«فرار مغز‌ها» عموما به خروج نیروهای آموزشی- پژوهشی از جمله پژوهشگران، دانشگاهیان و دیگر کسانی که با فعالیت‌های دانش- بنیان سروکار دارند اطلاق می‌شود. اما در برخی از متون، خروج نیروهای ماهر نیز بخشی از فرار مغز‌ها تلقی شده است. به خروج نیروی انسانی تحصیل کرده از ایران به اندازه کافی توجه خبری و گزارشی شده است.
به موازات پدیدهٔ خروج نیروهای آموزشی- پژوهشی در ایران شاهد پدیدهٔ خروج نیروهای ماهر هم بوده‌ایم که توجه کمتری بدان شده است و اطلاعات کمتری در مورد آن وجود دارد. در دوره‌های مختلف و با تحولات اقتصادی در ایران و منطقه نیروهای حرفه‌ای هم از ایران خارج شده و جذب بازار کار در کشورهای دیگر و به خصوص کشورهای همسایه شده‌اند. در این نوشته به برخی از امواج این پدیده اشاره می‌کنم.
کارگران ماهر نفتی
در دههٔ ۱۳۶۰ در اوج حملات عراق به تاسیسات نفتی در ایران که موجب کاهش صادرات نفت ایران و افزایش صادرات نفت کشورهای دیگر حاشیهٔ خلیج فارس شد بخش قابل توجهی از نیروهای حرفه‌ای صنعت نفت مثل حفاران و کارگران اسکله‌های نفتی از کشور خارج شده و در دیگر کشور‌ها مشغول به کار شدند. پس از بروز بحران سیاسی در لیبی، ایرانیانی که در بخش حفاری صنعت نفت این کشور کار می‌کردند به ایران باز گشتند. (انتخاب ۱۳ اسفند ۱۳۸۹) این اتفاق به احتمال زیاد در دو سال اخیر هم رخ داده است، چون صدور نفت ایران کاهش یافته و در نتیجهٔ آن از استخراج نفت آن کاسته شده است. این یعنی بیکار شدن بخشی از کارگران ماهر که آن‌ها را به بازارهای کاری دیگر سوق می‌دهد. به دلیل عدم توازن میان پرداختی شرکت نفت ایران و دیگر شرکت‌های نفتی انگیزهٔ خروج همیشه وجود دارد.
خلبانان
با رشد شرکت‌های هواپیمایی عرب مثل خط هواپیمایی امارات و قطر و شرکت‌های هواپیمایی آسیایی مثل مالزی و ترکیه، خلبانان باتجربه ایرانی جذب این شرکت‌ها شدند. مشاغلی چون خلبانی و مراقبت پرواز در فهرست سخت‌ترین مشاغل جهان قرار دارند، اما در ایران خدمات قابل قبولی برای خلبانان ارائه نمی‌شود و تفاوتی برای آنان نسبت به سایر مشاغل قائل نیستند. در کنار این شرایط، تنها مسئولان ترکیش ایرلاین با برگزاری دو همایش در ایران توانستند خلبانان نامدار ایرانی را جذب کنند. این همایش‌ها در سکوت کامل خبری و با حضور ۳۰۰ نفر از خلبانان کشور برگزار شد. (الف ۲۶ مرداد ۱۳۹۳) خلبانانی که‌گاه تا ده‌ها و صد‌ها میلیون‌‌ها تومان هزینهٔ آموزش آن‌ها شده و به تجربه و پختگی کاری رسیده‌اند اکنون در آسمان کشورهای همسایه ایران فعالیت می‌کنند.
پزشکان
در سه دههٔ گذشته آموزش پزشکی در ایران افت کیفیت داشته است. اما هنوز هستند افرادی در این رشته که می‌توانند از آزمون‌های تخصصی پزشکی در دیگر کشور‌ها گذر کنند. بنا به گزارش مسئولان وزارت بهداشت و آموزش پزشکی نیمی از این گونه افراد از کشور خارج می‌شوند. (قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، بولتن نیوز، ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۳)
ورزشکاران
بخشی از ورزشکاران موفق ایرانی چه با هدف مدال آوری و چه با هدف فعالیت آموزشی کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی را مقصد خود قرار داده‌اند. این ورزشکاران در برخی موارد به هنگام سفر با تیم‌های ایرانی برای شرکت در مسابقات از کشور خارج می‌شوند اما در کشور مربوطه می‌مانند.
هنرمندان
تعداد سینماگران ایرانی مقیم خارج از کشور در سال‌های اخیر رو به افزایش بوده است تا حدی که در سال ۲۰۱۴ فیلم‌های کارگردانان مقیم خارج که در خارج از ایران تولید شده بیش از فیلم‌های داخلی پذیرفته شده در جشنواره‌ی ونیز بودند.
خیاط‌ها
آخرین موج این خروج‌ها به صنعت لباس تعلق دارد. خیاطان ماهر ایرانی در سال‌های اخیر با در آمد بهتر و تامین غذا و مسکن جذب کشورهایی مثل ترکیه و چین شده و در باراز جهانی پوشاک جذب می‌شوند (الف ۲۵ شهریور ۱۳۹۳). ایرانی‌ها شاید در بازار الکترونیک یا کامپیو‌تر حضوری نداشتند اما لباس خود را خود می‌دوختند. اما امروز لباس‌هایی که ایرانیان می‌پوشند اکثرا از چین یا ترکیه وارد می‌شود.
خیاط ایرانی سلیقهٔ ایرانی را می‌شناسد و بر اساس این سلیقه در ترکیه و چین و بعدا در مالزی و تایلند و بنگلادش تولید می‌کند. با ورود انبوه پوشاک تولید شده با قیمت مناسب‌تر و با طراحی باب مذاق ایرانی این بخش تولیدی در کشور دارد رو به تعطیل می‌رود. شرایط نامناسب کسب و کار و تولید در ایران باعث شده است که این روند تسریع شود.
--------------------
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و نه بازتاب دیدگاه‌های رادیو فردا.