در شرایطی که تلاش سران کشورهای مختلف در کنفرانس امنیتی مونیخ در کنار بررسی و ارزیابی مسایل امنیتی-سیاسی مناطق بحرانی جهان ادامه داشته، بیشترین حساسیت بر محور حل بحران سوریه بوده است.
اخطار مدودیف، نخست وزیر روسیه در خصوص اینکه در صورت عدم همگرایی و هماهنگی در حل بحران سوریه، جهان با جنگی بزرگ روبرو شده و کسی در این نبرد سودی نخواهد داشت و برنده‌ای در کار نخواهد بود؛ کشورهای متداخل در بحران سوریه با اظهارات خودشان به آشکار تغییر و تفاوت دیدگاههای سیاسی خودشان را نشان دادند. به طوری که اصرار عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان در خصوص اینکه می‌بایستی بشار اسد سقوط کند و عربستان سعودی برای رسیدن به این هدف از هیچ کوششی فروگذار نخواهد بود، نشان از جبهه آرایی متفاوت آن کشور از سایر کشورهای درگیر با مسایل سوریه دارد. در همین حال در پایگاه سیاسی ترکیه گرچه اظهار نظری مشابه دیده می‌شود، لیکن آنکارا با مشاهده وضعیت نظامی موجود در شمال سوریه و درک مواضع سیاسی صریح ایالات متحده آمریکا در خصوص حمایت از کردهای سوری به تردید در مواضع خود افتاده است. به طوری که در دیدگاههای سیاسی داووداوغلو چندین بار سخن از «حفظ تمامیت ارضی سوریه» مطرح شده است.
اما این در حالی است که بشار اسد در اظهار نظر روز جمعه خود گفته احتمال ورود نیروهای ترکیه با حمایت عربستان به خاک سوریه بیشتر است. ولی باور این موضوع به دلایل مختلف سخت است. اگر تحولات چند روز گذشته در سوریه را اعم از سقوط مواضع نیروهای تحت حمایت ترکیه در مناطق نبل و الزهراء و تشدید حملات به سمت حلب و همچنین حرکت نیروهای کرد سوری به طرف العزز و سپس جرابلس را مد نظر قرار دهیم، شاید ترکیه برای جلوگیری از تشکیل جبهه واحدی از نیروهای متخاصم کردی و همچنین حمایت از نیروهای ارتش آزاد سوریه و ترکمن‌ها وارد عمل شود. اما روز جمعه ۱۲ فوریه جان کری وزیر امور خارجه آمریکا با همتای روسی خود سرگئی لاوروف به اتفاق نظری یکسان رسیدند که ظرف یک هفته آینده آتش بس در سوریه حاکم شود تا روند صلحی که در کنفرانس وین در دسامیر ۲۰۱۵ مطرح شده و تحت حمایت سازمان ملل در مدت ۱۸ ماه بحران سوریه به نتیجه مطلوب برسد، به مراحل عملی خود سوق یابد.
آنچه که در افق این تصمیم گیری‌ها دیده می‌شود، تأثیراتی مغایر با اهداف کشورهایی همچون عربستان سعودی و ترکیه است. با توجه به هم مرز بودن ترکیه با سوریه و تحمل بیش از دو و نیم میلیون پناهجوی سوری در کشور و همچنین فشار سیاسی جهانی علیه آن کشور در خصوص حمایت عملی از نیروهای تروریستی، باعث خواهد شد که ترکیه هم در سیاست خارجی و هم در فضای سیاسی داخلی دچار تنش‌های ناخواسته‌ای شود. به طوری که زمزمه این اعتراضات از هم اینک مشهود شده است.
یاشار یاکیش، وزیر اسبق امور خارجه در اظهار نظر اخیر خود گفته است که ترکیه به قصد سقوط اسد و در دست گرفتن شمال سوریه به کمک نیروهای ترکمن و حاکمیت بر جرابلس در مواضع سیاسی خود نسبت به سوریه دچار خطا شده است. اکنون شرایط به گونه‌ای تداوم دارد که احتمال می‌رود آنکارا نه تنها مناطق مد نظر را در کنترل نخواهد داشت که استان هاتای ترکیه را نیز از دست خواهد داد.
به همین جهت باید گفت که ترکیه مهم‌ترین کشور مغلوب در بازی شطرنج سیاسی سوریه خواهد بود. زیرا در شرایط کنونی نه مفهومی در خطوط قرمز آنکارا باقی مانده و نه خواسته‌ها و هشدارهای آن مورد توجه قرار گرفته است. به طوریکه جان کربی، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در اظهارات رسمی هفته پیش خود اعلام کرد که کردهای سوری و مبارزان آن موسوم به ی. پ. گ را به عنوان گروه‌های تروریستی قلمداد نکرده و به حمایت خود از آن‌ها ادامه خواهند داد.
بدین ترتیب روند کنونی می‌رود تا بر رویای تغییر جغرافیای سیاسی ترکیه در منطقه و بالاخص سوریه و عراق خط بطلان بکشد. در این بین طبیعی است که احمد داووداغلو نظریه‌پرداز سیاسی ترکیه در خصوص سوریه بیش از هر کسی در مظان اتهام قرار خواهد گرفت.
اعتراضات درون حزبی و حتی هشدار یالچین آک دوغان، معاون نخست وزیر ترکیه در روز پنج شنبه هفته پیش نشان از همین پراکندگی عقاید در جناح «آک پارتی» دارد. وی با اشاره به اینکه کشورهای غربی سعی دارند با هجوم پناهجویان سوری به مرز‌ها، ترکیه را تحت فشار قرار دهند، از وخیم بودن اوضاع سیاسی و عدم قرائت نادرست در سیاستشان در خصوص سوریه سخن به میان آورده است.
اگر در روزهای آتی مواضع سیاسی کشورهای قدرتمند بر مسیر حل بحران سوریه با هدف حفظ تمامیت ارضی و رفراندوم ادامه داشته باشد و بدین ترتیب با تدابیر نظامی روسیه که سعی دارد تا ماه مارس به حملات خود ادامه داده و شهرهای مهمی همچون حلب و ادلب را به دست نیروهای سوری بدهد، باید گفت که ترکیه نه تنها در قضیه سوریه که در سیاست خارجی خود دچار هزیمت سختی خواهد شد و می‌توان گفت که از موضع تعیین موازنه‌های سیاسی- نظامی خود در خاورمیانه نیز دور خواهد گشت.
روزنامه حریت و همچنین دیلی نیوز متعلق به همان نشریه در شماره روز چهارشنبه خود با نشر مصاحبه خبرنگار این روزنامه با آقای رحیم‌پور، قائم مقام وزارت امور خارجه ایران، نوشته است که: «بر روی بازنده نباید شرط بندی کرد!» این روزنامه بر حسب ادعای رحیم‌پور اشاره به این دارد که عربستان سعودی به هیچ وجه قادر به ورود به سوریه نیست. زیرا نه ایالات متحده اجازه چنین کاری را می‌دهد و نه شرایط کنونی سوریه زمینه لازم را دارد.
همین روزنامه با تحلیل قضیه اشاره به این دارد که وقتی ایالات متحده آمریکا به بزرگ‌ترین حساسیت آنکارا که کردهای سوری است، بی‌توجه مانده و آنان را عاملی در دفع و رفع ریشه تروریسم داعشی می‌شمارد، باور به قدرت یکصد و پنجاه هزار نفری نیروی زمینی اعراب به رهبری عربستان سعودی از سوی آنکارا امری عبث و خوش خیالانه است.
از سوی دیگر تفاوت دیدگاه سیاسی واشنگتن – آنکارا به درجه‌ای رسیده است که منجر به اعتراض رئیس جمهوری ترکیه و استفاده وی از ادبیات خارج از عرف سیاسی و کاربرد «ای آمریکا!» شده است. به طوری که اردوغان در واکنش به حمایت آمریکا از نیروهای پ. ی. د/ی. پ. گ اظهار داشت که: «ای آمریکا! آیا با مایید یا با گروه تروریستی پ. ی. د و ی. پ. گ؟»
بر همین اساس گمان می‌رود که اتاق فکر سیاست ترکیه جدیت موضوع را به عالی‌ترین مقام سیاسی کشور رسانده و اردوغان همان ریتوریکی را که علیه روسیه و یا ایران در قضیه همکاری ترکیه با داعش بکار برده بود، اکنون با آمریکا همان رفتار لفظی را ترجیح می‌دهد.
برخی از تحلیلگران داخلی بر این باور هستند که در شرایط کنونی بهتر است آنکارا حق استفاده از پایگاه اینجرلیک را از نیروهای آمریکایی و متفقین آن باز پس گیرد. طبیعی است که در چنین حالتی دولت ترکیه بیش از پیش در قضیه سوریه منزوی خواهد شد.
همچنین برخی بر این باورند که شایسته خواهد بود آنکارا به طور مستقیم با کردهای سوری وارد مذاکره شود. اما ناگفته پیداست که خطای آغاز شده قبل از انتخابات و ایجاد شرایط ناامن سیاسی و نبرد با پ کاکا در داخل ترکیه به گونه‌ای رقم خورده است که امکان این موضوع نیز مقدور نیست. زیرا آنکارا به دفعات کردهای سوری را شاخه تروریستی از پ کاکا می‌شمارد. در صورت تحقق مذاکره با کردهای سوری، قادر به پاسخگویی به افکار عمومی ترکیه و همچنین احزاب مخالف در مجلس نخواهد بود.
در همین حال روزنامه‌های طرفدار دولت آک پارتی پیوسته از اقدام عملی ترکیه و ورود نظامی به سوریه سخن به میان می‌آورند. حال آنکه اظهارات اخیر دبیر کل ناتو در خصوص مطرح نبودن منطقه پرواز ممنوع، نگرانی دیگری را برای آنکارا پدید آورده است. زیرا در چنین شرایطی نیروهای ترکیه دچار حملات نیروهای سوری و حمایت هوایی روسیه خواهد شد. در چنین صورتی ناتو به دور از رخداد‌ها نخواهد ماند. به همین خاطر است که مدودیف عدم همگرایی کشورهای متداخل در بحران سوریه را آغاز یک جنگ تمام عیار جهانی می‌شمارد.
نتیجه آنکه اظهارات قائم مقام وزارت خارجه ایران که گفته است بر روی بازنده نباید شرط بندی کرد، در واقع جمله‌ای کنایه‌ای به ترکیه نیز تلقی می‌شود. در صورت بروز چنین خطایی خاک سوریه باتلاقی برای نیروهای ترکیه خواهد شد.
حال سئوال این است که ترکیه در چنین شرایطی چه باید بکند؟ طبیعی است که ترکیه از ابتدای ماجرا دچار خطای سیاسی در تحلیل و ارزیابی خود در قبال سوریه شده است. در شرایط کنونی در صفحه بازی شطرنج سیاسی خود پیوسته کیش می‌شود. در صورت عدم توجه به شرایط و همگرا نشدن با خاستگاه سیاسی کشورهای مقتدر و طالب پایان یافتن بحران سوریه، مات خواهد شد. عقل سلیم حکم می‌کند که آک پارتی برای بقای خود هر چه زود‌تر بازخوانی مجددی بر سیاست خارجی‌اش داشته باشد.
--------------------------------------
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و نه بازتاب دیدگاهی از رادیو فردا.
* دکتر قدیر گلکاریان عضو هیئت علمی دانشگاه خاور نزدیک قبرس و کار‌شناس روابط بین‌الملل است.