الکساندر آئوزان رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه دولتی مسکو و رهبر علمی انستیتوی طرح‌های ملی روسیه می‌گوید: «بحران‌ها در روسیه معمولا سریع‌تر از پیش بینی‌های اقتصاددانان و انتظارات سیاستمداران به پایان می‌رسند.»
اما فارغ از تبلیغات دستگاه‌های دولتی روسیه اخبار نشان از چه دارند؟
تحریم‌های چندگانه غرب برای روسیه و تحریم‌های روسیه برای کشورهای دیگر همچون ترکیه، نشان از نوعی تغییر در تاکتیک‌های پوتین و دولتش می‌دهد و فضایی را برای اقتصاد ایران مهیا کرده که ظاهراً خوش آب و رنگ است اما نشان از وابسته‌تر شدن اقتصاد ایران به فدراسیون روسیه در حوزه‌های خاص دارد.
ایران و روسیه افزون بر برنامه‌ریزی کلان برای افزایش ارزش روابط تجاری بین دو کشور، همکاری‌های بیشتر اقتصادی بین استانی را نیز در نقشه راه توسعه مناسبات گنجانده‌اند تا براساس آن حجم روابط تجاری از سالانه دو میلیار دلار کنونی در آینده‌ای نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار افزایش یابد.
تغییرجزیی در سبد کالای صادراتی ایران
صادرات میوه و سبزیجات از ایران به روسیه از آغاز سال جاری در حال شتاب گرفتن است و هر چند هنوز آماری از آن اعلام نشده، ولی کالای‌های ایرانی در حال جایگزینی با محصولات ترکیه‌ای است که به دلیل تحریم‌های مسکو علیه آنکارا، ورود آن منع شده است.
روسیه با بیش از ۱۷ میلیون کیلومتر مربع گستردگی به عنوان بزرگ‌ترین کشور جهان و ۱۴۶ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر جمعیت در سرزمین اصلی و ۲۲ جمهوری بازار بزرگی است که به علت سردسیر بودن بسیاری از مناطق نیاز به واردات گسترده سبزیجات تازه و میوه به باز خود را دارد.
به گزارش ایرنا، اکنون کیوی، سبزیجات تازه، کلم و کلم بروکلی از پر حجم‌ترین اقلام صادراتی ایران به روسیه به شمار می‌رود که افزون بر توزیع در بازارهای محلی، توسط فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ مانند «اوشان» که در بسیاری از شهرهای روسیه و دیگر کشورهای جهان نمایندگی دارد، توزیع می‌شود. سفارت ایران در مسکو نیز از صفر شدن نرخ عوارض گمرکی ۸ محصول گل کلم و بروکلی وپسته و مغز پسته، خرما، انواع کشمکش از ۲۲ مارس ۲۰۱۶ به اتحادیه اوراسیا که روسیه قلب آن است خبر داد.
برهمین اساس توسعه فعالیت‌های استان‌های شمالی کشور و استفاده از ظرفیت‌های این استان‌ها در دستور کار دو کشور قرار دارد و استان گلستان تا کنون توانسته است مجوز ۵ کشتارگاه را برای صادرات گوشت به روسیه را دریافت کند.
روسیه و منابع نفت ایران
سفر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه به ایران در اواخر نوامبر سال ۲۰۱۵، رویداد مهمی در مشارکت اقتصادی طی سالهای اخیر بود که در جریان آن اسناد مقدماتی در رابط با اعطای وام اعتباری صادراتی به میزان۵ میلیارد دلاربه امضا رسید.
آخرین اخبار حکایت از آن دارد که روسیه دو وام اول به مقدارحدود ۲ و نیم میلیارد دلار به ایران واگذار خواهد کرد.
دولت روسیه با دادن چنین وامی اهداف خاصی را در اقتصاد ایران مد نظر دارد اما بزرگ‌ترین اولویت روسیه بازگشت به بازار قراردادهای نفتی ایران در حوزه سرمایه‌گذاری و توسعه فناوری می‌باشد.
ایران و روسیه حتی در دوران تحریم روابط خوبی را داشتند و شرکت‌های روسی تا آنجایی که توانستند برخی از پروژه‌ها را حتی پیش از تحریم در بخش‌های زیربنایی بخش انرژی ایران نقش فعال را ایفا بکنند.
در دوران تحریم بین ایران و روسیه یک قرارداد به نام «تها‌تر نفت» منعقد شد. ایران طبق این قرارداد می‌بایست روزی ۵۰۰ هزار بشکه نفت را به روسیه بدهد و طرف روسی در ازای ۵۰۰ هزار بشکه نفت، کالاهای مورد نیاز ایران مانند کالاهای فنی و صنعتی را تحویل بدهد.
اما احتیاج به اجرای این قرارداد بعد از رفع تحریمات محو شد و قرارداد ملغی گردید. همین وامی که اخیرا قرار شد بعد از سفر رسمی هئیت دولت روسیه به ایران اعطا شود، در همین راستا است.
شرکت‌های «لوک اویل»، «گازپروم» و «روس اتم» و بقیه شرکت‌های روسی در صدد بازگشت به عرصه انرژی نفت و گاز و انرژی هسته‌ای ایران و مایل به امضای قرارداد‌هایی هستند.
از دیگر حوزه‌هایی که طرف روسی و ایرانی تمایل شدید به اجرای آن دارند توسعه حفاری در بخش نفت است.
کارخانه کشتی‌سازی آستراخان «کراسنی باریکادی» برای شرکت صنعتی «سدید» پنج دکل جک آپ برای استخراج نفت در خلیج فارس می‌سازد. قرارداد مربوطه توسط نمایندگان دو کشور در حضور علی محمدی کنسول جمهوری اسلامی ایران در آستراخان و ویکتور وینوکوروف رئیس اتاقبازرگانی— صنعتی آستراخان به امضا رسید. قیمت این قرارداد حدود ۲۰۰ میلیون دلار و مدت ساخت آن ۲ سال اعلام شده است.
خرمشهر به عنوان پایگاه مونتاژ این شناور‌ها در نظر گرفته شده است.
همچنین طرف ایرانی شدیدا علاقه‌مند است تا در خصوص صادرات گاز از طریق ایران با کشورهای روسیه و ترکمنستان وارد گفت‌وگوی جدی شود. طرف روسی تمایلی به این امر نشان نمی‌دهد، اما در صورت وقوع چنین امری مثلث بزرگ گازی ایران ترکمنستان و روسیه می‌تواند معادلات سیاسی و امنیتی و اقتصادی را برای اتحادیه اروپا برهم زند.
طرح شمال‌جنوب وبرنامه روسیه برای ایران
طرح «شمال‌جنوب» در راستای ایجاد دالانی در مسیر هلسینکی بمبئی است که ارتباط ترانزیتی کشورهای شمال اروپا و روسیه از طریق ایران و آذربایجان به کشورهای حوزه اقیانوس هند و جنوب شرق آسیا را برقرار می‌سازد و هفت هزار کیلومتر طول دار دارد.
بر اساس اخباری که خبرگزاری «راشا تودی» منعکس کرد، قرار است که بخش دیگری از این وام در بخش ریل و راه آهن هزینه شود.
همچنین این منابع اعلام کردند در مذاکرات مسائل مربوط به ایجاد کوریدور گمرکی ساده‌تر میان روسیه و ایران کوریدور «شمال‌جنوب» مورد بحث قرار گیرد.
به گفته روابط عمومی سازمان گمرک روسیه، محور مذاکرات در باره طرح اول راه اندازی سیستم اطلاع رسانی برای مبادله کالا و حمل و نقل میان دو کشور است که این سیستم هم اکنون به تجار روسی و ایرانی در مسکو و تهران معرفی شده است.
علامیه‌ای که توسط روابط عمومی سازمان توسعه تجارت ایران منتشر شده، حسن مرتجی مدیر برگزاری همایش تجاری ایران و روسیه با بیان ایکه اکنون ایران برای سهم خواهی از بازار روسیه فرصت‌های زیادی دارد، گفت: «روسیه برای واردات از ایران امتیاز زیادی قائل است که از جمله آن تخفیف ۲۵ درصدی در هزینه‌های گمرکی است».
همچنین دولت روسیه تمایل دارد تا الحاق ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای در جلسه آتی این سازمان که در ۲۳ و ۲۴ ماه جاری میلادی برگزار می‌شود را به صورت جدی‌تری پیگیری کرده و ایران را وامدار این حرکت سخاوتمندانه خود با بهانه برداشتن تحریم‌ها کند.
همچنین روسیه قرار است نقش ویژه‌ای در الحاق ایران به اتحادیه اوراسیادر اکتبر ۲۰۱۶ ایفا کند.
نتیجه‌گیری
بنا بر اطلاعات فوق، روسیه طرح هماهنگ و مخربی را برای توسعه نفوذ خود در ایران هدفگذاری کرده است و این اطلاعات تکمیل‌کننده دیگر اهداف نفوذ بیشتر روسیه در اقتصاد ایران است و طرح‌های قدیمی‌تر این کشور همچون احدث نیروگاه دوم و کلنگ زنی آن نیز در حال بررسی است. اما روسیه کماکان از فروش آخرین نمونه تانک‌ها و هواپیماهای خود به ایران طفره می‌رود و دلیل آن را پایبندی مسکو به تحریم‌های تسلیحاتی ایران می‌داند.
نکته مهم و ناگفته در اجرای این طرح‌ها گفت‌وگو‌های دولت روسیه با عربستان و سهم خواهی از اقتصاد این کشور، پس از تصمیم عربستان برای راه‌اندازی و توسعه صندوق ذخیره ارزی است.
دولت روسیه نیاز شدیدی به منابع دلاری دارد و اگر قول‌های خاصی در این خصوص به عربستان برای مهار ایران دهد، ایران بار دیگر به بازیگری باخته تبدیل خواهد شد که روسیه از کارت آن برای دیگر اهداف خود استفاده خواهد کرد.