر‌های سیاسی و درگیری‌های نظامی تحقیق میکند.
مدیر این موسسه، جان چیپمن، در مراسم معرفی و رونمایی کتاب یاد شده با اشاره به تداوم گونه ها و شمار چالش های امنیتی در جهان ، گفت جنگ و بی ثباتی در آفریقا، خاورمیانه و در سطح اروپا در کشوراوکراین ادامه دارد.
به گفته جان چیپمن، در شرق آسیا ، کره شمالی همچون گذشته میکوشد تا به توان موشکی اش بیافزاید و تروریست های فراملی نیز با توجه به افزایش شمار حملات شان در سال ۲۰۱۶، کشورهای جهان را با چالش های مهمی مواجه کرده اند.
به باور او شمار کشور هایی که حاضرند برای پیگیری اهداف منافع ملی خود به گزینه نظامی روی آورند، رو به افزایش است.
رتبه بندی هزینه های نظامی در سال ۲۰۱۶
بر پایه کتاب موازنه نظامی، آمریکاهمچون گذشته در صدر جدول رتبه بندی هزینه های نظامی در جهان قرار دارد. هزینه های نظامی ۱۵ کشور جهان در سال ۲۰۱۶ به ترتیب رتبه به این شرح است (ارقام در پرانتز به هزینه ها و رتبه های سال ۲۰۱۵ اختصاص دارد):
۱) آمریکا ۶۰۴.۵ میلیارد دلار ( ۵۹۷.۵ میلیارد دلار، رتبه ۱)؛
۲) چین ۱۴۵ میلیارد دلار (۱۴۵.۸ میلیارد دلار، رتبه ۲)؛
۳) روسیه ۵۸.۹ میلیارد دلار (۶۵.۶میلیارد دلار ، رتبه ۴)؛
۴) عربستان ۵۶.۹ میلیارد دلار (۸۱.۹ میلیارد دلار، رتبه ۳)؛
۵) بریتانیا ۵۲.۵ میلیارد دلار (۵۶.۲ میلیارد دلار، رتبه ۵)؛
۶) هند ۵۱.۱ میلیارد دلار (۴۸ میلیارد دلار، رتبه ۶)؛
۷) ژاپن ۴۷.۳ میلیارد دلار ( ۴۱میلیارد دلار، رتبه ۸)؛
۸) فرانسه ۴۷.۲ میلیارد دلار ( ۴۶.۸ میلیارد دلار، رتبه ۷)؛
۹) آلمان ۳۸.۳ میلیارد دلار (۳۶.۷ میلیارد دلار، رتبه ۹)؛
۱۰) کره جنوبی ۳۳.۸ میلیارد دلار ( ۳۳.۵ میلیارد دلار، رتبه ۱۰)؛
۱۱) استرالیا ۲۴.۲ میلیارد دلار (۲۲.۸ میلیارد دلار، رتبه ۱۲)؛
۱۲) برزیل ۲۳.۵ میلیارد دلار( ۲۴.۳ میلیارد دلار، رتبه ۱۱)؛
۱۳) ایتالیا ۲۲.۳ میلیارد دلار ( ۲۱.۶ میلیارد دلار، رتبه ۱۳ )؛
۱۴) اسرائیل ۱۹ میلیارد دلار (۱۸.۶ میلیارد دلار، رتبه ۱۵)؛
۱۵) عراق ۱۸.۱ میلیارد دلار ( ۲۱.۱ میلیارد دلار، رتبه ۱۴)
همانگونه که جدول رتبه بندی فوق نشان می دهد هزینه نظامی آمریکا در سال ۲۰۱۶ میلادی با افزایش ۷ میلیارد دلار در مقایسه با سال پیش از آن به ۶۰۴.۵ میلیارد دلار رسید. این در حالی است که هزینه چهارده کشور دیگر در همین جدول برابر با ۶۳۸.۱ میلیارد دلار بود. هزینه نظامی ۱۵۶ کشور دیگر جهان در سال ۲۰۱۶ از ۳۰۵ میلیارد دلار تجاوز نکرد.
هزینه نظامی آمریکا که بیش از چهار برابر هزینه چین و ده برابر روسیه است، ۳۹.۱ درصد کل هزینه های نظامی کشور های جهان را تشکیل میدهد.
دراین ارتباط، هزینه در صدی ده کشور دیگر در جدول در مقایسه با کل هزینه های نظامی جهان عبارتند از: چین ۹.۴ در صد؛ روسیه ۳.۸ در صد؛ عربستان ۳.۷ در صد؛ بریتانیا ۳.۴ در صد؛ هند ۳.۳ در صد ؛ ژاپن ۳.۱ در صد ؛فرانسه ۳.۱ درصد ؛ آلمان ۲.۵ در صد ؛ کره جنوبی ۲.۲ در صد؛ و استرالیا ۱.۶ در صد.
هزینه نظامی آسیا بیش از اروپا
بر اساس گزارش سالانه موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک، بین سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ ، ارزش واقعی هزینه های دفاعی کشورهای آسیایی سالانه به میزان ۵ تا ۶ در صد بالا رفته است.
این در حالی است که کل هزینه نظامی کشور های جهان در سال ۲۰۱۶ به میزان ۰.۴ در صد در مقایسه با سال قبل از آن اُفت داشته است. این افت که ریشه درکاهش هزینه های کشور های خاورمیانه دارد ، با افزایش هزینه ها در آسیا تا حدی متوازن شده است.
آسیا که در شش سال گذشته یعنی از سال ۲۰۱۲ از نظر هزینه نظامی از اروپا پیشی گرفته است، هزینه اش در سال ۲۰۱۶ میلادی ۱.۳ هزینه کشور های اروپایی بود.
چین
آنگونه که گزارش سالانه موسسه یاد شده آورده است چین در عرصه تکنولوژی نظامی، به ویژه در زمینه هوایی، در آستانه برابری با کشور های غربی قرار دارد و به همین جهت، این برداشت عمومی را که غرب از نظر سلاحها و سامانه های نظامی نسبت به چین برتری دارد، از این پس نمیتوان مسجل و بدیهی دانست.
در گذشته تولیدات چین معطوف به الگو برداری از سلاحهای دوران شوروی و یا روسیه بود ولی اکنون پژوهش، توسعه و تولیدات سامانه های کاملاً بومی توام با اختصاص بودجه لازم به بخش های کلیدی صنایع نظامی ، در مرکز توجه این کشور قرار دارد. اضافه بر این، چین بر آن است که برخی از سلاحها و سامانه های پیشرفته اش را برای صادرات به بازار عرضه کند.
هزینه نظامی چین ۱.۸ برابر مجموع هزینه های ژاپن و کره جنوبی است و برابر با یک سوم کل هزینه های نظامی کشور های آسیایی است. توانایی های نیروی دریایی چین با بکارگیری سلاحهای پیشرفته افزایش یافته است و شمار زیادی از یکانهای سطحی مدرن آن به رادارهای آرایه فازی نیزمجهز شده اند.
این کشور سه رزمناو در دست ساخت دارد و ۱۳ ناو شکن چند منظوره بسیار مدرن را عملیاتی کرده و یا در آینده نزدیک وارد میدان خواهد کرد.چین در تلاش خود برای تبدیل نیروی دریایی اش به یک نیروی دریایی راهبردی (یا نیروی دریایی آبهای آبی)، یک پایگاه نظامی در جیبوتی احداث کرده است.
در عرصه هوایی نیز چین موشکهایی را به زرادخانه خود افزوده است که شمار بسیار کمی از کشور های پیشرفته در زمینه هوا فضا قادر به تولید چنین سلاحهایی هستند. در یک مورد چین یک موشک هوا به هوا را با برد ۳۰۰ کیلومتر وارد میدان کرده است که نمونه آن در زرادخانه های کشور های غربی پیدا نمی شود.
چین همزمان با پیشرفت فزاینده اش در زمینه تکنولوژی، صادرات شماری از سلاحهای پیشرفته خود از جمله پهپاد های مسلح را نیز آغاز کرده است. از این رو پیش بینی میشود کشورهایی که قادر به تهیه این سلاحها از کشور های غربی نباشند، به چین روی خواهند آورد.
روسیه
به برآورد موسسه مطالعات بین المللی استراتژیک، هزینه نظامی روسیه در سال ۲۰۱۶ در مقایسه با سال پیش از آن به میزان ۶.۷ میلیارد دلار کاهش یافته است. این کاهش ارتباط تنگاتنگی با اُفت قیمت نفت دارد.
روسیه یکی از مهمترین نگرانیهای امنیتی کشور های اروپایی محسوب میشود و نیرو های مسلح آن با توجه به احیا سرمایه گذاری مسکو در صنایع نظامی کشور در وضعیت بهتری قرار دارند. روند تعویض سلاحها ی قدیمی نیرو های مسلح روسیه با سلاحهای جدید ادامه دارد و این نیرو ها توان چشمگیری در زمینه های زرهی، توپخانه و جنگهای الکترونیکی دارند.
داده های موسسه یاد شده نشان میدهد که برخی از موشکها و راکتهای های روسیه بُرد بیشتری نسبت به سلاحهای مشابه آمریکایی دارند. در سالهای اخیر روسیه سلاحها و سامانه های پیشرفته ای را در داخل کشور به نمایش گذاشته و در خارج، به ویژه در عملیات نظامی سوریه، از موشکهای کروز قابل پرتاب از هوا، ناو و زیردریایی بهره گرفته است.
روسیه فعالیت های نظامی خود را در سوریه گسترش داده است و در مجموع عملکرد آن در این کشور نشان میدهد که از بکارگیری گزینه نظامی و اعزام نیرو برای حفظ منافع ژئوپولیتیکی خود ابایی ندارد.
با اینهمه، کارشناسان موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک بر این باورند که دخالت روسیه در سوریه جزئی از پروسه چانه زنی های سیاسی دولت مسکو در سطح بین المللی محسوب میشود.
ناتو، آمریکا
انتخاب دونالد ترامپ به ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا ممکن است به ماهیت حضور برخی از یکانهای نظامی آمریکا در خارج از این کشور تاثیر داشته باشد. نشانه ها حکایت از آن دارد که سیاستهای امنیتی و نظامی باراک اوباما دنبال نخواهد شد.
یک روز پس از انتشار «موازنه نظامی ۲۰۱۷»، جیمز متیس، در اولین سفرش به اروپا به عنوان وزیر دفاع آمریکا، خطاب به نشست وزیران کشور های ناتو در بروکسل، از آنان خواست که برای اطمینان ازعدم کاهش حمایت آمریکا از ناتو به تعهدات مرتبط با هزینه های نظامی شان عمل کنند.
با نگرش به اقدامات نظامی روسیه در اوکراین و انضمام شبه جزیره کریمه، هزینه نظامی هر یک از ۲۸ کشور عضو ناتو، ۲ در صد تولید ناخالص داخلی تعیین شده بود . در سال ۲۰۱۵، تنها پنج کشور آمریکا، بریتانیا، لهستان، یونان و استونی توانستند به میزان ۲ در صدی هزینه نظامی دست یابند و در سال ۲۰۱۶، کشور های بریتانیا و لهستان از رسیدن به حد نصاب تعیین شده باز ماندند.
به رغم این، کارشناسان موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک میگویند، پذیرفتن ۲ در صد حد نصاب لزوماً بهترین نتیجه را از نظر دفاعی ببار نخواهد آورد و درعوض، نتیجه مطلوب با تمرکز بیشتر به بازدهی کشورهای عضو و توجه دقیق آنها به ملزومات افزایش توانمندی شان حاصل میشود.
این موسسه در گزارش سالانه خود آورده است که کشور های عضو ناتو در صورت رعایت حد نصاب ۲ در صد در سال ۲۰۱۶، لازم بود هزینه نظامی شان را به میزان ۴۰ در صد افزایش دهند اما در عمل اغلب کشور ها از این کار باز ماندند.
خاورمیانه
داده های «موازنه نظامی ۲۰۱۷» نشان میدهد که مجموع هزینه های نظامی کشور های خاورمیانه در سال ۲۰۱۶ در مقایسه با سال قبل از آن به میزان ۸ در صد کاهش داشته است. علت اصلی این کاهش که در شش سال گذشته بی سابقه بوده است، ریشه دراُفت تولید ناخالص ملی منطقه و پائین رفتن قیمت نفت خام دارد.
در این راستا مهمترین عامل در کاهش هزینه های نظامی خاورمیانه، کشورعربستان سعودی است که هزینه نظامی آن از ۸۱.۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ به ۵۶.۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ به میزان ۳۰ در صد تقلیل یافت.
گزارش موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک با نگاهی کلی به اوضاع امنیتی خاورمیانه میگوید، به نظر نمیرسد که در آینده نزدیک ثبات و آرامش در عراق، سوریه ، عراق و لیبی در افریقای شمالی برقرار گردد و دخالتهای منطقه ای و بین المللی به پیچیدگیهای جنگ و بحران در این کشور ها افزوده است. در عراق و سوریه که قدرتهای خارجی در ظاهر بر سر مبارزه با داعش اتفاق نظر دارند، اهداف متنافری را دنبال میکنند.
ورود روسیه به میدان جنگ داخلی سوریه و بی میلی آمریکا به دخالت مستقیم در این جنگ و یا اعزام یکانهای زمینی برای مبارزه رو در رو با داعش در عراق و سوریه، نظر کشور های منطقه را درباره این دو قدرت دگرگون کرده است. روسیه با دخالت نظامی در سوریه که از سپتامبر ۲۰۱۵ پا گرفت، موقعیت بشار اسد و وضعیت ارتش سوریه را بهبود بخشید و به رغم مشکلاتی که در ابتدای کار با آن مواجه شد، در نهایت مسیر جنگ داخلی سوریه را تغییر داد و بر نفوذ دیپلوماتیک و نظامی خود افزود.
در ارتباط با داعش، گزارش موسسه فوق با اشاره به پیشرفت مبارزه علیه داعش در دو کشور عراق و سوریه در سال ۲۰۱۶ ، میگوید حمله های هوایی کشور های ائتلاف علیه تسهیلات ، پست های فرماندهی، فرماندهان، تاسیسات اقتصادی و خطوط مواصلاتی و لجستیکی داعش این گروه را ضعیف کرده است ودر نتیجه داعش بخش مهمی از سرزمینهای اشغالی خود را از دست داده و از نظر جذب پیکار جو در تنگنا قرار دارد.
به عقیده تهیه کنندگان این گزارش ، ماهیت عملیات ارتش عراق که از پائیز سال ۲۰۱۴ برای مبارزه با داعش وارد میدان شده است به تدریج از دفاع مناطق و مکانهای استراتژیک به عملیات آفندی تغییر یافته است و اجرای عملیات بازپس گیری موصل نشان میدهد که توانایی این ارتش در سه سال گذشته به نحو چشمگیری بالا رفته است.
این گزارش با تاکید به نقش مهم حشد الشعبی عراق در عملیات انجام گرفته علیه داعش، میگوید با اینکه برخی از شبه نظامیان سنی و پیکار جویان قبیله ای به حشد الشعبی پیوسته اند، ولی بیشتر افراد این سازمان را شبه نظامیان شیعه تشکیل میدهند که در اغلب موارد از آموزش، راهنمایی و سلاحها و تجهیزات جمهوری اسلامی ایران از طریق سپاه پاسداران و یا نیروی قدس بهره میگیرند.
یمن
بیش از دو سال است که جنگ داخلی یمن ادامه دارد و نشانه ای به حل این بحران دیده نمیشود. ائتلاف کشور های عربی به رهبری عربستان که از عبد ربه منصور هادی حمایت میکند نتوانسته است پیشرفت نسبی اش در عرصه نظامی را به اهرم و نفوذ سیاسی تبدیل کند.
بر پایه گزارش سالانه موسسه یاد شده، پیکار جویان حوثی و متحدان آنها به رغم حملات ممتد نیروی ائتلاف به رهبری عربستان و انزوای بین المللی، به سختی مقاومت میکنند. در این میان، همه نیرو های یمنی که از سوی کشور های ائتلاف حمایت میشوند، تحت فرماندهی هادی قرار ندارند و گروههای گوناگون و ناهمخوانی که علیه حوثی ها مبارزه میکنند، به یک نیروی متحد ملی تبدیل نشده اند و پیکار و پیشرفت آنها به اتحاد های محلی وابسته است. از این رو عربستان و امارات ناگزیر شده اند که پیمان های مختلفی با قبایل و سیاستمداران محلی منعقد کنند.
این کار، با توجه به اینکه عربستان و امارات به حضورحداقلی پرسنل نظامی خود در میدان جنگ یمن بسنده کرده اند، باعث شده است که این دو کشور به شدت به قبایل و حمایت های محلی تکیه کنند. از این رو کشور های مذکور نتوانسته اند پیشرفت محسوسی در یمن داشته باشند و یا از گسترش فعالیت های القاعده شبه جزیره عربستان بکاهند.
تهیه کنندگان گزارش یاد شده در ادامه میگویند با اینکه درکوتاه مدت افق روشنی برای پایان دادن به جنگ داخلی یمن دیده نمیشود، بزرگترین چالش برای همه طرفهای درگیر در این جنگ، دوران پس از آن خواهد بود که ممکن است در اثر فرسودگی طرفهای جنگ یا حسن نیت گروههای پیکار جو ظهور کند. عربستان سعودی و امارات از هزینه ایجاد ثبات در یمن پس از جنگ داخلی آگاهی دارند، کشوری که قبل از این جنگ فقیر ترین کشور شبه جزیره عربستان بود و حتی در آن زمان ثبات لرزانی داشت.
ایران
گزارش موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک، هزینه نظامی ایران را در سال ۲۰۱۶میلادی ۱۵.۹ میلیارد دلار تخمین زده است که در مقایسه با سال قبل از آن ۱۲ در صد افزایش نشان میدهد.
جنگ افزار های ایران، بر اساس این گزارش، قدیمی است ولی پرسنل نظامی آن چه در ارتش و چه در سپاه پاسداران مجرب اند و زرادخانه موشکهای بالیستیک ایران مهمترین عامل بازدارندگی و تامین امنیت کشور است.
گزارش مذکور با اشاره به درگیربودن سپاه پاسداران در جنگ داخلی سوریه و حمایت از بشار اسد، نیروی قدس را مهمترین بازوی نظامی برون مرزی ایران میداند و اضافه میکند که روسیه از پایگاه هوایی نوژه درخلال سال ۲۰۱۶ برای اجرای عملیات هوایی و بمباران در سوریه استفاده کرده است
نیرو های مسلح ایران از کهنگی سلاحهایی که در اختیار دارند رنج میبرند، گو اینکه ابتکار و بهره گیری از تاکتیک های جنگ نامتقارن میتواند تا حدی این کمبود را جبران کند.
صنایع نظامی ایران در مقایسه با صنایع مشابه در سطح منطقه توسعه یافته محسوب میشوند و نیروهای مسلح قادرند تعمیر و نگهداری ساز و برگ نظامی نظامی شان را خود انجام دهد.
گزارش مذکور اذعان دارد که ایران در زمینه تولید موشک و سلاحهای هدایت شونده پیشرفت خوبی داشته است ولی تصریح میکند که جمهوری اسلامی به رغم داشتن صنایع نظامی قابل توجه، قادر به تامین نیازمندیهای نیرو های مسلح از نظر سلاحها و سامانه های مدرن نیست. با اینهمه، برجام و توافق هسته ای با کشور های گروه ۱+۵ میتواند راه را برای تامین نیازمندهای ایران باز کند و روسیه و چین تامین کنندگان بالقوه نیازمندیهای تسلیحاتی ایران محسوب میشوند.
---------------------------------------------------------------
یادداشت‌ها و مقالات، آرای نویسندگان خود را بازتاب میدهند و بیانگر دیدگاهی از سوی رادیو فردا نیستند.