از اعلام برپایی خلافت اسلامی داعش دو سال خونبار گذشت. خلافت اسلامی داعش که در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۴ اعلام موجودیت کرد، جهان را چه از نظر وسعت قلمرویی که فتح کرده و چه از نظر قساوت عریانی که به نمایش گذاشته و چه از نظر تحجر فکری که نمایان ساخته و چه از نظر تاکتیک عملیات نظامی که به کار بسته و چه از نظر پیکارجویانی که به خود جذب کرده، شگفت زده کرده است.
از نظر وسعت قلمرو همین بس که توانسته بود تقریبا یک سوم خاک عراق و نیمی از خاک سوریه را در کنترل خود بگیرد.
از نظر اعمال قساوت، سر بریدن و سوزاندن و غرق کردن مخالفانش را عامداً با بهترین تکنیک‌های فیلمبرداری و به نمایش گذاشته است.
از نظر تحجر فکری (که ابایی از نمایش آن ندارد)، همین بس که آثار باستانی چند هزار ساله و میراث بشری را در دقایقی ویران می‌سازد و یا زنان اسیر را به کنیزی می‌گیرد و می‌فروشد، با این اعتقاد راسخ که احکام شریعت را به اجرا می‌گذارد.
از نظر تاکتیک عملیاتی در حالی هر از چندگاهی شهر و روستایی را در معرض حملات خود قرار می‌دهد که از یک سو نیروی هوایی روسیه و از سوی دیگر ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا مواضع این خلافت خود خوانده را روزانه زیر ضرب حملات هوایی خود قرار داده‌اند.
از نظر سربازگیری شاید یکی از منحصر به‌فرد‌ترین سازمان‌های جهادی، داعش است که نه صرفاً در یک جغرافیای خاص (مثلا عراق و سوریه) بلکه از غرب تا شرق جهان توان جذب نیرو دارد. شگفت انگیز است که دیده شده مثلا یک فرد تحصیل کرده از استرالیا یا آلمان و بریتانیا و کانادا بعضاً با کلیه افراد خانواده خود یا حتی دختران جوان با تقبل هر خطری خود را به «ارض موعود» خلافت اسلامی می‌رساند.
با این توصیفات راز ولادت، بقا و موفقیت داعش، مختصات و مقومات آن چیست؟
نوستالژی خلافت اسلامی
برآیند شکل گیری گروه‌هایی جهادی که روزگاری کار خود را از افغانستان آغاز کردند، ظهور القاعده بود. حمله آمریکا به عراق در ۲۰۰۳ بهانه به دست داد تا این گروه‌های جهادی در عراق به یک دیگر بپیوندند. تعمیق بحران در سوریه به ویژه با جنگیدن حزب‌الله لبنان در کنار ارتش بشار اسد و حمایت بی‌دریغ جمهوری اسلامی از آن، گروه‌های جهادی را متوجه سوریه کرد با این گمان که سوریه آوردگاه جنگ با «ارتش صفوی» شده است. (در ادبیات رسانه‌های تندور، ارتش شیعه صفوی نماد تضعیف خلافت عثمانی است)
حمله آمریکا به عراق و جنایات بشار اسد در سوریه در حالی توجه گروه‌های جهادی را جذب کرد که این دو کشور (عراق و سوریه) در تاریخ اسلام، یادآور دوران مجد و عظمت مسلمانان زیر سایه خلافت بودند.
کافی است با مراجعه به تاریخ دریابیم که مدل حکمرانی اسلامی بر اساس فلسفه خلافت چه ریشه عمیقی در اسلام سیاسی (اسلامی که به دنبال کسب قدرت سیاسی است) دارد. خلافت راشدین (۶۳۲تا ۶۶۱م)، خلافت اموی (۶۶۱ تا ۷۵۰)، خلافت عباسی (۷۵۰ تا ۱۵۱۷) و خلافت عثمانی (۱۵۱۷ تا ۱۹۲۴) برای پان اسلامیست‌های سنی یادآور دوران شکوهی است که مرزهای جهان اسلام را تا قُرطَبه (کوردوبا در اَندَلُس - اسپانیا) گسترده بود.
نوستالژی چنان عظمتی پس از شکست جهان عرب در جنگ ۶ روزه با اسرائیل که اعراب خود آن را «روز نکبت» می‌نامند و پیکر خونین فلسطین و اینک سوریه و عراق، از منظر معتقدان به خلافت، نشانِ شکست ایدئولوژی‌های ملی گرایانه (مثل پان عربیسم ناصری، حزب بعث عراق و سوریه و..) است تا راز مجد و عظمت خود را در بازتولید خلافت اسلامی بجویند.
بی‌دلیل نیست که ابوبکر البغدادی (خلیفه خود خوانده داعش) در تنها سخنرانی خود، در شمایل خلفای عباسی در لباسی سر تا سر مشکی پدیدار شد و برپایی خلافت داعش را در نخستین روز ماه رمضان (ماهی که برای مسلمانان مقدس است) اعلام کرد.
عمق نفوذ ایدئولوژیک داعش
نخستین ویدئوی داعش به زبان فارسی تاجیکی مبنی بر ضرورت پیوستن مسلمانان به خلافت داعش، خود نشان از عمق نفوذ ایدئولوژیکی داعش، حتی درون حوزه نفوذ فرهنگی ایران دارد. تنها از تاجیکستان حدود ۵۰۰ نفر به داعش پیوسته‌اند.
در این ویدئو که توسط یک سرهنگ تاجیک ضبط شده، می‌توان عناصر پان اسلامیسم داعشی را به خوبی یافت. او در این ویدئو می‌گوید: «وطن چیست؟ ملت چیست؟ وطن ما اسلام و خلافت است. دین ما اسلام است. وطن ما اسلام است. ما برای اسلام هیچ کس را نمی‌شناسیم. در اسلام، ملت نیست. در اینجا برادرانی از اندونزی، آمریکا، اروپا و روسیه هستند.»
اهمیت این ویدئو در آن است که اولا این نخستین ویدئو به زبان فارسی است که از سوی یکی از عناصر داعش منتشر شده و ثانیاً وی یک افسر بلندپایه تاجیکی است که به عنوان فرمانده نیروهای ویژه ضد تروریستی، دوره‌های آموزشی ویژه را در روسیه و آمریکا گذرانده بود تا به مقابله با امثال نیروهای داعش بپردازد. حال او خود یکی از اعضای داعش است.
نهاد خلافت و دشمنانش
همان طور که اشاره شد، راز موفقیت داعش این است که ایدئولوژی خود را مطابق با نیاز جوامع اهل سنت بر اساس بازتولید خلافت استوار کرده که از قضا با اقبال فراوانی نیز رو به رو شده است.
اما، به موازات علاقمندان و پیروانی که اعلام خلافت داشته، این اندیشه دشمنانی نیز برای خود می‌بیند. در تئوری پردازی‌های داعش، این جریان بنیادگرا سه دشمن اصلی برای «نهاد مقدس خلافت» شناسایی کرده؛ «سه ص» که عبارتند از «صهیونیست‌ها، صلیبی‌ها و صفوی‌ها».
در این تئوری‌پردازی، صهیونسم اشاره به اسرائیل به عنوان نماد دولت یهود دارد. صلیبی‌ها با یادآوری جنگ‌های دویست ساله صلیبی بین مسیحیان و مسلمان، اشاره به کشورهای مسیحی دارد و صفوی‌ها با اشاره به حکومت شیعه‌گستر صفوی و جنگ‌های ایران و عثمانی، اشاره به جمهوری اسلامی دارد.
به گواه تاریخ تا پیش از استقرار سلسله صفوی، ایران در شمار کشورهای سنی مذهب قرار داشت اما با قدرت گرفتن دولت صفوی، مذهب ایران از تسنن به تشیع تغییر یافت. از آنجا که دولت صفوی در رقابت شدید با دولت عثمانی بود، شاهان شیعه صفوی، به ویژه موسس آن شاه اسماعیل، در تغییر مذهب ایران سعی وافر به خرج دادند تا ایرانیان را از فرمان پذیری پادشاه عثمانی (که خود را خلیفه رسول‌الله می‌دانست) خارج کنند.
در این تئوری همچنان که دولت صفوی با هم‌پیمانی با اروپای صلیبی به مقابله با خلافت عثمانی برخاسته بود، جمهوری اسلامی نیز با درک خطر داعش در صدد حل منازعات خود با آمریکا (نماد کشورهای صلیبی) در پرونده هسته‌ای برآمده؛ و از آنجایی که هم‌پیمانی آمریکا با اسرائیل بر کسی پوشیده نیست، داعش در تئوری پردازی‌های خود، خطر مثلثی را می‌بیند که در یک ضلع آن ایران «صفوی» و در ضلع دیگر آن اسرائیل «صهیونیست» و در ضلع سوم کشورهای «صلیبی» به رهبری امریکا قرار دارند.
جالب اینکه دشمنان داعش تنها صهیونیست‌ها، صلیبی‌ها و صفوی‌ها نیستند. داعش تک تک حاکمان بلاد اسلامی که در جغرافیای پیمان سایکس- پیکو (۱۹۱۶) تجزیه جهان اسلام را پذیرفته‌اند، نیز در شمار «خائنان» به امت اسلامی به شمار می‌آورد. جالب‌تر اینکه داعش خود اینک در نبرد با القاعده (از جمله جبهة النصرة شعبه داعش در سوریه) است چرا که به اطاعت از خلیفه مسلمین (ابوبکر البغدادی) تمکین نمی‌کنند.
داعش را باید گروهی متمایز از دیگر گروه‌های جهادی- تکفیری دانست: این گروه، خود را احیاگر «امت اسلامی» می‌داند؛ امتی که مرز جغرافیایی ندارد.
رهبر این گروه خود را خلیفه رسول الله می‌داند و آرمانشهری که او برای مسلمانان اهل سنت ترسیم می‌کند، نمونه‌های تاریخی دارد. از این رو، بازگشت به آن مجد و عظمت را به پیروان خود بشارت می‌دهد.
به شرحی که گفته شد، اینک با گذشت دو سال از تاسیس خلافت خودخوانده داعش، روشن است که این سازمان نه صرفا معرف یک گروه سلفی بلکه معرف یک مدل حکومتی، مبتنی بر باور گروهی است که آرمانشهر خود را در حکومت اسلامی از نوع خلافت داعش می‌جویند.
---------------------------------------
یادداشت‌ها بیانگر نظر نوینسدگان آنها است.