رونمایی از «۱۲ دستاورد اتمی تازه» و سه کتاب، بهانه حضور حسن روحانی در مراسمی بود که طی آن آغاز به کار «مرحله اول از فاز یک» تاسیسات مربوط به مدیریت زباله‌های اتمی ایران اعلام شد؛ مرکزی که بر اساس طرحهای توسعه اتمی ایران پیش از «برجام» طراحی، و بعد از آن نیز ظاهرا بر همان پایه پیگیری شده است.
عنوان یکی از سه کتاب رونمایی شده از سوی حسن روحانی: «صنعت هستهای؛ شاهکار ایرانی» و یکی از ۱۲ دستاورد اتمی، مرکز «تست سوخت راکتور مدرن شده اراک» معرفی شده است.
این در حالی است که در اجرای تعهدات «برجام» جمهوری اسلامی مکلف به تعطیل راکتور اتمی چهل مگاواتی آب سنگین در دست تکمیل اراک شده بود (یکی از دو وسیله بالقوه رسیدن به ظرفیت ساخت بمب اتمی) و با خارج نمودن کوره راکتور، پیاده ساختن اجزاء آن و انباشتن حفره محل نصب کوره با بتن، پیش از اعلام روز اجرایی شدن برجام، ایران به این تکلیف گردن نهاد.
در حال حاضر طراحی راکتور دیگری در اراک- با ظرفیت ۱۵ مگاوات، با سوخت فاقد قابلیت تولید پلوتونیوم به نسبت راکتور‌های متعارفی آب سنگین، موضوع گفتگوهای ایران با چند کشور، منجمله چین و آمریکا است، و در حالی که تکلیف شرایط فنی راکتور و آغاز ساخت آن تا چند سال آینده روشن نیست، تست سوخت اتمی برای چنین راکتور فرضی و ساخته نشده، از جمله «عجایب فنی و خارق العاده» خواهد بود.
سانتریفیوژ‌ها ی تازه
مطابق توافق اتمی لوزان ایران مکلف به استفاده محدود از سانتریفیوژهای قدیمی موسوم به ایر-۱ با قدرت چرخش ۱۰۰۰ دور در ثانیه است و استفاده از انواع پیشرفته‌تر سانترفیوژ‌ها برای ایران منع شده است.
بر اساس همان توافق ایران از ساخت سانتریفیوژ‌ها تازه نیز منع شده، و حتی پیش از برجام، آمریکا به جمهوری اسلامی به دفعات در مورد استفاده از سانترفیوژ‌های با قدرت چرخش بالا هشدار داده بود.
همزمان با رونمایی «از دستاورد‌های اتمی تازه»، علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی، روز ۱۹ فروردین و به مناسبت «دهمین سالگرد فن آوری هستهای» اعلام داشت که سانتریفیوژهای موسوم به «زونال» و «الترا»، دارای مصارف پزشکی است و بمنظور «ژن درمانی» ساخته شده‌اند؛ دانش پیشرفته‌ای که در کشور‌های کاملا توسعه یافته هنوز در مرحله مطالعاتی، آزمایشی و تکوینی است.
استناد صالحی بر کاربرد پزشکی سانتریفیوژهای رونمایی شده (با قدرت چر خش تا ۵ برابر سانتریفیوژهای ایر-۱، که به احتمال قوی می‌تواند مشابه سانتریفیوژهای نسل دوم و سوم دراختیار جمهوری اسلامی باشد، دور زدن تعهدات مندرج در «برجام» است که ایران را از ساخت و نصب و بکار گیری سانتریفیوژهای تازه منع می‌سازد.
«پسمان‌گور» در انارک
متفاوت با مرکز غنی سازی «فوردو» که نام خود را از روستای محل به عاریت گرفته بود، «پسمان‌گور» یک نام آرایش شده و محل آن در منطقه انارک، بین اصفهان و یزد است.
این نام را از تلفیق پَسمان (پسمانده‌های اتمی) و محل دفن (گور) ساخته‌اند که عنوان محل مدیریت پسمانده‌های سوخت اتمی در منطقه انارک است.
این محل نیز مانند شمار دیگری از تاسیسات اتمی در وضعیتی طراحی شد که ایران بر اساس شواهد و مستندات آژانس بین المللی انرژی اتمی و همچنین قطعنامه‌های شورای امنیت، قصد حرکت به سوی اتمی را داشت.
به این دلیل در محل یاد شده، که علی اکبر صالحی پیش‌تر مدعی شده بود بعد از ۸ سال مطالعه میدانی انتخاب شده، قرار بود ضمن دفن زباله‌های اتمی راکتور آب سنگین اراک، تاسیسات فرایند اورانیوم و پلوتونیوم نیز نصب شود.
به گفته خبرگزاری ایسنا، یکی از مدیران تاسیسات یاد شده در روز مراسم گشایش آن اظهار داشت: «با راه اندازی این مرکز، چرخه سوخت اتمی تکمیل شده است». پیش‌تر، در زمان دولت احمدی‌نژاد و اعلام «روز فن آوری اتمی» نیز ایران به دفعات بر تکمیل چرخه سوخت اتمی تاکید کرده بود.
حساسیت احتمالی پیرامون تاسیساتی که گفته شده تنها «مرحله اول از فاز یک» آن مورد بهره برداری قرار گرفته، ظرفیت بالقوه برای فرآوری مواد پرتوزا است که ایران از مبادرت به آن منع شده است.
با توجه به این نکته که زباله اتمی راکتور ۱۰۰۰ مگاواتی بوشهر مطابق قرار داد جداگانه‌ای که تکمیل و تحویل راکتور یاد شده را توسط روسیه امکان‌پذیر ساخت، می‌باید با پرداخت دستمزد به کشور اخیر تحویل داده شود، «پسمان‌گور» نمی‌تواند دریافت کننده زباله‌های اتمی بوشهر باشد.
تکلیف ساخت راکتور بعدی در اراک نیز با وجود اعلام کلنگ زدن در سال آینده، تا چند سال بعد روشن نخواهد شد، از این لحاظ، اراک نیز زباله‌ای تولید نخواهد کرد.
به این ترتیب روشن نیست که «پسمان‌گور» با تاسیسات عریض و طویل پیش بینی شده در آن می‌باید محل دفن زباله‌هایی بشود که تاسال‌ها در اختیار ایران نخواهد بود، یا مطابق طرحهای اتمی پیش از برجام، مرکزی برای «تثبیت زباله‌های سوختی»؛ اقدام بسیار بحث‌انگیز و حساسی که می تواند به دلیل داشتن ظرفیت بالقوه حرکت در راه سوم برای دست یافتن به ماده انفجاری بمب اتمی، جنجال برانگیز شود.
در حال حاضر، تاسیسات تولید آب سنگین در اراک که با میلیون‌ها دلار هزینه ساخته شده، عملا بلا استفاده مانده و تولیدات آنکه برای مصرف در راکتور اراک پیش‌بینی شده بود می‌باید به آمریکا تحویل شود، راکتور آب سنگین در دست تکمیل اراک عملا تعطیل گردیده، تاسیسات غنی سازی فردو که زیر کوه ایجاد شده بود، به کار دیگری جز غنی سازی مشغول است، واحد غنی سازی نطنز که برای نصب تا ۶۰ هزار سانتریفیوژ ساخته شده، میزبان تنها حدود ۵ هزار سانتیرفیوژ است و بدون تردید «پسمان‌گور» نیز بعد از برجام سرنوشتی درخشان‌تر از سایر تاسیسات اتمی عملا از گردونه تولید خارج شده ایران نخواهد داشت.
———————————
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و بازتاب دیدگاهی از رادیو فردا نیست.