«اوپک گازی»؛ اصطلاحی که فقط ايران به کار می برد

دوازدهمين اجلاس مجمع کشورهای صادرکننده گاز روز پنجشنبه در قاهره پايتخت مصر آغاز به کار ‌کرده است، مجمعی که ايران ايده تاسيس آن را داد، برای مذاکرات پيرامون تشکيل آن از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۹ تلاش و ميزبانی کرد و نام «اوپک گازی» را هم بر آن نهاد.

با وجود آن که ايران به عنوان مبتکر اين طرح حق احراز دبيرکلی اين مجمع را برای خود می‌ديد، نهايتا مقر اين دبيرخانه به قطر و دبير کلی ادواری آن به مدت دو سال به لئونيد بوخانوفسکی، معاون شرکت ترانس استروی روسيه، واگذار شد.

سپس ايران ابراز تمايل کرد که اولين نشست کميته اجرايی اين مجمع در تهران برگزار شود که با اجماع و تصميم ۱۰ کشور عضو ديگر، در دوحه پايتخت قطر برگزار شد و در اولين نشست کميته اجرايی مجمع در ۱۱ آذرماه، مصر به عنوان دومين ميزبان نشست کميته برگزيده شد، اجلاسی که از روز پنجشنبه در قاهره برگزار می شود.

از سال ۲۰۰۱ ايران بر لزوم تشکيل سازمانی مشابه اوپک برای فروشندگان گاز تاکيد داشت، ايده ای که بصورت يکجانبه اصطلاح «اوپک گازی» را نيز بر روی ايده خود گذاشته بود و هنوز هم همان اصطلاح را برای اين مجمع بکار می برد؛ صرف نظر از اينکه خود اصطلاح اوپک حروف اول (Organization of petroleum Exporting Counteries) به معنی سازمان کشورهای صادرکننده نفت است و اضافه کردن کلمه گاز به اين اصطلاح اصولا معنی ندارد.

شايد اصطلاح «کارتل گازی» برای نام نهادن اين ايده ايران مناسبتر باشد، اما کارشناسان در گفتگو با راديو فردا بر اين باورند که اصولا تشکيل کارتل گازی نيز آرزويی است که تنها ايران در سر می پرورد و ديگر کشورهای دارنده يا صادر کننده گاز عملا بخاطر ناممکن بودن ايجاد چنين کارتلی توجه خود را معطوف به پيشرفت پروژه های گازی، افزايش توليد، بازاريابی و منافع اقتصادی خود کرده اند.

تقسيم بازار، تعيين حجم توليد و قيمت کالا، تضعيف و از بين بردن رقابت و تسلط بر بازار يک کالای خاص از جمله ويژگی‌هايی است که موجوديت يک کارتل را تعريف می‌کنند و نمونه بارز آن کارتل «اوپک» است.

"هومن پيمانی" محقق ارشد موسسه تحقيقات انرژی دانشگاه ملی سنگاپور در گفتگو با راديو فردا می گويد: «در حال حاضر اين مجمع نقش تعيين کننده ای در کنترل بازار و تعيين قيمت گاز ندارد، اين، مجموعه ای است از کشورهای صادر کننده گاز که هر از گاهی برای يکسری تصميم گيريها جمع می شوند و اين تصميم گيريها در مورد قيمت گذاری گاز نيست، چون قيمت گاز منطقه ای تعيين می شود و بستگی به اين دارد که صادرات گاز بصورت «ال.ان.جی» (گاز طبيعی مايع) باشد، گاز فشرده باشد يا از طريق خطوط لوله صادر شود. به همين خاطر گاز قيمت ثابت جهانی ندارد.»

خبرگزاری مهر ايران در آستانه برگزاری اجلاس وزاری نفت کشورهای عضو مجمع صادرکنندگان گاز در قاهره می نويسد: «دوازدهمين اجلاس اوپک گازی در غياب وزير نفت ايران انجام می شود.»

اين خبرگزاری می افزايد: «طرح تاسيس مجمع کشورهای صادرکننده گاز ۱۰ بهمن سال ۱۳۸۵ از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی ايران حضرت آيت الله خامنه ای در ديدار با ايگور ايوانف دبير شورای امنيت وقت روسيه مطرح شد.
در اين نشست به جز وزير نفت ايران، همه وزيران نفت و انرژی کشورهای عضو در کنار اعضای ناظر حضور خواهند داشت و بر اساس برنامه، گزارشهای آخرين تحولات بازار گاز، دبيرخانه مجمع، گزارشهای مالی، اداری و هماهنگی و پيگيری مقدمات برگزاری اجلاس سران در اين نشست بررسی خواهد شد.»

در حال حاضر ۱۱ کشور به عنوان عضو و سه کشور ناظر در مجمع کشورهای صادرکننده گاز حضور دارند که کشورهای عضو ۴۲ درصد از توليد گاز جهان، ۷۰ درصد از ذخاير گازی جهان، ۳۸ درصد از انتقال گاز با خط لوله و ۸۵ درصد از تجارت گاز طبيعی مايع شده (ال.ان.جی) را در اختيار دارند.

اقای پيمانی می گويد اين مجمع کشورهای صادرکننده گاز سعی می کند زمينه ای برای گفتگو ميان کشورهای صادرکننده گاز به وجود بياورد، اما در حال حاضر اين سازمان «کارتل گازی» نيست و هيچکدام از کشورهای عضو مايل به ايجاد کارتل نيستند و مذاکرات حول تعيين قيمت گاز انجام نمی شود. بگفته اين کارشناس، تعيين قيمت ثابت جهانی برای گاز و کنترل بازار گاز مانند آنچه که «اوپک» برای نفت انجام می دهد، غير ممکن است.

رضا تقی زاده کارشناس امنيت انرژی نيز در گفتگو با راديو فردا می گويد: «واقعا تشکيل سازمان هماهنک کننده کشورهای صادرکننده گاز با آنچه که روسيه و ايران ابتدا فکر می کردند که با ايجاد سازمانی مانند اوپک که بتواند منافع توليد کنندگان گاز را تامين کند و قيمت گاز را کنترل کند، فرق می کند و اين هم به خاطر تفاوت طبيعت گاز با نفت است».

تقی زاده در ادامه می گويد:«تنها گازی که شبيه نفت است، گاز مايع است که قيمت آن هم بصورت منطقه ای تعيين می شود، مثلا قيمت گاز مايع حوزه ژاپن با حوزه پاسيفيک (اقيانوس آرام) فرق دارد و به آن نمی شود يک شکل حمايتی تعريف کرد.»

بگقته اين کارشناس، بعضی از کشورها مانند قطر بشتر به توليد گاز مايع توجه دارند، بعضی ها به گاز فشرده (سی.ان.جی) و بعضی هم از طريق خطوط لوله گاز خود را صادر می کنند.

تقی زاده می گويد: «در دوره ای روسيه شايد به غلط ايران را قانع کرد که داخل اين ماجرا شود، چون آقای ولاديمير پوتين در ان زمان هم نزديکی سياسی به تهران و هم به نوعی تاثير گذاری روانی بر بازار نفت و گاز و همينطور نزديک شدن به ايران و مانع تراشی برای تکميل پروژه صادرات گاز ايران به پاکستان و هند، مشوق ايران برای تشکيل اوپک گازی بود، چيزی که با توجه به اينکه در طی چهار سال گذشته که مجمع شکل گرفته، هيچ تاثيری در قيمت گاز در بازار نداشته است.»

بگفته وی، اصرار ايران برای نام نهادن «اوپک گازی» به اين مجمع، اصرار بر در دست داشتن کنترل بازار گاز است، چيزی که نه وجود دارد و نه به وجود خواهد آمد. ايران اصولا گاز چندانی مازاد بر مصرف داخلی برای صادرات ندارد.
تقی زاده می افزايد که اين مجمع بيشتر محلی برای گرد آمدن کشورهای صادرکننده گاز برای مشاوره و مبادله تجربه است تا تعيين قيمت گاز.