پس از توافق مهم ژنو، آیا سیاست در داخل مرزهای جمهوری اسلامی نیز تغییر خواهد کرد؟
اگر قرار بر بهبود وضع امنیتی و گشایش فضای سیاسی باشد، نشانه‌ها چه خواهد بود؟
یک نشانه می‌توانست انتشار روزنامه‌های مستقل و نزدیک به اصلاح‌طلبان و تغییرطلبان باشد. شنیده‌هایی در این حوزه، آمد و مقدماتی به‌وقوع پیوست، اما درنهایت چیزی رخ نداد. رأس هرم دستگاه قضایی، در برابر تکان در وضع رسانه، ایستادگی کرد. نشانه‌ی مهم دیگر، فعالیت مجدد انجمن صنفی روزنامه‌نگاران بود؛ اتفاقی که به سد بلند مخالفت نهادهای امنیتی و اطلاعاتی و دستگاه قضایی دچار و منتفی شد. انجمنی که جلوگیری از فعالیت صنفی‌اش، معنادار است و گشایش مجدد آن نیز می‌تواند گامی مهم به‌سود تقویت جامعه مدنی باشد و نشانه‌ای مهم از تغییر وضع. شاهدی که گواه نشد. نشانه‌ی بااهمیت دیگر، آزادی زندانیان سیاسی، و در صدر آنها رهبران جنبش سبز است. آیا دولت بنفش، سرانجام همراهان اصلاح‌طلب و حامیان سبز خود را راضی خواهد کرد؟
چنان‌که سیدمحمد خاتمی چندی پیش گزارش داد، قرار بود آزادی‌ها و گشایشی در مقطع عید غدیر (مهرماه گذشته) رخ دهد؛ اما چنین چیزی به‌وقوع نپیوست. حالا، و پس از توافق مهم و استراتژیک ژنو، به نظر می‌رسد تغییرخواهان می‌توانند با خوش‌بینی بیشتری منتظر بمانند. اظهارنظر جدید سخنگوي دولت روحانی بر این انتظار دامن زده است. محمدباقر نوبخت هفته‌ی پیش تصریح کرد كه رفع حصر و گشايش‌هاي امنيتي و سياسي مورد انتظار جامعه، در دستور كار رييس‌جمهور قرار دارد.
مذاکره با غرب، و تلاش برای تغییر وضع تحریم‌های سنگین، چنان که قابل پیش‌بینی بود، محوری‌ترین بخش رویکرد و اقدام دولت بنفش را در صد روز نخست کاری‌اش، به‌خود اختصاص داد.
توفیق روحانی در توافق با شش قدرت جهانی در گام نخست، حالا نه فقط موجب خواهد شد که او با اعتماد به نفس بیشتر، و خیالی آسوده‌تر، پیگیر سیاست در داخل شود، بلکه شاید از آن مهم‌تر، رهبر جمهوری اسلامی را نیز با دلایلی بیشتر، به تغییر رویکرد در قبال رهبران و زندانیان جنبش سبز، تشویق کند.
آیت‌الله خامنه‌ای نیز با دغدغه‌ای کمتر نسبت به تهدید خارجی، و با احساس اقتداری افزون‌تر از قبل (به‌دلیل توافق اخیر با غرب)، می‌تواند اجازه‌ی گشایش تدریجی وضع سیاسی و تغییر در شرایط امنیتی را صادر کند.
فقدان اقتدار دموکراتیک کانون مرکزی قدرت البته دغدغه و ملاحظه‌ای مفروض است؛ مقوله‌ای که باعث خواهد شد آزادی رهبران و زندانیان جنبش سبز، همچنان چونان «تهدیدی امنیتی» مورد ارزیابی قرار گیرد. استقرار دولت روحانی که از حمایت هاشمی رفسنجانی و روحانی و حسن خمینی برخوردار است، و حالا توافق ژنو، خیال رأس هرم نظام سیاسی را از تهدید مزبور تا حدود زیادی آسوده می‌کند. هرچند هنوز دست‌کم سه نکته باقی است.
مقوله‌ی نخست، مشکل شخصی و روان‌شناختی آیت‌الله خامنه‌ای با موسوی و کروبی که حاضر به عقب نشینی از مواضع و دیدگاه‌های خود (یا «توبه» و «عذرخواهی» به روایت تمامیت‌خواهان حاکم) نشده‌اند. دیگر، مشکل وضع غیرقابل تضمین اقتصادی ـ اجتماعی کشور، با وجود حاکم شدن دولت تدبیر و اعتدال، و با وجود توافق شش ماهه و مهم با 5+1، چراکه تغییرخواهی و نارضایتی عمومی همچنان در متن جامعه جاری است و می‌تواند روزی دیگر سر برکشد. و مورد آخر، شخصیت‌ها و باندهای تمامیت‌خواه و محافل اقتدارگرای حاضر و موثر در ساختار سیاسی قدرت، که می‌توانند بر تردیدهای رهبر جمهوری اسلامی بیافزایند و او را از رویکرد مدبرانه و واقع‌بینانه و اعتدال‌جویانه ـ در تداوم و کنار دولت روحانی و توافق ژنو ـ و تعمیق و گسترش آشتی در داخل، دور سازند.
این ملاحظه و مشکل آخر، همان چیزی است که روحانی در گزارش عملکرد یک‌صد روز نخست دولت‌اش، به تلویح و تصریح، مورد اشاره قرار داد: «یک عده می‌خواهند شعله آتش اختلافات را روشن نگه دارند و هیزم می‌آورند که روشن باشد و گویی از این موضوع خوششان می‌آید، درحالی‌که ما با انسجام و وحدت می‌توانیم از پله‌های پیشرفت بالا برویم.»
با تمام این‌ها، تثبیت یافتن نسبی و بیش از پیش موقعیت حاکمیت سیاسی پس از توافق ژنو، می‌تواند گشایش تدریجی ـ و نه در کوتاه مدت و سریع ـ ایجاد کند. گشایشی کنترل شده که بخشی از آن مبتنی خواهد بود بر تمهیدات و تضمین‌های امنیتی دولت بنفش.
روحانی در تعامل با شخص اول نظام سیاسی، بی‌گمان باید از اعتماد و مناسبات دیرینه برای تغییر وضع، بهره جوید. روابط توام با اعتمادی که روحانی را برای سال‌های طولانی، نماینده‌ی رهبر جمهوری اسلامی در شورای عالی امنیت ملی ساخت و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ مناسباتی که بعدتر، منتهی به پذیرش ریاست جمهوری شیخ میانه‌گرا، با وجود حمایت اصلاح‌طلبان و بخش مهمی از سبزها شد.
در کادر این تعامل و لابی است که سخنگوی دولت روحانی تصریح می‌کند: «اگر قرار است گشايشي حاصل شود و اتفاقي رخ دهد اين به گفته نيست و بايد در عمل باشد... اگر قرار است اقدامي صورت بگيرد كه در حال انجام است بازگويي آنها ممكن است در روند آنها، مسائل و مشكلاتي ايجاد كند.»
روحانی و همراهانش محتمل در تلاش برای توجیه رأس نظام سیاسی هستند که آزادی رهبران و زندانیان جنبش سبز، از آن رو که موجب افزایش همدلی و آشتی و امید می‌شود، می‌تواند چرخ‌دنده‌های زنگ زده‌ی اقتصاد ملی را با انرژی مثبت خود جانی دوباره بخشد، و در حوزه‌ی خارجی نیز کمکی برای تداوم اثباتی مذاکرات ژنو پس از بازه‌ی شش ماهه باشد. به نظر می‌رسد با وجود تمام مخالفت‌ها و مقاومت‌ها در درون بلوک قدرت، مولفه‌ها و شواهد و دلایل دال بر ترجیح تغییر وضع رهبران جنبش سبز، فزونی یافته است. و این، محتمل رهبر جمهوری اسلامی را همسو سازد.
وضع موجود البته به معنای بی‌حاصلی فشار اجتماعی، یا کناره گرفتن حامیان موسوی و کروبی و رهنورد از اصرار برای آزادی آنان نیست؛ چنان‌که شخص روحانی در همین مصاحبه‌ی اخیرش اعلام می‌کند: «هر خانه‌ای که باید باز شود، ان‌شاءالله باز می‌شود و اراده در این زمینه وجود دارد. مردم کلیددار هستند... ما این راه را با هم شروع کرده‌ایم و شما مردم حماسه ۲۴ خرداد را آفریدید و پس از اعلام نتایج انتخابات، در خیابان‌ها شادی و امید آفریدید و تا امروز هم در کنار دولت بوده‌اید. من به شما مردم می‌گویم که ما با هم خواهیم بود و با کمک شما مردم، دولت، مسیر را ادامه می‌دهد و تا پایان کار با هم فعال خواهیم بود. من سپیده را می‌بینم. سپیده‌ای‌که منجر به صبح روشنایی می‌شود.»
-----------------------------------------------------------------------------
نظرات منعکس شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
اگر قرار بر بهبود وضع امنیتی و گشایش فضای سیاسی باشد، نشانه‌ها چه خواهد بود؟
یک نشانه می‌توانست انتشار روزنامه‌های مستقل و نزدیک به اصلاح‌طلبان و تغییرطلبان باشد. شنیده‌هایی در این حوزه، آمد و مقدماتی به‌وقوع پیوست، اما درنهایت چیزی رخ نداد. رأس هرم دستگاه قضایی، در برابر تکان در وضع رسانه، ایستادگی کرد. نشانه‌ی مهم دیگر، فعالیت مجدد انجمن صنفی روزنامه‌نگاران بود؛ اتفاقی که به سد بلند مخالفت نهادهای امنیتی و اطلاعاتی و دستگاه قضایی دچار و منتفی شد. انجمنی که جلوگیری از فعالیت صنفی‌اش، معنادار است و گشایش مجدد آن نیز می‌تواند گامی مهم به‌سود تقویت جامعه مدنی باشد و نشانه‌ای مهم از تغییر وضع. شاهدی که گواه نشد. نشانه‌ی بااهمیت دیگر، آزادی زندانیان سیاسی، و در صدر آنها رهبران جنبش سبز است. آیا دولت بنفش، سرانجام همراهان اصلاح‌طلب و حامیان سبز خود را راضی خواهد کرد؟
چنان‌که سیدمحمد خاتمی چندی پیش گزارش داد، قرار بود آزادی‌ها و گشایشی در مقطع عید غدیر (مهرماه گذشته) رخ دهد؛ اما چنین چیزی به‌وقوع نپیوست. حالا، و پس از توافق مهم و استراتژیک ژنو، به نظر می‌رسد تغییرخواهان می‌توانند با خوش‌بینی بیشتری منتظر بمانند. اظهارنظر جدید سخنگوي دولت روحانی بر این انتظار دامن زده است. محمدباقر نوبخت هفته‌ی پیش تصریح کرد كه رفع حصر و گشايش‌هاي امنيتي و سياسي مورد انتظار جامعه، در دستور كار رييس‌جمهور قرار دارد.
مذاکره با غرب، و تلاش برای تغییر وضع تحریم‌های سنگین، چنان که قابل پیش‌بینی بود، محوری‌ترین بخش رویکرد و اقدام دولت بنفش را در صد روز نخست کاری‌اش، به‌خود اختصاص داد.
توفیق روحانی در توافق با شش قدرت جهانی در گام نخست، حالا نه فقط موجب خواهد شد که او با اعتماد به نفس بیشتر، و خیالی آسوده‌تر، پیگیر سیاست در داخل شود، بلکه شاید از آن مهم‌تر، رهبر جمهوری اسلامی را نیز با دلایلی بیشتر، به تغییر رویکرد در قبال رهبران و زندانیان جنبش سبز، تشویق کند.مرتضی کاظمیان
توفیق روحانی در توافق با شش قدرت جهانی در گام نخست، حالا نه فقط موجب خواهد شد که او با اعتماد به نفس بیشتر، و خیالی آسوده‌تر، پیگیر سیاست در داخل شود، بلکه شاید از آن مهم‌تر، رهبر جمهوری اسلامی را نیز با دلایلی بیشتر، به تغییر رویکرد در قبال رهبران و زندانیان جنبش سبز، تشویق کند.
آیت‌الله خامنه‌ای نیز با دغدغه‌ای کمتر نسبت به تهدید خارجی، و با احساس اقتداری افزون‌تر از قبل (به‌دلیل توافق اخیر با غرب)، می‌تواند اجازه‌ی گشایش تدریجی وضع سیاسی و تغییر در شرایط امنیتی را صادر کند.
فقدان اقتدار دموکراتیک کانون مرکزی قدرت البته دغدغه و ملاحظه‌ای مفروض است؛ مقوله‌ای که باعث خواهد شد آزادی رهبران و زندانیان جنبش سبز، همچنان چونان «تهدیدی امنیتی» مورد ارزیابی قرار گیرد. استقرار دولت روحانی که از حمایت هاشمی رفسنجانی و روحانی و حسن خمینی برخوردار است، و حالا توافق ژنو، خیال رأس هرم نظام سیاسی را از تهدید مزبور تا حدود زیادی آسوده می‌کند. هرچند هنوز دست‌کم سه نکته باقی است.
مقوله‌ی نخست، مشکل شخصی و روان‌شناختی آیت‌الله خامنه‌ای با موسوی و کروبی که حاضر به عقب نشینی از مواضع و دیدگاه‌های خود (یا «توبه» و «عذرخواهی» به روایت تمامیت‌خواهان حاکم) نشده‌اند. دیگر، مشکل وضع غیرقابل تضمین اقتصادی ـ اجتماعی کشور، با وجود حاکم شدن دولت تدبیر و اعتدال، و با وجود توافق شش ماهه و مهم با 5+1، چراکه تغییرخواهی و نارضایتی عمومی همچنان در متن جامعه جاری است و می‌تواند روزی دیگر سر برکشد. و مورد آخر، شخصیت‌ها و باندهای تمامیت‌خواه و محافل اقتدارگرای حاضر و موثر در ساختار سیاسی قدرت، که می‌توانند بر تردیدهای رهبر جمهوری اسلامی بیافزایند و او را از رویکرد مدبرانه و واقع‌بینانه و اعتدال‌جویانه ـ در تداوم و کنار دولت روحانی و توافق ژنو ـ و تعمیق و گسترش آشتی در داخل، دور سازند.
روحانی در تعامل با شخص اول نظام سیاسی، بی‌گمان باید از اعتماد و مناسبات دیرینه برای تغییر وضع، بهره جوید. روابط توام با اعتمادی که روحانی را برای سال‌های طولانی، نماینده‌ی رهبر جمهوری اسلامی در شورای عالی امنیت ملی ساخت و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ مناسباتی که بعدتر، منتهی به پذیرش ریاست جمهوری شیخ میانه‌گرا، با وجود حمایت اصلاح‌طلبان و بخش مهمی از سبزها شد.مرتضی کاظمیان
این ملاحظه و مشکل آخر، همان چیزی است که روحانی در گزارش عملکرد یک‌صد روز نخست دولت‌اش، به تلویح و تصریح، مورد اشاره قرار داد: «یک عده می‌خواهند شعله آتش اختلافات را روشن نگه دارند و هیزم می‌آورند که روشن باشد و گویی از این موضوع خوششان می‌آید، درحالی‌که ما با انسجام و وحدت می‌توانیم از پله‌های پیشرفت بالا برویم.»
با تمام این‌ها، تثبیت یافتن نسبی و بیش از پیش موقعیت حاکمیت سیاسی پس از توافق ژنو، می‌تواند گشایش تدریجی ـ و نه در کوتاه مدت و سریع ـ ایجاد کند. گشایشی کنترل شده که بخشی از آن مبتنی خواهد بود بر تمهیدات و تضمین‌های امنیتی دولت بنفش.
روحانی در تعامل با شخص اول نظام سیاسی، بی‌گمان باید از اعتماد و مناسبات دیرینه برای تغییر وضع، بهره جوید. روابط توام با اعتمادی که روحانی را برای سال‌های طولانی، نماینده‌ی رهبر جمهوری اسلامی در شورای عالی امنیت ملی ساخت و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ مناسباتی که بعدتر، منتهی به پذیرش ریاست جمهوری شیخ میانه‌گرا، با وجود حمایت اصلاح‌طلبان و بخش مهمی از سبزها شد.
در کادر این تعامل و لابی است که سخنگوی دولت روحانی تصریح می‌کند: «اگر قرار است گشايشي حاصل شود و اتفاقي رخ دهد اين به گفته نيست و بايد در عمل باشد... اگر قرار است اقدامي صورت بگيرد كه در حال انجام است بازگويي آنها ممكن است در روند آنها، مسائل و مشكلاتي ايجاد كند.»
روحانی و همراهانش محتمل در تلاش برای توجیه رأس نظام سیاسی هستند که آزادی رهبران و زندانیان جنبش سبز، از آن رو که موجب افزایش همدلی و آشتی و امید می‌شود، می‌تواند چرخ‌دنده‌های زنگ زده‌ی اقتصاد ملی را با انرژی مثبت خود جانی دوباره بخشد، و در حوزه‌ی خارجی نیز کمکی برای تداوم اثباتی مذاکرات ژنو پس از بازه‌ی شش ماهه باشد. به نظر می‌رسد با وجود تمام مخالفت‌ها و مقاومت‌ها در درون بلوک قدرت، مولفه‌ها و شواهد و دلایل دال بر ترجیح تغییر وضع رهبران جنبش سبز، فزونی یافته است. و این، محتمل رهبر جمهوری اسلامی را همسو سازد.
وضع موجود البته به معنای بی‌حاصلی فشار اجتماعی، یا کناره گرفتن حامیان موسوی و کروبی و رهنورد از اصرار برای آزادی آنان نیست؛ چنان‌که شخص روحانی در همین مصاحبه‌ی اخیرش اعلام می‌کند: «هر خانه‌ای که باید باز شود، ان‌شاءالله باز می‌شود و اراده در این زمینه وجود دارد. مردم کلیددار هستند... ما این راه را با هم شروع کرده‌ایم و شما مردم حماسه ۲۴ خرداد را آفریدید و پس از اعلام نتایج انتخابات، در خیابان‌ها شادی و امید آفریدید و تا امروز هم در کنار دولت بوده‌اید. من به شما مردم می‌گویم که ما با هم خواهیم بود و با کمک شما مردم، دولت، مسیر را ادامه می‌دهد و تا پایان کار با هم فعال خواهیم بود. من سپیده را می‌بینم. سپیده‌ای‌که منجر به صبح روشنایی می‌شود.»
-----------------------------------------------------------------------------
نظرات منعکس شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.