بیانیه کوتاه و بی‌محتوای پایان مذاکرات دو روزه ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین حاکی از ادامه چانه‌زنی‌های جمهوری اسلامی، و گروگان‌گیری گفت‌وگوهای فنی، به امید دست یافتن به امتیازات سیاسی در مذاکرات بعدی با گروه ۱+۵ است.
تفاوت اصلی بیانه اخیر مذاکرات ایران و آژانس با بیانیه‌های مذاکرات پیشین، اضافه کردن قید «بسیار» به‌دنبال «مثبت و سازنده» خواندن گفت‌وگو‌ها است. بر اساس بیانیه مشترک ۲۹ اکتبر، تنها توافق به عمل آمده طی دو روز مذاکرات بین آژانس و نمایندگان جمهوری اسلامی در وین، تعیین تاریخ ۱۱ نوامبر برای انجام دور بعدی گفت‌وگو‌ها در تهران است.
آخرین دور مذاکرات «سیاسی» بین نمایندگان جمهوری اسلامی به ریاست جواد ظریف با گروه ۱+۵ در ژنو نیز دقیقا با نتیجه‌ای مشابه به پایان رسید، و ادامه مذاکرات به روزهای ۷ و ۸ نوامبر در ژنو موکول شد.
تعیین تاریخ ۱۱ نوامبر برای دور بعدی مذاکرات «فنی» با آژانس حاکی از قصد تهران به گروگان‌گیری مذاکرات با آژانس تا زمان دریافت امتیازهای سیاسی کافی طی مذاکرات بعدی با گروه ۱+۵ است. مذاکرات سیاسی ایران و نمایندگان گروه ۱+۵ قرار است در روزهای ۷ و ۸ نوامبر (سه روز پیش از دور بعدی مذاکرات فنی در تهران) انجام شود.
رفتار غیر سازنده دولت تازه جمهوری اسلامی در برخورد با مسئولیت‌ها و انتظارات آژانس در حالی صورت می‌گیرد که این نهاد بین‌المللی فاقد هر نوع ظرفیت بده بستان سیاسی و اقتصادی با هر یک از اعضاء بوده و حتی قادر به رجعت دادن پرونده ایران از شورای امنیت نیست.
دور تازه مذاکرات اتمی در وین را که طبیعت آن فنی و هدف آن رفع ابهام پیرامون فعالیت‌های مشکوک اتمی ایران است از یک سو ترو واریورانتا، کار‌شناس اتمی کشورفنلاند و معاون تازه یوکیا آمانو در امور پادمان‌ها، که از ابتدای ماه اکتبر جاری جانشین هرمن ناکارتس گردیده، هدایت می‌کرد و سرپرستی گروه ایرانی را رضا نجفی، نماینده تازه جمهوری اسلامی، در آژانس بر عهده داشت.
ادامه فرصت‌سوزی
در نتیجه اعمال تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا واروپا، زیان‌های مالی ایران روزانه بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شود. در بهترین شرایط، حداکثر امتیازهای قابل دریافت ایران از گروه ۱+۵، قابل مقایسه حتی با بخش کوچکی از این زیان‌ها نیست.
دولت جدید جمهوری اسلامی با ریاست حسن روحانی فرصت داشت که از راه پیش گام شدن داوطلبانه در رفع ابهام‌های آژانس، ازجمله گشودن درهای پارچین به روی بازرسان، زمینه دست یافتن به توافق‌های موضوعی با گروه ۱+۵ و کاهش سریع‌تر فشار تحریم‌ها را فراهم سازد.
آقای روحانی وعده داده بود که آماده است تا مذاکرات اتمی را در طول ۳ ماه به نتیجه برساند. از طول زمان مورد پیشبینی رئیس‌جمهوری ایران تاکنون بیش از یک ماه سپری شده و دو دور مذاکرات سیاسی با گروه ۱+۵ (۲۷ سپتامبر در نیویورک) و (۱۵ و ۱۶ اکتبر ژنو) و همچنین دو دور مذاکرات فنی با آژانس در وین تنها به توافق بر سر ادامه مذاکرات و البته مثبت خواندن «رویکرد جدید ایران» منتهی شده است.
مفهوم دیگر این نتایج، توافق برای ادامه گفت‌وگو‌ها است. علاوه بر ادامه زیان‌های مالی ناشی از تداوم وضع موجود که به تضعیف بیشتر اقتصادی ایران منجر خواهد شد، خطر بازماندن سریع از نتایج لمسی طی مذاکرات تازه اتمی، عادت شدن چانه‌زنی در مذاکرات و در نتیجه افزایش فاصله‌ها (به جای کاهش اختلاف‌ها) و حاکم شدن فضای یاس و تردید بر محیط گفت‌وگو‌ها است.
الگوی نا‌مناسب
نمایندگان دولت تازه جمهوری اسلامی همواره از «رویکرد مثبت و متفاوت» در مذاکرات جاری یاد می‌کنند. اما در عمل مذاکرات را در همان مسیری قرار داده‌اند که طی دو سال گذشته قرار داشت، با این تفاوت اندک که حجم سهم‌خواهی و آمادگی متقابل برای واگذاری امتیازهای را بالابرده‌اند. به عبارت دیگر در مذاکرات گذشته برداشتن یک گام در برابر یگ گام حریف در نظر گرفته شده بود و در مذاکرات تازه، پریدن سه گام در برابر پرش سه گام از سوی حریف.
در مذاکرات گذشته رفع ابهام طی مذاکرات با آژانس گروگان مذاکرات سیاسی قرار گرفته بود، و در نتیجه تدوین جدول زمان‌بندی رفع ابهام‌ها، و گشودن درهای پارچین به‌روی بازرسان عملی نشد، و در مذاکرات جدید نیز این شیوه همچنان در دستور کار مذاکره کنندگان تازه قرار داده شده است.
ایران چنانچه قصد قطعی برای تعلیق و رفع تحریم‌ها را تعقیب می‌کرد، و هدف گشایش در امور معیشتی در داخل کشور را داشت، می‌توانست به جای انتخاب الگوی ناموفق کره شمالی در مذاکرات با آمریکا و شش کشور طرف مذاکره، الگوی موفق آفریقای جنوبی را انتخاب کند.
آفریقای جنوبی در ابتدای دهه نود، شش بمب اتمی در اختیار خود را از میان برد، درهای تاسیسات اتمی خود را به روی بازرسان آژانس گشود، و چند ماه بعد مفاد پیمان معاهده منع گسترش سلاح‌های اتمی را نیز پذیرفت. از آن زمان نفوذ سیاسی آفریقای جنوبی در منطقه مستمرا افزایش یافت و دولت اکثریت سیاه پوستان نیز تصمیمات دولت اقلیت سفید‌ها را در واگذاری ظرفیت نظامی- اتمی آن کشور محترم شمرد.
______________________
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و نه بازتاب دیدگاه‌های رادیو فردا.
تفاوت اصلی بیانه اخیر مذاکرات ایران و آژانس با بیانیه‌های مذاکرات پیشین، اضافه کردن قید «بسیار» به‌دنبال «مثبت و سازنده» خواندن گفت‌وگو‌ها است. بر اساس بیانیه مشترک ۲۹ اکتبر، تنها توافق به عمل آمده طی دو روز مذاکرات بین آژانس و نمایندگان جمهوری اسلامی در وین، تعیین تاریخ ۱۱ نوامبر برای انجام دور بعدی گفت‌وگو‌ها در تهران است.
آخرین دور مذاکرات «سیاسی» بین نمایندگان جمهوری اسلامی به ریاست جواد ظریف با گروه ۱+۵ در ژنو نیز دقیقا با نتیجه‌ای مشابه به پایان رسید، و ادامه مذاکرات به روزهای ۷ و ۸ نوامبر در ژنو موکول شد.
تعیین تاریخ ۱۱ نوامبر برای دور بعدی مذاکرات «فنی» با آژانس حاکی از قصد تهران به گروگان‌گیری مذاکرات با آژانس تا زمان دریافت امتیازهای سیاسی کافی طی مذاکرات بعدی با گروه ۱+۵ است. مذاکرات سیاسی ایران و نمایندگان گروه ۱+۵ قرار است در روزهای ۷ و ۸ نوامبر (سه روز پیش از دور بعدی مذاکرات فنی در تهران) انجام شود.
رفتار غیر سازنده دولت تازه جمهوری اسلامی در برخورد با مسئولیت‌ها و انتظارات آژانس در حالی صورت می‌گیرد که این نهاد بین‌المللی فاقد هر نوع ظرفیت بده بستان سیاسی و اقتصادی با هر یک از اعضاء بوده و حتی قادر به رجعت دادن پرونده ایران از شورای امنیت نیست.
دور تازه مذاکرات اتمی در وین را که طبیعت آن فنی و هدف آن رفع ابهام پیرامون فعالیت‌های مشکوک اتمی ایران است از یک سو ترو واریورانتا، کار‌شناس اتمی کشورفنلاند و معاون تازه یوکیا آمانو در امور پادمان‌ها، که از ابتدای ماه اکتبر جاری جانشین هرمن ناکارتس گردیده، هدایت می‌کرد و سرپرستی گروه ایرانی را رضا نجفی، نماینده تازه جمهوری اسلامی، در آژانس بر عهده داشت.
ادامه فرصت‌سوزی
در نتیجه اعمال تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا واروپا، زیان‌های مالی ایران روزانه بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شود. در بهترین شرایط، حداکثر امتیازهای قابل دریافت ایران از گروه ۱+۵، قابل مقایسه حتی با بخش کوچکی از این زیان‌ها نیست.
دولت جدید جمهوری اسلامی با ریاست حسن روحانی فرصت داشت که از راه پیش گام شدن داوطلبانه در رفع ابهام‌های آژانس، ازجمله گشودن درهای پارچین به روی بازرسان، زمینه دست یافتن به توافق‌های موضوعی با گروه ۱+۵ و کاهش سریع‌تر فشار تحریم‌ها را فراهم سازد.
آقای روحانی وعده داده بود که آماده است تا مذاکرات اتمی را در طول ۳ ماه به نتیجه برساند. از طول زمان مورد پیشبینی رئیس‌جمهوری ایران تاکنون بیش از یک ماه سپری شده و دو دور مذاکرات سیاسی با گروه ۱+۵ (۲۷ سپتامبر در نیویورک) و (۱۵ و ۱۶ اکتبر ژنو) و همچنین دو دور مذاکرات فنی با آژانس در وین تنها به توافق بر سر ادامه مذاکرات و البته مثبت خواندن «رویکرد جدید ایران» منتهی شده است.
مفهوم دیگر این نتایج، توافق برای ادامه گفت‌وگو‌ها است. علاوه بر ادامه زیان‌های مالی ناشی از تداوم وضع موجود که به تضعیف بیشتر اقتصادی ایران منجر خواهد شد، خطر بازماندن سریع از نتایج لمسی طی مذاکرات تازه اتمی، عادت شدن چانه‌زنی در مذاکرات و در نتیجه افزایش فاصله‌ها (به جای کاهش اختلاف‌ها) و حاکم شدن فضای یاس و تردید بر محیط گفت‌وگو‌ها است.
الگوی نا‌مناسب
نمایندگان دولت تازه جمهوری اسلامی همواره از «رویکرد مثبت و متفاوت» در مذاکرات جاری یاد می‌کنند. اما در عمل مذاکرات را در همان مسیری قرار داده‌اند که طی دو سال گذشته قرار داشت، با این تفاوت اندک که حجم سهم‌خواهی و آمادگی متقابل برای واگذاری امتیازهای را بالابرده‌اند. به عبارت دیگر در مذاکرات گذشته برداشتن یک گام در برابر یگ گام حریف در نظر گرفته شده بود و در مذاکرات تازه، پریدن سه گام در برابر پرش سه گام از سوی حریف.
در مذاکرات گذشته رفع ابهام طی مذاکرات با آژانس گروگان مذاکرات سیاسی قرار گرفته بود، و در نتیجه تدوین جدول زمان‌بندی رفع ابهام‌ها، و گشودن درهای پارچین به‌روی بازرسان عملی نشد، و در مذاکرات جدید نیز این شیوه همچنان در دستور کار مذاکره کنندگان تازه قرار داده شده است.
ایران چنانچه قصد قطعی برای تعلیق و رفع تحریم‌ها را تعقیب می‌کرد، و هدف گشایش در امور معیشتی در داخل کشور را داشت، می‌توانست به جای انتخاب الگوی ناموفق کره شمالی در مذاکرات با آمریکا و شش کشور طرف مذاکره، الگوی موفق آفریقای جنوبی را انتخاب کند.
آفریقای جنوبی در ابتدای دهه نود، شش بمب اتمی در اختیار خود را از میان برد، درهای تاسیسات اتمی خود را به روی بازرسان آژانس گشود، و چند ماه بعد مفاد پیمان معاهده منع گسترش سلاح‌های اتمی را نیز پذیرفت. از آن زمان نفوذ سیاسی آفریقای جنوبی در منطقه مستمرا افزایش یافت و دولت اکثریت سیاه پوستان نیز تصمیمات دولت اقلیت سفید‌ها را در واگذاری ظرفیت نظامی- اتمی آن کشور محترم شمرد.
______________________
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و نه بازتاب دیدگاه‌های رادیو فردا.