چند سالی از توقف فعاليت های شرکت های غول نفت و گاز جهان در پروژه های نفت و گاز ايران می گذرد، موضوعی که با استقبال دولت محمود احمدی نژاد مواجه شد و بعنوان فرصتی برای هنرنمايی شرکت های داخلی برای ايفای نقش بيشتر در پيشرفت کشور و خودکفايی صنعتی معرفی شد.
اما شرح اين ماجرا از زبان دولتمردان حسن روحانی، تاخيرهای چشمگير در پيشرفت پروژه ها و چند برابر شدن هزينه راه اندازی آنها است.
در همين زمينه عماد حسينی معاون مهندسی وزير نفت ايران سه شنبه، ۲۴ دی ماه اعلام کرد که «براساس برآوردهای جديدی که در سطح وزارت نفت انجام شده، هزينه اجرای پروژه های نفت و گاز کشور ۳ تا ۴ برابر گذشته افزايش يافته است».
نمونه بارز افزايش هزينه ها، سرمايه گذاری ۴۶ ميليارد دلار سرمايه برای توسعه فازهای جديد پارس جنوبی (فاز ۱۱ تا ۲۴) طی سالهای اخير بوده است، در حالی که از سال ۲۰۰۹ تاکنون حتی يک فاز به مدار بهره برداری نرسيده و بيژن نامدار زنگنه مهرماه سال جاری اعلام کرد که راه اندازی دو فاز ۱۵ و ۱۶ که تا آن زمان ۹۲ درصد پيشرفت داشتند، در اواسط سال آينده انجام خواهد شد.
پارس جنوبی، بزرگترين ميدان گازی جهان است که ميان ايران و قطر مشترک است و ۸ درصد از کل ذخاير ثابت شده گازی دنيا را در دل خود جای داده است. هم اکنون روزانه ۲۸۵ ميليون متر مکعب گاز گاز ناخالص از اين ميدان توليد ميشود که تنها ۲۰۰ ميليون متر مکعب آن تصفيه و به شبکه سراسری گاز تزريق می شود و بقيه در واحدهای پتروشيمی يا تزريق به ميادين نفتی مورد استفاده قرار می گيرد.
زمانی که فازهای جديد به شرکتهای داخلی در قالب پروژه های ۳۵ ماهه و غيره واگذار ميشد، بر اساس برآوردهای اوليه هزينه راه اندازی فازها ۴۰ ميليارد دلار حساب شده بود. هم اکنون که راه اندازی فازها با تاخيرهای طولانی مواجه شده، گفته می شود که ۳۰ ميليارد دلار سرمايه گذاری جديد برای توسعه ميدان گازی پارس جنوبی لازم است و راه اندازی آنها چندين سال ديگر طول خواهد کشيد.
اين در حالی است که به همت شرکتهای غربی، فازهای يک تا پنج پارس جنوبی تا سال ۲۰۰۵ راه اندازی شده بود و فازهای ۶ تا ۱۰ با پيشرفت ۶۰ درصدی به دولت احمدی نژاد تحويل داده شده بود. متوسط هزينه راه اندازی هر فاز نيز يک ميليارد دلار بود.
زيان های غير مستقيم
ايران با راه اندازی کامل فازهای پارس جنوبی ظرفيت توليد روزانه بيش از ۷۰۰ ميليون متر مکعب گاز از اين ميدان را خواهد داشت و در کنار آن توليد ميعانات گازی از حجم کنونی ۳۲۰ هزار بشکه در روز به ۱.۲ ميليون بشکه خواهد رسيد.
رکن‌الدين جوادی مديرعامل شرکت ملی نفت ايران مهرماه سال جاری اعلام کرد که برای توسعه پارس جنوبی بايد ماهانه يک ميليارد دلار هزينه شود. بگفته وی زيان هر روز تاخير در توسعه پارس جنوبی صد ميليون دلار، معادل بيش از ۳۶ ميليارد دلار در سال است.
ايران قرار بود سال گذشته ۲۵ ميليارد دلار در اين ميدان سرمايه گذاری کند، اما کل سرمايه گذاريها به ۱۰ ميليارد دلار هم نرسيد.
به غير از موضوع عدم النفع، هم اکنون ايران در فصل زمستان با بحران کمبود گاز مواجه شده است. ايران تامين گاز ۲۱ نيروگاه برقی خصوصی را قطع کرده که که منجر به افزايش استفاده از سوختهای مايع در اين نيروگاهها تا ميزان ۱۳۵ ميليون ليتر در روز شده است. بگفته بيژن نامدار زنگنه وزير نفت ايران، اين کشور سال گذشته ۲۰ ميليارد دلار سوخت مايع در نيروگاهها استفاده کرده است.
ايران همچنين مجبور به قطع تامين گاز مايع (ال ان جی) برخی جايگاهها شده است که نتيجه طبيعی آن نيز افزايش مصرف بنزين است، سوختی که مصرف روزانه آن در سال جاری به ۷۷ ميليون ليتر رسيده است و ايران را مجبور به واردات ۵ تا ۷ ميليون ليتر بنزين کرده است.
به عبارتی، تاخير پروژه های توليد گاز به غير از زيان مستقيم از بابت عدم النفع، بصورت غير مستقيم نيز هزينه های گزافی بر اقتصاد کشور وارد می کند.
رکود در پروژه های بالادستی نفت
در حوزه نفت نيز وضعيت مشابه حوزه گاز حکمفرما است. آخرين برآورد اداره اطلاعات انرژی آمريکا از حوزه انرژی ايران که هفتم ژانويه منتشر شد، نشان می دهد که ظرفيت توليد نفت ايران کاهش يافته است.
بر اساس اين گزارش، حجم نفتی که ايران طی سال ۲۰۱۳ نسبت به سال قبل آن بخاطر افت صادرات مجبور به کاهش توليد شده است، از ۸۰۰ هزار بشکه به ۶۰۰ هزار بشکه کاهش يافته است. از طرفی صادرات نفت ايران در اين دوره زمانی ۱۷۰ هزار بشکه کاهش يافته است.
ايران در سال گذشته، ۲ ميليون و ۸۰۰ هزار بشکه توليد واقعی نفت داشته و ۶۰۰ هزار بشکه نيز پتانسيل توليد نفت داشته است. با اين حساب، ظرفيت توليد نفت ايران در سال ۲۰۱۳ روزانه حدود سه ميليون و ۴۰۰ هزار بشکه بوده که نسبت به ۲۰۱۲ روزانه حدود ۳۷۰ هزار بشکه کاهش نشان می دهد.
ايران بخاطر قرار گرفتن اکثر ميادين فعال در نيمه دوم عمر خود با افت طبيعی سالانه ۸ تا ۱۳ درصدی توليد نفت مواجه است که معادل ۳۵۰ هزار بشکه در روز است. اما ايران پروژه های جديد نفتی نيز داشته است که با افزايش توليد از ميادين جديد، حفاری های جديد در ميادين کهنه، همچنين تزريق گاز به چاههای نفتی و روشهای ديگر، توليد نفت خود را طی سالهای قبل از تحريم تقريبا ثابت نگه داشته بود.
آمار اداره اطلاعات انرژی آمريکا نشان می دهد که پروژه های افزايش توليد نفت ايران در سال ۲۰۱۳ کاملا در رکود بسر برده، يا حداقل مورد بهره برداری واقع نشده است.