چهار عامل باعث شده سیاست در ایران نیز همانند دیگر کشورها هیچگاه خالی از رقابت‌های سیاسی متوجه به انتخابات دردرون کاست حکومتی نباشد: ۱) رسانه‌های خبری که در داخل و خارج کشور تعطیل پذیر نیستند (سایت‌های اینترنتی، رادیوها و کانال‌های تلویزیونی ماهواره‌ای فارسی زبان) و بخش‌هایی از فضای خود را در کنار اخبار به گمانه زنی اختصاص می دهند، ۲) فعالان سیاسی و سیاستمدارانی که حتی بدون داشتن مقام، سیاست گری برای آنها به یک شغل تمام وقت تبدیل شده است؛ به اینها می توان لابیگران سیاسی را افزود، ۳) عدم توقف رقابت‌های سیاسی میان جناح‌های سیاسی حتی در شرایطی که یک جناح قدرت را در یک نهاد یا قوه در دست دارد، و ۴) تلاش گروه‌ها برای جمع آوری منابع مالی که در ایران در زیر میز و خلوت کوچه‌ها و رستوران‌ها و آبدارخانه‌ی مساجد و بر سر دیگ نذری انجام می شود و شفاف نیست. تا رانت جویی و رانت خواری وجود دارد چرخ سیاست در نظام‌هایی رانتی توقف پیدا نمی کند.
به همین دلیل، پس از مشخص شدن ترکیب هیئت رئیسه‌ی مجلس خبرگان پنجم و مجلس شورای دهم جمهوری اسلامی و شکل گیری فراکسیون‌های مجلس ذهنیت فعالان سیاسی و سیاستمداران ایرانی و متمرکز بر مسائل ایران به سوی انتخابات دوازدهم ریاست جمهوری متوجه شده است. حتی از ابتدای سال ۹۵ این گونه مباحث و فعالیت نامزدهای احتمالی آغاز شده است. این میدان چه وضعیتی دارد؟ چه کسانی در این میدان فعال هستند و چقدر شانس دارند؟ موضوعات محوری کدام‌اند؟ وضعیت دولت روحانی در این میان چگونه است و روحانی با چه دستاوردهایی به انتخابات ۹۶ وارد می شود؟
نامزدهای اسلامگرایان ربانی سالار: احمد توکلی/محمد رضا باهنر/علی اکبر ولایتی
احمد توکلی با توجه به دو بار نامزد شدن (در سال ۱۳۷۲ در برابر رفسنجانی و کسب ۴.۵ میلیون رای، و در سال ۱۳۸۰ در برابر خاتمی و کنار رفتن به نفع قالیباف)، نسبت فامیلی با لاریجانی‌ها و فراغت یافتن از عضویت مجلس این ظرفیت را دارد که دوباره به این مسابقه پای بگذارد. البته عدم انتخاب در مجلس دوم یک نقطه‌ی ضعف جدی برای وی است.
شانس محمد رضا باهنر از توکلی بسیار کمتر است اما او هم همیشه چنین جاه طلبی‌ای را یدک کشیده است و مقام وی در مجلس نیز تا حد نائب رئیسی به کمک او می آید. او حتی مانند توکلی به میدان انتخابات مجلس وارد نشد و در ایران احتمال بازنشستگی سیاسی افراد به نحو ارادی نیز بسیار اندک است. با توجه به آن که حزب موتلفه در انتخابت ۹۶ به دنبال آن است که نامزد اختصاصی خودش را داشته باشد (بادامچیان، خبر آنلاین ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۵) امکان نامزدی یکی از این دو نفر که به موتلفه نزدیک هستند و در رتبه‌های بالا دارای مقام بوده‌اند افزایش می یابد. حتی اگر توکلی و باهنر در میان نامزدهای نهایی نباشند در فهرست‌های اولیه به احتمال زیاد نام آنها مطرح خواهد بود. باهنر اعلام کرده که فعلا قصد نامزدی ندارد. (ایسنا ۱۷ خرداد۱۳۹۵)
ولایتی با در اختیار گرفتن شغل قبلی روحانی (ریاست مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت) و اظهار نظر در مسائل روز کشور همچنان همانند انتخابات یازدهم به صندلی ریاست جمهوری نظر دارد. او از معتمدان خامنه‌ای است و دستگاه‌های تبلیغاتی جمهوری اسلامی عنایت ویژه‌ای به وی دارند. یکی از آثار وی در ۵۰ قسمت ۱۵ دقیقه‌ای به نام «یکی بود یکی نبود سرزمین من ایران بود» در قالب انیمیشن تهیه شده و در تلویزیون دولتی به نمایش در خواهد آمد. (مهر ۵ خرداد ۱۳۹۵)
نامزدهای طیف نظامی-امنیتی: قالیباف/جلیلی/سلیمانی
نیش و کنایه زدن قالیباف به روحانی با عبارت «اگر برخی با کلیدشان نتوانستند مشکلات کشور را حل کنند، دیگر برای کلیدشان قفل درست نکنند» (تسنیم ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۵) حکایت از چشمداشت وی به مقام ریاست جمهوری دارد. قالیباف از سال ۱۳۸۰ به این مقام نظر دارد و بر خلاف محسن رضایی (که دیگر فکر می کند شانسی ندارد و گفته است «دیگر نامزد ریاست جمهوری نمی شوم«، برنامه پایش تلویزیون، ۲ خرداد ۱۳۹۵) بخت خود را همچنان زیاد می بیند. جلیلی نیز با اتکا به رای ۴ میلیونی دوره قبل و تصور عدم موفقیت روحانی در پاسخ به مطالبات و برآوردن وعده‌ها- بویژه در برجام- زمینه را برای حضور خود مناسب می بیند. او در ماه‌های اخیر در مواجهه با موضوعات روز بالاخص توافق اتمی بسیار فعال و از منتقدان دولت بوده است. وی و احمدی نژاد از مهمانان ویژه‌ی مراسم افتتاح مجلس خبرگان پنجم بودند. اما حداد عادل با توجه به شکست در انتخابات مجلس و عملکرد ضعیف در دوره‌ی قبلی انتخابات ریاست جمهوری شانس قابل توجهی در میان همقطارانش ندارد.
احتمال حضور قاسم سلیمانی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ از سوی برخی نظامیگرایان مطرح شده است. به عنوان نمونه برخی رسانه‌ها به نقل از مهدی طائب، رییس قرارگاه راهبردی عمار، گفته بودند که وی از قاسم سلیمانی به عنوان بهترین گزینه برای انتخابات ریاست جمهوری سال آینده یاد کرده است. این امر از سوی آشنا مشاور رئیس دولت با نگرانی و مخالفت همراه شده است. محمد رضا باهنر رئیس جبهه پیروان خط امام و رهبری قاسم سلیمانی را نامزد اصولگرایان در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده نمی داند (الف ۱۹ خرداد ۱۳۹۵) اما اگر روحانی نامزد آنها نباشد (که نیست) گزینه های محدودی در برابر سلیمانی در برابر خویش دارند. اما علی رغم حضور و سخنرانی وی در فراکسیون ولایتمداران مجلس، احتمال نامزدی وی با توجه به نقشی که سلیمانی در سوریه و عراق برای جمهوری اسلامی بازی می کند اندک است.
دولت سابق: احمدی نژاد
احمدی نژاد کارزارهای استانی انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ را از آغاز سال با سفر به ورامین، کرمان و زنجان آغاز کرده است. احمدی نژاد علی رغم سکوت در دو سال اول دولت روحانی در ماه‌های اخیر در انتقاد از دولت بسیار صریح بوده است: «خاک بر سر آن سیاستمدار که فقط از راه دور دستور می‌دهد و انگار نه انگار که مردمی نیز وجود دارند... اگر دشمنان ما فکر می کنند که با مسأله برجام می توانند بر مردم ایران غلبه کنند، کور خوانده اند... هر زمان که ایران از دشمن غفلت کرد، ضربه محکمی را خورد و اکنون نیز برخی از سیاستمداران به دشمن اعتماد می کنند.» (مهر ۲۰ اسفند ۱۳۹۵)
نزدیکان وی در حضورهای احمدی نژاد در مساجد و شهرهای مختلف هنوز به جمع آوری نامه‌های کمک خواهی مشغول هستند و دو طرف امید دارند که وی روزی بتواند به درخواست‌های محفوف در این نامه‌ها جامعه‌ی عمل بپوشاند. در سخنرای‌های احمدی نژاد نزدیکان وی در دولت قبلی نیز حضور دارند و این القا کننده‌ی این مطلب است که وی به عنوان رئیس محتمل یک تیم حاضر می شود. طرفداران وی معتقدند وی بیست میلیون رای دارد؛ (نقوی حسینی عضو مجلس نهم، باشگاه خبرنگاران جوان، ۲۷ اردیبهشت ۹۵) حتی منتقدان وی نیز معتقدند که وی ۱۰ تا ۱۵ میلیون رای دارد. (زیبا کلام، فارس، ۱۸ آذر ۱۳۹۴) اما در میان نامزدهای محتمل ریاست جمهوری آینده کسی که هم احتمال به جریان افتادن پرونده‌های فساد و هم رد صلاحیت وی از سوی شورای نگهبان بالاتر از همه است احمدی نژاد است.
اعتدالیون: روحانی
روحانی نامزد گروه‌های اصلاح طلب، اعتدالی و بخشی از اقتدارگرایان عملگرا خواهد ماند چون آنها هیچ گزینه‌ی دیگری نخواهند داشت: «نامزدمان برای انتخابات دوره دوازدهم ریاست جمهوری شخص آقای روحانی است.» (محمد رضا خاتمی، ایرنا ۵ خرداد ۱۳۹۵) بخشی از رای دهندگان به روحانی حتی صحبت از گذر از وی را مطرح ساخته‌اند اما بدیلی برای وی ندارند. اگر آنها چنین گزینه‌ای داشتند در انتخابات ۹۲ وی را به صحنه نمی آوردند. روحانی نشان داده که می تواند توازنی میان برخی مطالبات این گروه‌ها و مخالفانشان در کابینه به وجود بیاورد. وی همچنین نشان داده می تواند با خامنه‌ای کار کند. روحانی علی رغم برخی اختلاف نظرها با سپاه و روحانیت توانسته با آنها نیز کار کند و از تنش بپرهیزد. با توجه به تجربه‌ی ناموفقی که خامنه‌ای و بیت با احمدی نژاد داشتند آنها چهره‌ای شناخته شده تر با همه‌ی اختلاف نظرها را بر چهره‌ای ناشناخته ترجیح خواهند داد.
خامنه‌ای و فرماندهان سپاه و نزدیکان بیت از عملکرد دولت روحانی بالاخص در سیاست خارجی راضی نیستند. شدت حملات دستگاه تبلیغاتی حکومت و خود خامنه‌ای علیه دولت از اولین روز سال ۱۳۹۵ این عدم رضایت را نشان می دهد. اما آنها می دانند که دولت در حوزه‌ی اقتصاد نمی تواند کار زیادی از پیش ببرد در حالی که سپاه و بیت بخش قاچاق و شرکت‌ها و قراردادهای بزرگ را در اختیار دارند، مالیاتی نمی پردازند و هزینه‌ی جنگ در سه کشور را می پردازند. از این که آنها بخواهند دولت روحانی را به دولتی چهارساله تبدیل کنند فعلا نشانه‌ای در دست نیست.
------------------------------------
یادداشت‌ها و مقالاتی که در رادیو فردا منتشر می‌شوند بیانگر نظر نویسندگان خود هستند و نه بازتاب دیدگاهی از رادیو فردا