«بازداشت های اخير (هواداران) مذهبی ايران و خبرنگاران مرتبط با ايران در جمهوری آذربايجان تنش های ميان دو کشور را برجسته تر کرده است، اما آيا اتهام سنگين جاسوسی می تواند به اتهامات سبکتری مانند قاچاق مواد مخدر يا سلاح تقليل يابد؟ انگيزه واقعی از بازداشت ها چيست؟»
اين سوالی است که خانم نادژدا کئورکوا، خبرنگار شبکه تلويزيونی «روسيه امروز» برای يافتن پاسخ، به روستای نارداران که اکثر بازداشت شدگان از اهالی اين روستا بوده اند رفته است.
مقام‌های آذربايجان به دفعات از «نفوذ» ايران در شهرستان «نارداران» واقع در ۴۵ کيلومتری باکو انتقاد کرده‌اند. اين روستا از ديرباز محل آموزش طلبه‌های دينی شيعه بوده است و اهالی آن چندين بار از جمله در سال ۲۰۰۲ ميلادی عليه حکومت مرکزی شورش کرده‌اند.
مقاله زير ترجمه ای است از گزارش «راشیا تودی» (Russia Today) درباره ابعاد بازداشتهای اخير در آذربايجان:
آذربايجان کشوری است کوچک، در تنگنايی ميان ايران و روسيه و دريای خزر. پيوندهای آذربايجان و ايران بسيار نزديک است، چه از نظر قومی و چه دينی. اکثريت جمعيت هر دو کشور شيعه هستند و حدود يک سوم ايرانيها آذربايجانی صحبت می کنند.
امريکا و اسرائيل که هيچ رابطه ديپلماتيکی با ايران ندارند، تمام تلاش خود را برای حضور در همسايه شمالی ايران بکار بسته اند، برای نمونه، امريکا بصورت متمادی اميدهای آذربايجان برای بازپس گرفتن ۲۰ درصد از اراضی اشغالی اش توسط ارمنستان، يکی از متفقين ايران، را تقويت می کند. از طرفی، آذربايجان اخيرا يک قرارداد تسليحاتی به ارزش يک ميليارد و ۶۰۰ ميليون دلار، بهمراه افتتاح يک کارخانه ساخت هواپيماهای بدون سرنشين را با اسرائيل امضا کرده است.
باکو همواره به ايران اطمينان داده است که هرگز نخواهد گذاشت که خاکش سکوی حمله به ايران شود، اما عمل هميشه بلندتر از کلمات حرف می زند.
آذربايجان در طول يک سال گذشته، ۴۰ نفر را به اتهام جاسوسی برای ايران بازداشت کرده است که از اين ميان ۲۳ نفر در دو ماه گذشته بازداشت شده اند. مقامات آذربايجان می گويند که آنها جاسوس ايران بوده اند، اما مردم محلی نارداران بر اين باورند که دولت آذربايجان سران مذهبی کشور را هدف قرار داده است.
يک مقام امنيتی آذربايجان که نامی از وی برده نشده بود، ماه گذشته طی مصاحبه ای با خبرگزاری «اخبار آذربايجان» ادعا کرده بود که بازداشتهای اخير برای نابود کردن ابزار نفوذ ايران بر روی دولت و مردم آذربايجان بود، همچنين خنثی کردن آنهايی که بالقوه می توانستند ابزاری برای سوء استفاده ايران در کشورهای همسايه در صورت مواجهه با حمله خارجی باشند.
اين ادعا بعد از بازداشت آنار بايرام اف، خبرنگار شبکه آذری زبان «سحر» وابسته به سازمان صدا و سيمای ايران و راننده وی، همچنين اب الفتح باداشف خبرنگار روزنامه «حقايق اسلام»، الهام علی اکبر اف رئيس دفتر حزب اسلامی آذربايجان، نيازی کريم اف، برادر ناطق کريم اف يکی از اعضای شورای عالی حزب اسلام و الهام علی يف مستخدم مسجدی در روستايی در همسايگی نارداران.
عاکف حيدرلی معاون رئيس حزب اسلام می گويد که اين بازداشتها در راستای اعمال فشار به دينداران انجام شده است.
انگيزه سياسی
اتحاديه روشنفکران آذربايجان که مدافع نويسندگان، اشخاص سياسی و فعالان مدنی است، بازداشت ها را "مغرضانه، عمدی و با انگيزه سياسی" خوانده است.
ائلچين نمازاف، وکيل دادگستری می گويد که ميان شواهد و اتهاماتی که مقامات رسمی آذربايجان مطرح می کنند، هيچ مطابقتی وجود ندارد، دولت، اين افراد را به اقدامات خصمانه (ترور) متهم می کند، اما اتهام آنها را قاچاق مواد مخدر و سلاح عنوان می کند.
با اينهمه، آدام استرلينگ کاردار سفارت امريکا در آذربايجان از بازداشتهای اخير استقبال کرده و خاطر نشان کرده است که هنوز تحقيقات زيادی در اين زمينه بايد انجام شود.
وی گفته است که «ما مطلع شده ايم تعدادی از افرادی که وارد نقشه های خطرناکی شده بودند، بازداشت شده اند، ما خوشحاليم که نيروهای امنيتی آذربايجان توانسته اند آنها را متوقف کنند.»
پرتره خمينی، تنها عکس ديواری ريش سفيد نارداران
به روستای نارداران، «آشيانه جاسوس ها» رفتم، محلی که ۱۴ نفر از بازداشت شدگان دو ماه اخير ساکن اين روستا هستند.
نارداران به ستيزه جويی مشهور است، برای برخی ها مرکز معنوی آذربايجان است، محل زيارتگاههای مقدس و برای برخی ديگر متخاصمی در جدال با باکو.
اينجا همچنين واقع در ساحل دريا است، محلی که ويلاهای پراکنده ای در آنجاست. جای بسی تعجب است که تا بحال ساکنان اين محل که «لانه جاسوسی و عناصر ضد دولتی» ناميده شده، تا کنون هيچ حمله ای به ويلاهای مقامات دولتی واقع در ساحل دريا ترتيب نداده اند.
با ناطق کريم اف، ريش سفيد کهنسال و عضو شورای عالی حزب اسلام آذربايجان ملاقات کردم. با عصا راه می رود، اما هنوز شوخ طبعی خود را حفظ کرده است. تنها عکس ديواری خانه وی، پرتره قاب شده «امام خمينی» است که از ديوار آويزان است.
جنبش خمينی خواهی سی سال قبل، زمانی که هنوز اتحاديه شوروی سقوط نکرده بود از اين روستا سر بلند کرده بود و به مرور زمان تعداد هواخواهان خمينی چندين برابر شده است. ناطق کريم اف بصورت متمادی به ايران سفر می کند و هم با امام خمينی و هم خامنه ای ديدار داشته است.
بر روی ديوارهای روستا شعار «الله اکبر» به عربی نوشته شده است.
کريم اف می گويد که در هر ديوار و پرچين روستا می توانی شعارها را ببينی، سياستمداران باکو می گويند که اينجا تحت سيطره ايران است.
۱۲ سال جدال و بازداشت
بازداشتهای دينداران نارداران از سال ۲۰۰۰ شروع شد. کريم اف می گويد فراخوان داده بود که ۵ هزار تن از اهالی نارداران اين قصبه را اشغال کنند، ۸ نفر از ريش سفيدهای ما به ۹ ماه زندان محکوم شدند، ۱۷ نفر زخمی شدند، ما ۱۶۰ بار تظاهرات کرديم، اما ما سلاح نداشتيم تا خواسته های خود را به کرسی بنشانيم. به همين خاطر است که سياستمداران باکو می گويند که نارداران تحت سيطره روحانيون قم است.
اهالی نارداران هم دوست ندارند که محل زندگی آنها شهر يا قصبه خوانده شود، آنها می خواهند نارداران يک «اجتماع» خوانده شود. اجتماعی ۹ هزار نفره در مقابل ۹ ميليون شهروند آذربايجان. می گويند «قدرت خدا اين موازنه را حفظ خواهد کرد».
اگر در اين اجتماع رانندگی کنی، همه شعارها شما را به مسجدی راهنمايی خواهد کرد که زوارها از اقصی نقاط کشور برای عبادت به آنجا می آيند.
ناطق کريم اف می گويد که در سال ۲۰۰۳ يک بار بازداشت شد و سه ماه در زندان بود و به ۵ سال حبس تعليقی محکوم شد. آنها گفتند که من به پليس سنگ پرتاب کرده ام. بعد از اين حادثه نيز چند بار بازداشت شدم، اما آنها شرم کردند که پيرمردی بيمار را پشت ميله های زندان نگه دارند و شبانه مرا رها کردند.
وی می گويد که پرچم نارداران با فلز ساخته شده است، نه می شود پاره کرد و نه می شود سوزاند.