علی خامنه‌ای با مدیریت خُرد خود رنگ و بوی خویش را به همه‌ی سیاست‌ها و تصمیم گیری‌های رژیم زده است و گرچه نمی توان وی را مساوی جمهوری اسلامی دانست اما بدون شناخت وی هم نمی توان این نظام را در ۲۸ سال گذشته شناخت. او در طی این سه دهه نظام را از آن خویش ساخته است و نقطه‌ای را نمی توان یافت که اثری از مداخلات و تاثیر اصرارهای وی دیده نشود: از سیاست افزایش جمعیت تا سیاست محدود سازی نشر و پخش، از محدود کردن آموزش زبان خارجی و موسیقی تا نفرت پراکنی نسبت به غرب، و از مداخله‌های نظامی در منطقه تا معماری و شهرسازی مبتنی بر جدایی جنسیتی. شناخت علی خامنه ای از این جهت اهمیت دارد که بسیاری از ابعاد حکومت جمهوری اسلامی را در دوران رهبری وی بر ما آشکار می سازد.
در این نوشته در شش روایت به شش ویژگی که به تدریج به ویژگی‌های بارز جمهوری اسلامی تبدیل شدند اشاره می کنم. این شش تصویر را از ستایش کنندگان و تمجیدگران وی نقل قول می کنم:
نظامی‌گری
عطاء الله صالحی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی می گوید: «من اولین صحنه‌ای که از حضور ایشان در ارتش به یاد دارم، زمانی بود که ایشان در یک مکان نظامی حاضر شدند و با خبردار و ادای احترام گروهانی که در آن‌جا مستقر بود، مواجه شدند. همه منتظر بودند که ببینند ایشان چه واکنشی نشان می‌دهند و البته در باور همه بود که ایشان احتمالاً دستشان را روی سینه می‌گذارند و مثلاً می‌گویند أیّدکم‌الله؛ یعنی همان‌گونه که اکثر مقامات برخورد می‌کردند. اما همه با ناباوری دیدند که ایشان دست راستشان را که آن زمان مجروح نشده بود، بالا بردند و به طرف عمامه‌ی خود گرفتند و فرمان آزاد دادند. این واکنش ایشان برای جمع حاضر بسیار عجیب و در عین حال بسیار جذاب بود. یعنی اگرچه عده‌ای می‌گفتند روحانیت این‌گونه واکنش نشان نمی‌دهند، اما در دلشان دوست داشتند که چنین واکنشی را مشاهده کنند.» (الف ۹ فروردین ۱۳۹۵) مشخص است که خامنه‌ای از روز اول خود را در قالب یک روحانی-نظامی دیده است و نظام سیاسی را نیز بر همان اساس تغییر شکل داده است. سبک رهبری وی نیز بیشتر شبیه نظامیان است تا روحانیون.
امنیت‌محوری
کسانی که رفتارهای مداخله جویانه و گسترش طلبانه‌ی خامنه ای را نظریه پردازی می کنند او را معمار استراتژی تهدید متقابل یا تئوازن تهدید معرفی می کنند. آنها این نگاه تهدید آمیز در منطقه را دینی و اخلاقی می دانند: «ایشان در مقام یک مجتهد و فقیه رویکردی قرآني به موضوع جنگ و دفاع داشته و در کنار توجه به مسائل مادی به مسائل ارزشی و اخلاقیات نیز توجه ویژه‌ای دارند.» (کیهان برزگر و مسعود رضایی، فصلنامه مطالعات راهبردی زمستان ۱۳۹۵) ستایش کنندگان خامنه‌ای با شور شعف از مداخله‌ی جمهوری اسلامی در سوریه و عراق و یمن سخن گفته و وی را معمار راهبرد تهدیدآمیز و مداخله جویانه‌ی جمهوری اسلامی معرفی می کنند.
خامنه‌ای از روز اول اولویت را به دغدغه‌های امنیتی می داده و حداکثر تلاشش را برای امنیتی کردن همه‌ی امور به کار انداخته است که البته همه‌ی حکومت‌های استبدادی در چنین جهتی تلاش می کنند. امنیت محوری وی در سیاست داخلی به شکل‌گیری یک ماشین سرکوب با ده‌ها هزار نیروی لباس شخصی و ده‌ها هزار نیروی سپاهی و بسیجی آماده برای سرکوب انجامیده است.
اطاعت‌طلبی
مقربان درگاه خامنه‌ای کسانی هستند که صد در صد از وی اطاعت می کنند. او ظرفیت شنیدن صدا و نظر مخالف خود را ندارد. به همین دلیل است که حتی رفسنجانی اگر بگوید «دنیای فردا، دنیای گفتمان‌هاست، نه موشک‌ها» (۳ فروردین ۱۳۹۵) او را به خیانت متهم می کند: «اینکه بگویند فردای دنیا، فردای مذاکره است، دنیای موشک نیست، این اگر از روی ناآگاهی گفته شود که ناآگاهی است؛ اما اگر از روی آگاهی باشد خیانت است.» (۱۱ فروردین ۱۳۹۵) نزدیکان خامنه‌ای کمتر ناسزایی است که به رفسنجان نثار نکرده باشند. وی بعدا تحت فشارهای مقامات حکومتی سخن فوق را تکذیب کرد. خامنه‌ای در اطاعت خواهی هیچ کس را استثنا نمی کند بالاخص مقامات بالای رژیم را.
مهندسی فرهنگ
علی لاریجانی در گفتگوی رسانه‌ای‌اش در باره‌ی زمانی که ریاست رادیو و تلویزیون دولتی را بر عهده داشته به نامه محرمانه‌ای از خامنه‌ای اشاره کرده و درباره قسمت‌هایی از نامه‌ی وی می‌گوید: «نامه محرمانه‌ای از رهبر معظم انقلاب با دستخط ایشان به دستم رسید که مضمون آن برایم بسیار جالب بود؛ با توجه به سیر آثار هنری در زمینه رمان، فیلم و تئاتر... بحثی را مطرح کرده بودند که با گروهی از کارشناسان، مطالعات لازم برای تولید آثار فاخر در این زمینه‌ها به انجام برسد و جمهوری اسلامی در این خصوص، صاحب سبک شود.این که رهبر انقلاب با چنین دقتی مسائل فرهنگی و هنری را دنبال کرده بودند، تاثیری قوی روی من گذاشت بنابراین با جدیت باید این فکر را دنبال کنم.قسمت‌هایی از این نامه به دلیل اهمیت آن، ذکر می‌شود: «اگر رمان‌ها و نمایشنامه‌های نویسندگان شوروی را دیده باشید، می‌دانید که... آنها بهترین کار و تلاش را کردند. از باب نمونه: مادر (رمان) و واساژلزنوا (نمایشنامه) هر دو از ماکسیم گورکی، و دن آرام (رمان) از شولوخف، و گذر از رنج‌ها (رمان) از الکسی تولستوی، و ده‌ها رمان و نمایشنامه بسیار خوب از این قبیل است که در آن، هم ترسیم اوضاع پیش از انقلاب و هم تشریح فداکاری‌های مبارزان و رهبران و مردم در انقلاب، گنجانده و تبیین شده است. کاری که از آغاز پیروزی تا امروز در این زمینه شده است، کمی بیش از صفر است. وظیفه شماست که این مسوولیت بزرگ را بشناسید و به طور جدی و با صرف وقت و همت... جبران کنید.... گزارش شروع، پیشرفت و کیفیت کار را به من اطلاع بدهید. (جام جام ، ۱۴ فروردین ۱۳۹۵) این دخالت‌های جزئی که مدیران جمهوری اسلامی آنها را «دقت در مسائل فرهنگی و هنری» می نامند نشان می دهند که خامنه‌ای چگونه در ریز ترین امور فرهنگی و هنری کشور دخالت می کند.
فقه‌محوری
معاون ارتباطات حوزه‌ای دفتر خامنه‌ای درباره دلیل عدم اقبال خامنه‌ای به پخش درس خارج خود از رادیو و تلویزیون می‌گوید: «یک وقتی برخی از ائمه جمعه و بعضی روحانیون اصرار می‌کردند که چون درس‌های بعضی از مراجع بزرگوار تقلید، از رادیو معارف پخش می‌شود، درس‌های آقا را هم پخش کنید. خیلی‌ها اصرار داشتند که چرا درس آقا پخش نمی‌شود. عرض کردیم این از آن مسائلی است که باید خود آقا نظر بدهند. ما نمی‌توانیم. من رفتم خدمتشان و مطلب را عرض کردم. حضرت آقا فرمودند درس همه پخش می‌شود؟ عرض کردم نه، درس فلان آقا و فلان آقا و فلان آقا، درس‌های فقه‌شان پخش می‌شود. این سه نفر درسشان پخش می‌شود. ایشان فرمودند اگر رادیو، آن امکان را داشت که درس همه آقایان را پخش کند، درس ما را هم آخرش پخش کنند. اگر نه، این هنر نیست که چون رادیو و تلویزیون در اختیار ما هست، ما درس و برنامه‌های خودمان را مرتب پخش کنیم. نه، درس ما ضرورتی ندارد پخش بشود و این را آقا نپذیرفتند.» (میزان ۱۱ فروردین ۱۳۹۵)
علی خامنه‌ای در کیش شخصیت دست کمی از دیگر دیکتاتورهای روزگار ما ندارد اما در زمینه‌ی تمامیت خواهی آنها را پشت سر می گذارد. او در این زمینه تنها در پی آن است که جامعه را با سبک زندگی مبتنی بر فقه از هر طرف احاطه کند و دیگر مهم نیست در این احاطه کردن تنها خودش در میدان باشد و این کار را انجام دهد. کافی است که دیگران در ارکستر وی بنوازند. او به سربازانی برای اعمال سبک زندگی روحانیون بر همه ی مردم نیاز دارد و روحانیون و مراجع نیز به همین ترتیب دیده می شوند. سربازان دیگر وی افسران جنگ نرم هستند که وی به آنها «آتش به اختیار» عطا کرده است.
بی‌معنی‌سازی تفکیک قوا
عضو کمیسیون تلفیق بودجه ۹۵ می گوید: «طی ۳ سال اخیر ۳۰ درصد منابع صندوق کاهش یافته است... این طور که مسئولان دولت عنوان می‌کنند، مجوز کاهش ۳۰ درصدی سهم صندوق توسعه ملی از درآمدهای نفت در لایحه بودجه سال جاری را از رهبر انقلاب اسلامی گرفته است... در صورتی که این مجوز وجود داشته باشد، سهم صندوق برای سال جاری نیز ۲۰ درصد خواهد بود... دولت در سه سال اخیر مجوز کاهش ۱۰ درصدی سهم صندوق توسعه ملی را سالانه گرفته است... اینکه مجوز دولت شفاهی یا کتبی باشد، متفاوت خواهد بود و البته نمایندگان هنوز مجوز کتبی را ندیده‌اند... اگر مجوز شفاهی باشد، قابل استناد نیست و مجلس زیر سوال می‌رود.» (فارس ۲۳ فروردین ۱۳۹۵) خامنه ای در امور همه‌ی قوا بدون استثنا دخالت می کند و بودجه تنها یکی از آنهاست.
***
این شش تصویر را که در کنار هم بگذارید به خوبی می توانید ویژگی‌هایی مثل «اقتدارگرایی» و «تمامیت خواهی» را در کلیت رژیم مشاهده کنید. نظامیگیری، نگرش امنیتی، بی معنی سازی تفکیک قوا و اطاعت طلبی به خوبی پازل اقتدارگرایی را تکمیل می کنند و مهندسی فرهنگ و فقه باوری وجه تمامیت خواهی را.
—————————————————————
یادداشت‌ها، آرا و نظرات نویسندگان خود را بیان می‌کنند و بازتاب دیدگاهی از سوی رادیو فردا نیستند.