برنامه زيست محيطی سازمان ملل متحد، «يونپ» (UNEP) ، طی گزارشی نسبت به عواقب زيست محيطی خشک شدن درياچه اروميه به شدت هشدار داده و گفته است ارتفاع سطح آب درياچه از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۱ به ميزان ۷ متر پايين افتاده و بر اساس تصاوير ماهواره‌ای مساحت آن در اين بازه زمانی از ۶۱۰۰ کيلومتر مربع به ۲۳۶۶ کيلومتر مربع کاهش يافته است و اين کاهش ادامه دارد.
اين گزارش با اشاره به سکونت ۷۶ ميليون جمعيت در شعاع ۵۰۰ کيلومتری درياچه اروميه، اظهار نگرانی کرده است که اين درياچه دچار سرنوشتی همانند فاجعه درياچه «آرال» شود. درياچه آرال در آسيای ميانه که از چند دهه قبل کاملا خشک شده ، باعث شده است که مردم منطقه با فاجعه طوفان های نمک مواجه شوند. درباره درياچه اروميه که جمعيت زيادتری در اطراف آن زندگی می کنند، ابعاد اين فاجعه بسيار گسترده تر خواهد بود.
علت کاهش شديد سطح و مساحت درياچه اروميه بر اساس آنچه که مقامات ايران ادعا کرده اند، خشکسالی و استفاده از آبهای حوزه آبخيزی اين درياچه برای آبياری خاکهای کشاورزی عنوان شده است، اما بر اساس مطالعات اين سازمان، کاهش حجم آبهای ورودی به اين درياچه بخاطر تغييرات آب و هوايی، همچنين بهره برداری بيش از حد آبهای حوضه آبخيز برای مصارف کشاورزی بيشترين سهم (۶۵ درصد) و ساخت وساز سدها در بستر رودخانه نيز دومين عمال (۲۵ درصد) در خشک شدن درياچه بوده است.
عامل کاهش بارندگی تنها ۱۰ درصد در خشک شدن اين درياچه نقش داشته است. برنامه زيست محيطی سازمان ملل متحد بر اساس برخی مطالعات ديگر، انحراف مسير رودخانه های منتهی به درياچه اروميه را بعنوان يکی از مهمترين عوامل خشک شدن آن معرفی کرده است.
اين درحالی است که محمود احمدی نژاد تابستان سال جاری خشکسالی را عامل اصلی خشک شدن اين درياچه عنوان کرد و بگفته وی، "بر اساس ارزيابی‌ها درياچه اروميه هر ۵۰۰ سال با چنين شرايطی روبه‌‌رو می‌شود."
محمود احمدی نژاد ٢٩ ارديبهشت ماه نيز، در مراسم افتتاح سد کمال صالح در استان مرکزی ادعا کرد "طی چند سال اخير غربی ها به گونه ای عمل کرده اند که ابرها دستکاری و تخليه شده و ابرهای بارش زا به کشوری های منطقه از جمله ايران نمی رسد."
اين در حالی است که در گزارش «يونپ» تصاويری از درياچه «وان» واقع در شرق ترکيه نشان داده شده است که در وضعيت خوبی قرار دارد.
به غير از عوامل ياد شده، اين گزارش به ساخت جاده ميانگذر از دل درياچه اشاره کرده و می نويسد اين جاده يک شکاف يک و نيم کيلومتری ميان بخش جنوبی و شمالی درياچه ايجاد کرده و عملا با دو نيم کردن درياچه، مانع جريان آب شده است.
اين گزارش می افزايد، در صورتی که خشک شدن درياچه اروميه ادامه يابد، اکوسيستم و زنجيره غذايی درياچه کاملا ماتشی خواهد شد، دهها ميليون ساکن اين منطقه در معرض بادهای نمک قرار خواهند گرفت و سلامت آنها کاملا در مخاطره خواهد بود.
يک درياچه منحصر به فرد
بنا بر گزارش برنامه زيست محيطی سازمان ملل متحد ، درياچه ارميه که يک توقفگاه مهم برای انواع پرندگان مهاجر بحساب می رود، زيستگاه يک گونه ميگوی آبشوری منحصر به فرد بنام «آرتميای اروميه» هست و تالابها و کوههای مجاور اين درياچه محل زندگی انواع خزندگان، دوزيستان و پستانداران است.
اين گزارش در ادامه می نويسد، تا کنون ۲۰۰ گونه پرنده مهاجر از جمله پليکان، مرغ ماهی خوار، مرغابی و فلامينگوها ثبت شده اند که اين درياچه را بعنوان سکونتگاه فصلی خود برگزيده اند.
بنابر اين گزارش، درجه غلظت نمک در آب اين درياچه به ۳۰۰ گرم در ليتر (حد اشباع)، يعنی ۸ برابر شورتر از آب دريا رسيده است و در اين وضعيت امکان زندگی هيچ گونه جانداری در درياچه اروميه وجود ندارد. کما اينکه هم اکنون يک صحرای نمک به وسعت ۴۰۰ کيلومتر مربع با خشک شدن قسمتی از درياچه اروميه ايجاد شده است.
راهکارهای ممکن
در اين گزارش به راه حل های ممکن برای احيای درياچه اروميه نيز پرداخته شده است. کاهش حجم آبهای مصرفی برای بخش کشاورزی، صنعتی و خانگی از رودهای منتهی به درياچه، يا حداقل ممانعت از افزايش حجم آن، انتقال آب از رود ارس، دريای خزر و رودخانه زاب به اين درياچه از جمله راهکارهای اين سازمان برای معضل خشکی درياچه اروميه است.
البته با توجه به فاصله ۳۰۰ کيلومتری درياچه اروميه و دريای خزر، احتمالا ۴ تا ۵.۵ ميليون دلار برای پروژه انتقال آب نياز باشد و حداقل ۵ سال زمان نياز است که اين پروژه عملياتی شود. همچنين برای انتقال آب درياچه خبر بايستی با کشورهای حاشيه دريای خزر مذاکرات انجام گيرد که بنا بر اين گزارش، مذاکرات تا کنون نتيجه ای نداشته است.
رودخانه زاب واقع در خاک ترکيه و عراق نيز نياز به همکاری و موافقت اين دو کشور برای انتقال آب آن به درياچه اروميه است و نهايتا پروژه انتقال آب از رود ارس که نياز به موافقت آذربايجان دارد.
راهکار ديگر باور کردم ابرها است که به گزارش اين سازمان، پروژه اخير در دست مطالعه است.