کاربردی‌ترین هواپیما برای خطوط هوایی ایران چگونه هواپیمایی است و ایران به چند فروند از این هواپیماها احتیاج دارد؟
این سوال شاید یکی از اصلی‌ترین سوال‌هایی است که با یافتن پاسخ آن می‌توان ناوگان فرسوده هوایی ایران را ترمیم کرد.
بنا به اعلام وزارت راه و شهرسازی، ایران تا ۱۰ سال آینده نیاز به حداقل ۴۰۰ هواپیمای نو دارد که از این تعداد ۶۰ درصد آن‌ها هواپیماهایی با ظرفیت صندلی ۸۰ تا۲۰۰ مسافر است که بتواند مسیرهای مراکز استان‌ها در ایران و همچنین مسیرهای کشورهای اطراف ایران را پوشش دهند.
بهترین گزینه برای این نیاز ایران، بویینگ ۷۳۷ است که از آن به عنوان امن‌ترین جت مسافربری جهان نام برده می‌شود. این هواپیما در تیپ‌های مختلف از ۱۲۰ تا ۲۴۰ نفر ظرفیت دارد.
۷۳۷ به تنهایی می‌تواند ۶۰ درصد نیاز ناوگان ایران را تامین کند. از بزرگ‌ترین حسن‌های این مدل مصرف پایین سوخت و هزینه تعمیرات پایین است. به دلیل بازه مناسبی که این مدل، از نظر مسافر، پوشش می‌دهد، با تهیه تعداد زیادی از آن، ایران می‌توانند هزینه تعمیر و نگهداری را به طور چشمگیری کاهش دهد. در مدل مکس که جدید‌ترین مدل ۷۳۷ است، مصرف سوخت ۷ درصد و آلودگی نیز ۱۴ کمتر از مدل قبلی است. قیمت بویینگ ۷۳۷ در تیپ‌های مختلف از ۸۰ میلیون دلار شروع می‌شود.
بوئینگ اعلام کرده است برای فروش هواپیما به ایران که طبق گزارش موسسه انگلیسی آسانت فلایت گلوبال، متوسط عمر ناوگان هواپیمایی آن ۲۳ سال است، بازار مناسبی برای خود می‌بیند.
فرهاد پرورش، مدیرعامل ایران ایر، هم سال گذشته به رویترز گفته بود «ایران ترجیح می‌دهد به تامین‌کنندگانی اولویت دهد که در زمان تسهیل تحریم‌ها در سال ۲۰۱۴، با این کشور همکاری کردند.»
بوئینگ در اکتبر ۲۰۱۴ در نخستین قراردادش با ایران از سال ۱۹۷۹، به شرکت ایران ایر راهنما، نقشه، چارت‌های ناوبری و دیتا فروخت.
خبرگزاری رویترز به نقل از مقامات ایرانی نوشته است «تبادلات متعددی با شرکت‌های هواپیمایی غربی برای کشف معاملات آینده در چندین شهر اروپایی صورت گرفته است به طوریکه دو مقام ارشد ایرانی گفتند در صورت لغو تحریم‌ها ۱۰۰ هواپیما از شرکت بویینگ خریداری خواهد شد».
رقیب اصلی بویینگ ۷۳۷ در جهان مدل‌های ایرباس ۳۲۱، ۳۲۰، ۳۱۹ و ۳۱۸ است که به ترتیب ۲۰۰، ۱۶۰، ۱۳۰ و ۱۱۷ نفر ظرفیت دارند.
البته این سری از هواپیماهای ایرباس در چندین مورد دچار حادثه شده‌اند و در زمینه ایمنی، برتری با بوئینگ است. ولی یکی از حسن‌های این مدل هواپیما در ایران آشنا‌تر بودن خطوط هوایی ایران در بخش تعمیرات و خلبان با این پرنده است.
بالا‌تر بودن سطح موتور ایرباس نسبت به بوئینگ هم از دیگر حسن‌های این مدل هواپیماها نسبت به بویینگ ۷۳۷ است. در باقی موارد از نظر فنی، ایمنی، هزینه تعمیرات و مصرف سوخت، بویینگ ۷۳۷ به ایرباس برتری دارد.
این موارد سبب شده ایران ایر ترکیبی از این دو هواپیما را انتخاب کند.
محمدرضا خوشنویسان، معاون بازرگانی ایران ایر، در گفت‌و‌گویی با خبرگزاری ایلنا گفته است «اگر سقف حداکثری را برای پروازهای داخلی در نظر بگیریم که طول مدت زمان پرواز برای مسیرهای داخلی کمتر از ۲ ساعت است، یقینا برای این مسیر‌ها باید هواپیمای مناسب با همین مختصات و مشخصات تعریف کنیم که برای پروازهای داخلی رنج هواپیماهای بویینگ ۹۰۰/۷۳۷ و ۸۰۰/۷۳۷ و در رنج ایرباس تیپ‌های ایرباس ۳۱۹، ۳۲۰ و ۳۲۱ از هواپیماهای مناسبی برای سقف مدت زمان پروازهای داخلی هستند. کارخانه‌های متفاوتی در دنیا در حوزه تولید هواپیماهای با برد کوتاه و ظرفیت پایین فعال هستند از جمله کارخانه‌ها و شرکت‌های کانادایی و برزیلی که می‌توانند هواپیماهایی با برد کوتاه و ظرفیت محدود‌تر برای پوشش مسیرهای منطقه‌ای عرضه کنند.»
پس از این سخنان برخی خبرگزاری‌های اصول‌گرای ایران، اعلام کردند فعلا نمی‌توان از بوئینگ هواپیما خرید.
خبرگزاری فارس در گزارشی نوشته است «شرکت بوئینگ و ایرباس در مجموع سالانه حدود ۱۳۰۰ هواپیما در جهان تولید می‌کنند اما میزان سفارشات ثبت شده از سوی دیگر خریداران بین المللی برای این دو شرکت بسیار بالا بوده و پیش‌بینی می‌شود دو شرکت برای تکمیل تعهدات خود برای سفارشات ثبت شده به حدود ۱۰ سال زمان نیاز داشته باشند. این بدین معناست که در صورت ثبت سفارش از هم اکنون، ایران باید حدود ۷ سال برای دریافت اولین فروند از هواپیماهای خریداری شده از سوی این دو شرکت در صف انتظار باقی بماند.»
بعد از این گزارش‌ها بود که خبر از مذاکره با شرکت سوخو روسیه برای خرید سوپر جت ۱۰۰ به میان آمد. ابتدا این خبر‌ها تکذیب شد ولی بالاخره معلوم شد ایران با روسیه برای خرید این هواپیماها به توافق رسیده است.
حال سوال اینجاست اگر بوئینگ و ایرباس به دلیل نداشتن ظرفیت نتوانند نیاز ایران را تامین کنند آیا سوخو به تنهایی می‌تواند این کار را انجام دهد؟
در زمینه هواپیماهای ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفره سه شرکت مطرح دیگر به غیر از بوئینگ و ایرباس درجهان وجود دارند که یکی از آن‌ها شرکت بمباردیر کاناداست. حتی مدیران این شرکت هم برای فروش هواپیما با ایران وارد مذاکره شده‌اند.
چندی قبل نماینده شرکت هواپیماسازی بمباردیر با رئیس سازمان هواپیمایی کشوری ایران دیدار و گفت‌و‌گو کرده بود.
مدیران شرکت هواپیماسازی بمباردیر اعلام آمادگی کرده‌اند در صورت فراهم آمدن شرایط برای حضور در بازار ایران، نسبت به ورود هواپیماهای نو، دست دوم و جت‌های تجاری به بازار ایران اقدام کنند.
شرکت بمباردیر به تازگی سری جدید هواپیماهای خود با نام سری «سی» معرفی کرده است. مدل سی‌اس ۱۰۰ این شرکت ۱۲۰ نفره و مدل سی‌اس ۳۰۰ هم ۱۶۰ نفر ظرفیت دارند.
این هواپیما از نظر مشخصات فنی رقیب سر سختی برای هوایپماهای ایرباس و بوئینگ محسوب می‌شوند و البته بزرگ‌ترین حسن این دو مدل قیمت ارزان‌تر آن است.
قیمت گونه تجاری بمباردیر به طور میانگین ۳۰ درصد ارزان‌تر از همرده‌های ایرباس و بوئینگ است.
دیگر رقیب تازه بوئینگ و ایرباس در بخش هواپیماهای ۱۰۰ نفره محصول جدید شرکت میتسوبیشی ژاپن است. هواپیمای ام‌آر‌جی ۹۰ نفر گنجایش دارد و در جهت تصاحب بخشی از بازار جت‌های منطقه‌ای و برد کوتاه تولید شده است.
طبق تحقیقات شرکت میتسوبیشی، میزان تقاضا برای هواپیماهایی از این کلاس در ۲۰ سال آینده، پنج هزار سفارش خواهد بود و این شرکت امیدوار است تا ۵۰ درصد این بازار را به خود اختصاص دهد.
غیر از میتسوبیشی و بمباردیر، شرکت امبرائر برزیل مهم‌ترین رقیب ایرباس و بوئینگ است. این شرکت دارای مدلی با نام ای ۲ است که از نظر مصرف سوخت، ایمنی و مشخصات پروازی بسیار نزدیک به هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ مکس، پیشرفته‌ترین هواپیمای میان برد بوئینگ است.
برد این هواپیما به گونه‌ای است که مسیر تهران تا دهلی در هندوستان را پوشش می‌دهد این هواپیما ظرفیت ۱۲۰ مسافر را دارد.
موتور این هواپیما توسط شرکت پرت اند ویتنی آمریکا تولید می‌شود این شرکت یکی از قوی‌ترین سازندگان موتورهای توربو جت دنیاست که از مشهور‌ترین ساخته‌هایش می‌توان به موتور هواپیماهای نظامی مانند اف ۱۴، اف ۱۵، اف ۱۸، اف ۲۲ و اف ۳۵ اشاره کرد.
البته موتور سری ای ۲ امبرائر با نام «پی‌دابلیو ۱۰۰۰ جی» همان موتوری است که روی هواپیماهای سری «سی» بمباردیر کانادا، ام‌آر‌جی میتسوبیشی و ایرباس ۳۲۱ استفاده می‌شود. این موتور فعلا یکی از پیشرفته‌ترین و کم مصرف‌ترین موتورهای توربو جت در جهان محسوب می‌شود.
با این همه در میان تمام این گزینه‌ها فعلا یک گزینه دیگر برای صنعت هوایی ایران خریدش قطعی شده است.
منوچهر منطقی، رئیس مرکز ملی فضایی ایران، می‌گوید از «بخشی از ۲۱ میلیارد دلار قرارداد منعقد شده در نمایشگاه هوایی مسکو، برای خرید سوپرجت ۱۰۰ بوده است».
مهم‌ترین دلیلی که برای خرید این هواپیما اعلام شده، قیمت کمتر نسبت به رقبا و امکان ساخت آن در آینده داخل ایران، ذکر شده است.
یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های سوخو نسبت به همتایان غربی قیمت ارزان‌تر آن است. هر فروند سوخو ۱۰۰ حدود ۳۵ میلیون دلار قیمت دارد. در حالی که بویینگ ۷۳۷ در ارزان‌ترین مدل ۸۰ میلیون دلار و ایرباس ۳۱۸ هم ۷۳ میلیون دلار قیمت دارند.
دو رقیب سر سخت و بسیار با کیفیت سوخو یعنی سری سی شرکت بمباردیر کانادا ۶۱ میلیون دلار و مدل ای۲ امبرائر برزیل حدود ۴۷ میلیون دلار قیمت دارند.
خانواده هواپیماهای سوخوی سوپرجت ۱۰۰ از ۷۸ تا ۹۸ صندلی در کلاس‌های مختلف ظرفیت دارد.
موتور این هوایپما با نام SaM۱۴۶ ساخت یک کنسرسیوم مشترک بین شرکت روسی نپوسترن و شرکت فرانسوی «سافران» است. نپوسترن قوی‌ترین سازنده موتورهای هواپیماهای جنگی روسیه است و موتور سوخو ۲۷، ۳۰، ۳۵ و تی ۵۰ را ساخته است.
سفران فرانسوی هم سازنده موتور جنگنده فوق پیشرفته رافائل فرانسه است. البته این شرکت در همکاری با شرکت جنرال الکتریک ساخت بخشی از موتورهای هواپیماهای ایرباس و بویینگ را هم انجام داده، که معروف‌ترین آن موتور ایرباس ۳۴۰ است که سهم شرکت فرانسوی ۵۰ درصد در این پروژه بود.
طراحی بدنه سوپر جت ۱۰۰ توسط شرکت سوخو انجام گرفته، اما مشاور طراحی شرکت بویینگ بوده است. سیستم کنترل بال توسط شرکت لیبهر آلمان و داخل هواپیما توسط شرکت پنین فارینای ایتالیا طراحی شده و شریک استراتژیک سوخو برای ساخت این هوایپما هم شرکت آلنیای ایتالیا است. بیشتر تجهیزات اویونیک، الکترونیکی و ناوبری هوایپما هم توسط شرکت تالس فرانسه طراحی و ساخته شده‌اند. عمده مدافعان خرید سوخو ۱۰۰ می‌گویند این هوایپما حاصل از به هم آوردن فناری شرقی و غربی است.
در زمینه ایمنی پرواز این هواپیما، اما و اگر‌های فراوانی وجود دارد چرا که اولین پرواز آزمایشی آن در اندونزی سقوط کرده است به همین دلیل فعلا به غیر از خطوط هوایی روس و شرقی، دیگر خطوط هوایی بزرگ و معتبر جهان از این محصول استفاده نکرده‌اند.
پیش‌بینی می‌شود در صورت ساخت داخل شدن بخشی از خرید ایران، در بیشترین حالت حدود ۱۰۰ فروند از این مدل وارد خطوط هوایی ایران شود. در این صورت همچنان ناوگان ایران به ۱۵۰ فروند هواپیمای دیگر در بخش هواپیماهای میان برد نیاز دارد که از شرکت‌های غربی تامین خواهد شد. البته تا کنون تنها سخن از استفاده از دو فروند سوخو ۱۰۰ به صورت آزمایشی به میان آمده است.