اظهارات روز جمعه باراک اوباما، رئيس جمهور آمريکا، مبنی بر اينکه «جهان قادر خواهد بود قطع صادرات نفت ايران را تحمل کند»، حاکی از تصميم قطعی آمريکا برای تعميم تحريم نفت ايران فراسوی بازار های اروپايی و استفاده از تمامی اهرم های فشار عليه جمهوری اسلامی در صورت شکست مذاکرات حياتی استانبول است.
اگر چه بنظر می‌رسد شانس رسيدن به توافق های ابتدايی مابين ايران و گروه ۱+۵ در مذاکرات دو روزه ۱۳ و ۱۴ آوريل تا حدودی افزايش يافته، با اين وجود به نتيجه رسيدن مذاکرات مربوط هيچ وجه قطعی نيست.
تفاوت مذاکرات اتمی آينده در استانبول با بسياری از مذاکرات با اهميت سياسی که تاکنون بمنظور رفع اختلاف های منطقه ای يا جهانی صورت گرفته، تعيين تکليف گفتگو های ياد شده پيش از انجام ديدار برنامه ريزی شده مابين نمايندگان جمهوری اسلامی با گروه ۱+۵، در تهران است.
از اين لحاظ، آمريکا و متحدان آن کشور قصد دارند رهبران جمهوری اسلامی را پيش از داخل شدن نمايندگان آنها در گفتگوهای استانبول، نسبت به عواقب شکست احتمالی آن مطمئن سازند.
تحريم کامل نفت
پيام روشن بيانيه روز جمعه اوباما که يک روز بعد از انجام ديدار نخست وزير ترکيه با رهبر جمهوری اسلامی انتشار يافت، تحريم کامل صادرات نفت ايران، در صورت به نتيجه نرسيدن مذاکرات استانبول است.
اظهارات تهديد آميز رييس جمهور آمريکا، در گفته های هيلاری کلينتون وزير خارجه آن کشور، پس از ديدار روز شنبه وی با ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی نيز انعکاس داشت.
خانم کلينتون در رياض ضمن تکرار اين هشدار که : « پنجره گفتگو با ايران پيرامون برنامه های اتمی آن کشور برای هميشه باز نخواهد ماند»، ياد آور شد : «بزودی روشن خواهد شد که ايران در مورد گفتگو های اتمی تا چه اندازه جدی است ؟»
آمادگی برای جبران
بيانيه های رسمی، پس از گفتگو های دو ساعته وزير خارجه آمريکا با ملک عبدالله که در آن وليعهد، وزير خارجه و مسئولان امنيتی عربستان سعودی نيز حضور داشتند، حاکی از آن بود که وضعيت بازار های بين المللی نفت در صورت قطع صادرات نفت ايران، در مذاکرات ياد شده مطرح گرديده و عربستان برای پاسخگويی به نيازهای جهانی اعلام آمادگی کرده است.
در بيانيه هدف دار روز جمعه رييس جمهور آمريکا آمده است : «صدور ميزان کافی نفت خام و فراورده های نفتی از سوی ساير کشورها به بازارهای جهان اجازه ميدهد که کاهش قابل ملاحظه خريد نفت ايران به راحتی تحمل شود.»
در فاصله کوتاهی پس از صدور بيانيه روز جمعه رييس جمهوری آمريکا، ترکيه اعلام داشت که واردات نفت خام از ايران را کاهش داده است. کره جنوبی نيز با در پيش گرفتن رفتاری مشابه امکان کاهش واردات نفت ايران را مطرح ساخته است.
انتظار ميرود در صورت شکست مذاکرات دو هفته آينده در استانبول، روند تحريم نفت ايران از سوی خريداران سنتی، سرعت بيشتری گرفته و همزمان با رسيدن مهلت تحريم نفت ايران از سوی جامعه اروپا در ماه ژوئن ( خرداد ماه )، صادرات نفت ايران به ساير بازارها نيز رو به کاهش بگذارد.
اقتصاد بدون صادرات نفت
با توجه به توليد ۳.۶ ميليون بشکه توليد روزانه نفت ايران و مصرف ۲ ميليون بشکه پالايشگاه های داخلی، ظرفيت کنونی برای صادرات نفت خام ايران نمي‌تواند از حد اکثر ۱.۶ ميليون بشکه در روز فراتر برود.
در حال حاضر ايران همچنان از اين ظرفيت صادراتی برخوردار است، اما قطع صادرات نفت به بازارهای اروپايی تا حدود ۴۰۰ هزار بشکه از اين ظرفيت را کاهش خواهد داد.
مطابق آمارهای اوپک صادرات نفت خام ايران در سال گذشته بيش از ۲ ميليون بشکه در روز بوده است. بعد از اعمال تحريم های اروپايی، حتی در صورت حفظ موقت ساير بازارها، صادرات نفت خام ايران طی سه ماه آينده به حدود ۱.۲ ميليون بشکه در روز خواهد رسيد.
درآمد های ناشی از صادرات نفت، منبع اصلی درآمدهای ارزی و محل پرداخت خريد های خارجی ايران بشمار ميرود.
بخشی از کمبود درآمد ناشی از کاهش صادرات نفت ايران به دليل افزايش موقت قيمت نفت، قابل جبران است. اما در صورت سقوط سطح صادرات به ميزان ۱ تا ۱.۲ ميليون بشکه در روز ( طی سه ماه آينده )، و بازگشت تدريجی قيمتهای جهانی به سطح متعارفی، بعد از تامين نيازهای بازار از سوی ديگر کشور های صادر کننده مانند عربستان و عراق، در آمد های ارزی ايران ميتواند حتی تا حدود نيمی از درآمد پيش بينی شده در بودجه سال جاری کاهش يابد.
نيازهای وارداتی
اقتصاد ايران نيازمند واردات سالانه بيش از ۲۵ ميليارد دلار کالاهای اساسی، از جمله مواد دارويی، غذايی و مواد اوليه برای در گردش نگاه داشتن واحد های توليدی، و تا ۵۰ ميليارد دلار واردات کالاهای مصرفی است.
در صورت قطع صادرات نفت، اقتصاد ايران در فاصله کوتاهی به سرنوشت کنونی اقتصاد کشور های پرجمعيت و فاقد درآمد های صادراتی، مانند مصر و پاکستان، دچار خواهد شد-با اين تفاوت که در مصر و پاکستان به دليل فقر مزمن اقتصادی، الگوی واردات و مصرف از سالها پيش اصلاح و تعديل شده است.
پيش از عملی شدن تحريم نفت، و تنها در نتيجه اعمال فشار های مالی، پول ملی ايران طی چند ماه گذشته تا ۴۰ در صد از ارزش برابری خود را در برابر ارز های معتبر و حتی پول های محلی کشور های همسايه از دست داده است.
در صورت محروم ماندن از درآمد های ناشی از صادرات نفت، دشواری های اقتصادی ايران ميتواند به سرعت افزايش يافته و در وضعيت بحرانی قرار گيرد.
آمريکا پيش از داخل شدن نمايندگان جمهوری اسلامی به گفتگوهای اتمی استانبول قصد دارد هزينه های سنگين شکست احتمالی مذاکرات آينده را به رهبران تهران خاطر نشان سازد. پيام اخير اوباما و هشدار همزمان وزير خارجه آمريکا تلاشهايی است در جهت پيشگيری از تکرار شکست گفتگو های دسامبر ۲۰۱۰ در ژنو و ژانويه ۲۰۱۱ در استانبول.