در توافق هفتگانه اخیر همکاری ایران با آژانس، پیرامون ابهام زدایی از فعالیتهای اتمی ایران پیش از آغاز دور بعدی گفت‌وگوهای سیاسی با گروه ۵+۱، دو درخواست «ضروری» و «فوری» گذشته آژانس مسکوت گذاشته شده است: گفت‌وگو با کار‌شناسان اتمی دست در کار طرح‌های نظامی، و همچنین انجام بازدید از پارچین.
توافق ۶ قسمتی پیشین ایران با آژانس که در ۸ ماه نوامبر گذشته نهایی شد و طی آن بازدید بازرسان از معدن اورانیوم گچین در بندر عباس و کارخانه تولید آب سنگین در اراک مورد قبول تهران گرفت، زمینه توافق سیاسی ۲۴ نوامبر در ژنو را فراهم ساخت.
دور بعدی گفت‌وگوهای سیاسی مابین ایران و گروه ۵+۱ قرار است از ۲۹ بهمن در وین آغاز شود و همکاری‌های ایران با آژانس از جمله پیش‌شرط‌های به نتیجه رسیدن آن است.
پیش از روی کار آمدن دولت روحانی، جمهوری اسلامی به مدت دو سال گفت‌وگوهای فنی و همکاری با آژانس را گروگان پیشرفت مذاکرات سیاسی قرار داده بود و در گفت‌وگوهای سیاسی نیز از مواضع خود عدول نمی‌کرد.
طی یک تغییر سیاست آشکار حاکمیت جمهوری اسلامی بعد از شکل گرفتن دولت روحانی، عقب نشینی از برنامه‌های پر هزینه اتمی را دستور کار قرار داد.
در یک محاسبه اصولی از سوی حاکمیت جمهوری اسلامی، هزینه‌های امنیتی ناشی از ادامه تحریم‌ها و خطر محروم ماندن کامل از درآمدهای نفتی، دست کشیدن از ظرفیت بالقوه دست یافتن به بمب اتمی را توجیه، و تعلیق بخشی از برنامه‌های اتمی را، در کوتاه مدت، اقدامی عملگرایانه و در جهت مصلحت نظام می‌نمود.
سوابق مشکوک
برای رسیدن به یک توافق جامع و قابل نظارت و بدون داشتن بخت بازگشت سریع به شرایط اولیه، جامعه جهانی علاوه بر تعطیل بخش‌های اصلی برنامه‌های توسعه اتمی جمهوری اسلامی، خواستار اعمال نظارت بر فعالیتهای اتمی ایران و انجام بازرسی‌های گسترده از مراکز مرتبط (اجرای پروتکل الحاقی) و همچنین کسب اطلاعات کافی پیرامون فعالیتهای گذشته اتمی ایران است.
مسئولیت رسیدن به توافق با ایران پیرامون نوع، میزان و نحوه تعطیل برنامه‌های اتمی جمهوری اسلامی و همچنین گستره و نوع و نحوه بازرسی‌ها (اجرای پروتکل الحاقی و کد ۳.۱) بر عهده گروه ۵+۱ است.
مسئولیت رسیدگی به «ابهام‌ها» را آژانس بر عهده دارد. ایران اگر چه در گذشته طی یک جدول زمان‌بندی شده ۶۰ روزه (مدالیته در زمان دبیری علی لاریجانی در شورای عالی امنیت ملی) به بخشی از ابهام‌ها پاسخ گفت، ولی تا قبل از تشکیل دولت روحانی و تغییر تیم مذاکره کننده اتمی، حتی از به رسمیت شناختن اعتبار پرسش‌های آژانس نیز خودداری می‌کرد.
لیست ابهام‌های تازه آژانس پیرامون گذشته فعالیتهای اتمی جمهوری اسلامی که عمدتاً از سال ۲۰۱۰ به بعد مطرح شد، بسیار طولانی است و در آن علاوه بر موضوعات مندرج در توافق هفت قسمتی اخیر، بازدید از پارچین و مصاحبه با کار‌شناسان اتمی جمهوری اسلامی نیز قرار دارد.
دلایل «کوتاه آمدن» آژانس
طی قطعنامه ۱۷۴۷ شورای امنیت علیه ایران که در تاریخ ۲۴ مارس سال ۲۰۰۷ به تصویب رسید، نام محسن فخری‌زاده مهابادی جزو افراد تحریم شده قرار گرفته است. فخری‌زاده طی دو دهه گذشته در مراکز تحقیقات سپاه پاسداران مشغول به کار بود و از زمان شدت گرفتن ترور کار‌شناسان اتمی جمهوری اسلامی در انظار عمومی ظاهر نشده است.
از فخری‌زاده به عنوان پدر بمب اتمی ایران یاد می‌شود و او را با رابرت اپنهایمر پدر بمب اتمی آمریکا مقایسه می‌کنند. نشریه معروف فارن پالیسی نام فخری‌زاده را در ردیف ۵۰۰ چهره قدرتمند جهان قرار داده است.
آژانس بین المللی انرژی اتمی چندی قبل مدعی شد که محسن فخری‌زاده مرکز پوششی موسوم به «سازمان تحقیقات و نوآوری دفاعی» را در خیابان مژده در شمال تهران دایر کرده و به فعالیتهای تحقیقاتی باز گشته است. از فریدون دوانی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران به عنوان یکی از دستیاران فخری‌زاده در موسسه مزبور یاد شده است.
آژانس بین المللی انرژی اتمی، به دفعات، مصاحبه با فخری‌زاده و تعداد دیگری از مجریان طرح‌های اتمی ایران را (ترجیحاً در خارج از ایران) ضروری خوانده اما ایران تاکنون از پذیرفتن این در خواست خودداری کرده است.
آژانس مدعی است که بر اساس شواهد ماهواره‌ای، و پس از نصب کپسول انفجاری مخصوص، که احتمالا توسط ویاچسلاو دانیلنکو، فیزیکدان اوکراینی طراحی و بعد از ساخت در اراک در پارچین نصب شده، قبل از سال ۲۰۰۳ در آن محل به آزمایش شلیک نوترنی مبادرت ورزیده است. انجام این آزمایش اقدامی ضروری پیش از ساختن ماشه بمب اتمی محسوب می‌شود.
طی دو سال گذشته، آژانس درخواست انجام بازدید فوری از پارچین و نمونه برداری از محل را در دستور کار خود داشته، و جمهوری اسلامی تا کنون به این درخواست تن نداده است.
مذاکرات فنی اتمی با ایران اگر چه مستقلا و در مسیری جداگانه صورت می‌گیرد، نتایج آن از سوی آمریکا و جامعه اروپا از نزدیک بررسی و در ملاحظات مرتبط با گفت‌وگوهای سیاسی قرار داده می‌شود.
هدف اول آمریکا از انجام مذاکرات جاری با جمهوری اسلامی رسیدن به توافق پیرامون متوقف ساختن فعالیتهای حساس اتمی در ایران است. هدف دوم، دریافت اطلاعات کافی پیرامون گذشته این فعالیت‌ها است.
به این دلیل آمریکا آماده است که در صورت پیشرفت محسوس در جهت تحقق هدف اولیه، هدف دوم را بصورت گام به گام پیگیری کند و فوریت آن را مورد تجدید نظر قرار دهد.
با این ملاحظات، و توجه به حساسیت و بعد حیثیتی موضوع، به نظر می‌رسد که آژانس به منظور پرهیز از در خطر قرار دادن مذاکرات سیاسی ۲۹ بهمن با گروه ۵+۱، موقتا انجام مصاحبه با مجریان برنامه‌های اتمی جمهوری اسلامی را مسکوت گذاشته است.
مسکوت نهادن موقتی درخواست بازدید از پارچین را نیز می‌توان، از یک سو به احتمال وجود آثار رادیو اکتیو ناشی از شلیک نوترونی در محل نسبت داد؛ عاملی که افشای آن مذاکرات سیاسی با گروه ۵+۱ را در خطر شکست قرار خواهد داد، و از سوی دیگر به اصرار دولت روحانی برای خنثی ساختن مقاومت و یا کارشکنی‌های سپاه به بهانه داخل شدن عوامل خارجی به حدود امنیتی – نظامی رژیم.
با این وجود نشانه‌ای در توافق هفتگانه اخیر ایران و آژانس دیده می‌شود که مفهوم درج آن برداشتن یک گام در جهت روشن ساختن تلاش جمهوری اسلامی برای ساختن ماشه بمب اتمی است.
در بند ۷ توافق قید شده: ارایه اطلاعات و توضیحات به آژانس به منظور ارزیابی اظهاریه ایران در مورد نیاز یا کاربرد توسعه «ای بی‌دبلیو». ای بی‌دبلیو که از آن به عنوان «ماشه طلایی بمب اتمی» نیز یاد می‌شود، وسیله انتقال سریع جریان برق به قلب بمب اتمی و انفجار آن در زمان تعیین شده است.
——————————
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آن‌هاست و نه بازتاب دیدگاه‌های رادیو فردا.
