آيت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی در پيام نوروزی خود سال ۹۰ خورشيدی را سال جهاد اقتصادی نام گذاشت. اما آيا جهاد با فعاليت اقتصادی شهروندان وجه مشترکی دارد؟
فريدون خاوند، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی در پاريس در این مورد می گوید: پيش از همه بايد بر اين تاکيد کرد که حرکت جهادگونه ای که آقای خامنه ای از آن اسم می برد، اصولاً با نفس اقتصاد چندان سازگار نيست.
جهاد به معنی اين است که انسان بر منافع فردی اش پا بگذارد و جانفشانی کند در راه آرمانهای جمعی. در حالی که انسان اقتصادی بيش از همه به منافع خودش می انديشد و اين خود پرستی او است که در يک جامعه متکی بر قانون در خدمت منافع ديگران قرار می گيرد.
يک مثال معروفی آدام اسميت در کتاب معروف خودش به نام ثروت ملل زده. او می گويد وقتی که ما شام می خوريم قصاب و نانوا تنها و تنها به خاطر کسب سود خودشان گوشت و نان مورد نياز ما را برای تامين شام مان فراهم می کنند.
تلاش آنها برای تامين شام ما هيچ ارتباطی با خيرخواهی آنها به سود ديگران ندارد. در واقع ما شام خودمان را مديون خودپرستی آنها هستيم نه بشردوستی آنها. ما اگر به اطراف خود نگاه کنيم اين همه کالا می بينيم. از کامپيوتر تا پارچه. کدام يک از اين کالاها به برکت حرکت جهادگونه فراهم آمده؟ چند اختراع در تاريخ تمدن انسانی مديون تمايل مخترعان به جانفشانی و فداکاری است؟
هيچ شرکتی اعم از بزرگ و کوچک در دنيا به خاطر جهاد تلاش نمی کند. من فکر می کنم که اصولاً اقتصاد با شعار و فرمان و فتوا ميانه ای ندارد. البته می شود حکم کرد که احزاب منحل شوند. می شود حکم کرد که روزنامه ها درشان بسته شود. ولی نمی شود حکم کرد که نرخ رشد بالا برود، فرصت های شغلی ايجاد شود يا تورم پائين بيايد. ما در تاريخ معاصر جهان می بينيم که مثلاً حکومت شوروی در دوران استالين به زور گولاک و ايدئولوژی سعی کرد يک اقتصاد مرفه به وجود بياورد و موفق نشد.
فيدل کاسترو سخنرانی های چند ساعته می کرد که توليد شکر بالا برود، موفق نمی شد. بنابراين من فکر می کنم که به جای حکم کردن و اعلام شعار برای يک سال در زمينه اقتصادی، بهتر اين است که زمينه ای فراهم شود که مردم بتوانند در شرايط طبيعی و عادی بدون پرداختن به شعارهای مکتبی فعاليت اقتصادی خودشان را انجام دهند و فراهم کردن فضاس کسب و کار مساعد بهترين کاری است و بهترين ابتکاری است که می شود انجام داد برای تامين رشد اقتصادی.
آقای خاوند، به رغم بحث هايی که در سالهای گذشته بر سر آمارهای منتشر شده و يا منتشر نشده درباره شاخص های کلان اقتصادی در جريان هست، ظاهراً آيت الله خامنه ای با قبول آمارهای دولت احمدی نژاد درباره نرخ رشد دستاوردهای علمی در ايران در پيام نوروزی گفت: «مثلاً در عرصه توليد علم، مشارکت کشور ما در توليد علم در دنيا بيش از ۱۱ درصد است.» اگر ايران اين همه در زمينه علم موفق هست، آن طور که آقای خامنه ای می گويد، پس چرا دستاورد اين موفقيت ها بازتابی جز در آمارهای دولتی ندارد؟
برای اين که جايگاه يک کشور در توليد علمی جهان مشخص شود، معمولاً بر دو ملاک تاکيد می کنند.
يکی ميزان ثبت اختراعات و دوم ميزان مقالات علمی که از سوی محافل علمی يک کشور در رسانه های معتبر جهان منتشر شده است. در مورد مسئله ثبت اختراعات می بينيم که فرض کنيد کشوری مانند چين با يک ميليارد و ۳۰۰ ميليون نفر جمعيت و با جايگاه عظيمی که در حال حاضر در اقتصاد جهانی در اختيار خودش دارد، چيزی در حدود ۳ تا ۳.۵ درصد ثبت اختراعات در جهان را به نام خودش دارد و چطور ممکن است که ايران که در اين رده ثبت اختراعات جايی ندارد، بتواند ۱۱ درصد علم جهان را توليد کند. در مورد انتشار مقالات علمی البته ايران بر اساس بعضی از آمارها در جايگاه بدی قرار ندارد ولی بخش بزرگی از اين مقالات از سوی ايرانيانی منتشر می شود که در دانشگاه های معتبر غرب تحصيل می کنند. از طرف ديگر ما ببينيم که دانشگاه های ايران در رده دانشگاه های معتبر جهان چه جايگاهی دارند.
اين سلسله مراتب را مثلاً يکی از دانشگاه های شانگهای منتشر می کند و ما می بينيم که در اين فهرست شانگهای نام هيچ دانشگاه ايرانی ديده نمی شود مگر در رده های بالای ۱۵۰ تا ۲۰۰. از طرف ديگر کدام کالای ايرانی است که در بازارهای جهان به فروش رود و به نام ايران به فروش برود. در عرصه صنعتی به جز مواد خام. بنابراين با توجه به تمام اين واقعيات گفتن اين که ايران ۱۱ درصد توليد علمی جهان را در اختيار دارد، باعث می شود که ايرانی ها به ضعف خودشان پی نبرند و تلاش لازم را برای پرکردن خلايی که بين وضعيت موجود آنها و واقعيات جهانی وجود دارد، انجام ندهند.
در برنامه این هفته مجله اقتصادی، پروين عليزاده، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه در لندن در مورد نکات اصلی جامعه به اصطلاح بزرگ و سياست های اقتصادی دولت کامرون در بریتانیا با رادیو فردا گفتگو کرده است.
مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحاديه اروپا در لندن نیز در مورد پيش شرط های اتحادیه اروپا برای استفاده از ياری های اين اتحاديه برای کشورهای عضو، با رادیو فردا گفتگو کرده است.