موسسه آمريکائی راند (Rand) در مقاله ای تحليلی به قلم عليرضا نادر و جويا لاها (Joya Laha) تحت عنوان " بازی موازنه قدرت ايران در افغانستان" مينويسد : کمک های ايران به طالبان و همزمان حمايت تهران از دولت مرکزی افغانستان به رهبری حامد کرزای حکايت از سياست متناقض ايران دارد و اين درحالی است که در برخی موارد منافع ملی ايران و آمريکا در افغانستان مطابقت دارد ، از جمله شکست طالبان و کوشش برای بنا نهادن يک دولت با ثبات در کابل.
به رغم يکسوئی منافع ايران و آمريکا در بعضی زمينه ها درافغانستان ، روابط خصمانه بين واشنگتن و تهران مانع از همکاری آنها در افغانستان شده و ايران راه حمايت محدود از طالبان را با دو هدف دنبال ميکند . اول برای برقراری تعادل قدرت آمريکا و همپيمانانش ، يعنی پاکستان و عربستان سعودی در منطقه، ودوم بازداشتن آمريکا از حمله به تاسيسات هسته ايش.
رفتار ايران در قبال افغانستان پايه در روابط فرهنگی و تاريخی دو کشور دارد. ايران ارتباط نزديکی با گروههای تاجيک و هزاره دارد که به زبان دری يا فارسی سخن ميگويند وهر دو گروه مخالف طالبان اند. هزاره ها که حدود ۱۰ تا ۲۰ در صد جمعيت افغانستان را تشکيل ميدهند پيرو مذهب شيعه اند و رهبران آنها رابطه تنگاتنگی با مراکز مذهبی و روحانيون ايران دارند.
حمايت سياسی و نظامی ايران از برخی از گروه های افغان ريشه در اين روابطه نزديک دارد و بر اين اساس، ايران در دوران اشغال افغانستان به وسيله قوای شوروی کمک های بی دريغی را به فرماندهان تاجيک و مجاهدين ارزانی داشت. آکنون شمار زيادی از همان فرماندهان سابق هوادار ايران مشاغل مهمی را در دولت حامد کرزای از آن خود کرده اند.
اين مقاله با نگاهی به محاسبات ژئوپوليتيکی ايران در افغانستان ميگويد: به رغم تضادعقيدتی يا ايدئولوژيکی بين جمهوری اسلامی و طالبان ، تهران به نحوی عمل گرايانه و حساب شده از طالبان ضد شيعه برای حفظ منافع ملی خود حمايت ميکند و اين کار ريشه در دشمنی بين ايران و آمريکا دارد که ميتواند در آينده به درگيری نظامی منجر شود.
ايران با يک تحليل هزينه و فايده ، يعنی هزينه حمايت از طالبان و فايده بازداشتن آمريکا از حمله به تاسيسات هسته ايش، چنين سياستی را برگزيده است و طالبان که ماهيتی ضد شيعه و ضد ايران دارد از دشمنی بين ايران و آمريکا سود ميبرد.
نويسندگان اين مقاله در ادامه با اشاره به اينکه حضور آمريکا در افغانستان يکی از فاکتور های مهم در شکل گيری سياست ايران در قبال افغانستان است ، ميگويند: ايران مخالف پيروزی کامل طالبان در افغانستان است واز طالبان به عنوان يک اهرم فشار بر آمريکا استفاده ميکند و با روی کار آمدن محمود احمدی نژاد وافزايش قدرت بيش از پيش سپاه پاسداران در صحنه سياسی، پيروی از سياست فشار بر آمريکا در افغانستان شدت گرفته است.
نويسندگان اين مقاله با تاکيد به نقش سپاه پاسداران درکمک رسانی به طالبان مينويسند: سپاه پاسداران در شکل گيری و اجرای سياست ايران در قبال افغانستان نقش کليدی دارد و در سالهای اخير به استراتژی جنگهای نامتقارن برای مبارزه با نيروی نظامی برتر آمريکا تاکيد ورزيده است . در ضمن سپاه قدس هدايت عمليات برون مرزی و آموزش گروههای خارجی هوادار ايران مانند حزب الله ، حماس و جيش المهدی را برای جنگهای نيابتی بر عهده دارد.
بر پايه يک گزارش نيرو های ويژه بريتانيا مستقر در افغانستان ، مدارک غير قابل انکاری وجود دارد که نشان ميدهد ايران وسائل و تجهيزات برای ساختن بمب های کنار جاده ای بسيار قوی در اختيار طالبان قرار داده است.
اين مقاله در ادامه ميگويد : نا آراميها دراستان سيستان و بلوچستان عامل ديگری است که در شکل گيری سياست ايران در قبال افغانستان تاثيرگذاشته است. استان سيستان و بلوچستان ازعقب افتاده ترين استانهای ايران است وفقدان حقوق سياسی، اجتماعی واقتصادی برای بلوچهای سنی منجر به نا آراميها و ظهور جند الله در اين استان شده است که دراکتبر ۲۰۰۹ ، ۱۹ ماه پيش، در عملياتی شماری از فرماندهان سپاه پاسداران را در شهر پيشين سيستان و بلو چستان ، نزديک مرز پاکستان به قتل رساند.
دولت ايران ، کشور های آمريکا ، بريتانيا، عربستان سعودی و پاکستان را به حمايت از جندالله متهم ميکند و عبدالمالک ريگی ، رهبر جندالله ، که در فوريه ۲۰۱۰ ، ۱۵ ماه پيش دستگير شد در يک اعتراف تلويزيونی گفت : آمريکا از جندالله حمايت کرده است . بر پايه اين برداشت های ايران ، يکی از دلائل حمايت جمهوری اسلامی از طالبان کمک های آمريکا به جندالله است.
مقاله تحليلی موسسه راند با پرداختن به ديگر عوامل شکل دهنده سياست ايران در قبال افغانستان ميافزايد : جدال ديرينه ايران بر سر آب رودخانه هيرمند و مبارزه با قاچاق مواد مخدر از افغانستان از ديگر مسائل بين ايران و افغانستان است.
افغانستان بزرگترين توليد کننده ترياک در دنيا است و به گفته اسمائيل احمدی مقدم ، رئيس مبارزه با مواد مخدر در ايران ، شمار معتادين اين کشور به يک ميليون نفر رسيده است. مواد مخدر يکی از مشکلات مهم اجتماعی در ايران است و ثبات اين کشور را تهديد ميکند.
در پايان ، نويسندگان مقاله ميگويند: سياست دوگانه و متنافرايران در قبال افغانستان ، حمايت از دولت حامد کرزای و کمک های محدود به طالبان، ادامه خواهد يافت و تهران سعی خواهد کرد با ادامه روابط نزديک با کابل با دشمنی آمريکا عليه ايران مقابله کند و در صورت تشديد نا آراميها در سيستان و بلوچستان يا بروز بحران بين کابل و تهران ، حمايت از طالبان بيشتر خواهد شد و سپاه پاسداران نقش مهم تری را در اين رابطه بازی خواهند کرد.
در ضمن با ادامه بن بست بر سر مسئله هسته ای ، آمريکا بايد انتظار داشته باشد که ايران سياست خصمانه تری را در افغانستان پی گيری کند و کمک های خود به طالبان را بيش از پيش افزايش دهد.