سياست های مسکو و تهران پيرامون اوضاع سوريه با انتظارات آنکارا در مورد حکومت آينده در دمشق دارای تفاوت های ساختاری است.
با قبول اين فرض که حفظ رژيم اسد امکان پذير نيست، مذاکرات پوتين با اردوغان در استانبول ميتواند به حذف تهران از توافقهای منطقه ای و کاهش هزينه های انتقال قدرت از اسد منجر شود.
در حال حاضر ايران در راه حل مشکل سوريه و پايان دادن به وضع کنونی در آن کشور عملا به يک عامل بازدارنده تبديل شده است.
طبيعت انتظارات روسيه، ترکيه، اسرائيل و همچنين اعراب ( عربستان سعودی و قطر) در مورد آينده سوريه نيزيکسان نيست. از اين لحاظ دست يافتن به راه حلهای دوجانبه ميتواند با تضعيف محور مقاومت ( مسکو، تهران دمشق) به کاهش هزينه ها و کوتاه ساختن مسير و زمان انتقال قدرت از رژيم اسد به شورای ملی منجر شود.
انگيزه های مخالفان اسد
اسرائيل در صورتی که مزايای جانبی در ميان نبود، شايد رژيم اسد را به جانشينان نا منظم و ترکيب عوامل افراطی جهادی در آن ترجيح ميداد. نگاه استراتژيکی اسرائيل به سوريه بعد از رژيم اسد، متاثر از قطع مسير کمک رسانی به حماس، تحليل بردن حزب الله در جنوب لبنان و بالاتر از همه، منزوی ساختن تهران است.
از اين لحاظ اسرائيل توافق احتمالی ترکيه و روسيه را بدون حضور تهران در مذاکرات، در مسير بروی کار آمدن حکومتی متعادل و نسبتا با ثبات در دمشق ديده و غير مستقيم از آن حمايت ميکند.
مناسبات ترکيه با رژيم اسد تا سال پيش دوستانه بود. تنها فراهم آمدن فرصت ايفای نقش برادر بزرگتر در جمع کشور های مسلمان منطقه، در ادامه تغييرات ناشی از بهار عربی، اردوغان را به رويارويی با اسد و قرار گرفتن جدی در کنار مخالفان او تشويق کرد.
رسيدن به توافق اصولی با روسيه پيرامون ساختار امنيتی جانشين در سوريه بعد از رژيم اسد، ترکيه را تا حدود زيادی نسبت به امنيت مرزهای مشترک با سوريه، که غالبا کرد نشين است، خاطر جمع ميسازد.
روسيه برخلاف اسرائيل و ترکيه، با سوريه هم مرز نيست. از اين لحاظ نگرانی های عمده مسکو در مورد سوريه بعد از اسد، عمدتا حول ملاحظات امنيت ملی آن کشور شکل نگرفته است.
مسکو در صورت حفظ حضور خود در منطقه و محدود نگاه داشتن نفوذ آمريکا و هم پيمانان آن در خاور ميانه به کنار گذاشتن رژيم اسد و حذف ايران از مذاکرات مربوط رضايت خواهد داد.
با تغيير تدريجی نگاه استراتژيکی آمريکا به خاورميانه و افزايش علاقه برای حضور بيشتر در منطقه آسيا و اقيانوسيه ، نگرانی مسکو در مورد آينده حضور آمريکا در خاورميانه را ميبايد تا حدود زيادی کاهش يافته تلقی کرد.
رژيمهای سنت گرای مسلمان عرب منطقه نيز که اسد را هم پيمان ايران و وصله ناجور در منطقه ميبينند، به هر ترکيب حکومت با اکثريت و رنگ تسنن، در دمشق همراه خواهند شد.
انتظارات مسکو
در مورد ترکيب حکومت جانشين اسد در دمشق، واشینگتن همچنان از ايفای نقش اول روی صحنه طفره ميرود. بريتانيا و فرانسه نيز در سياستی بيش و کم شبيه آمريکا، حضور عوامل اطلاعاتی و امنيتی خود در محل را با لعابی از تلاشهای سياسی تشريفاتی، نظير گفتگو با اعضاء شورای ملی و اعلام شناسايی رسمی آن، کافی ميبينند.
به اين دليل بازيگران منطقه ای، در غياب قدرتهای بزرگ، عملا رو در روی هم قرار گرفته اند و بده بستان ها و گرو کشی های آنها نيز بيشتر دو جانبه است.
ايران بمنظور بستن دست ترکيه و مشغول ساختن آن در جبهه ای ديگر، تقويت کردهای پ-ک-ک را هدف قرار داده و مسکو به سهم خود در تلاش رسيدن به توافق با ترکيه است.
در ارزيابی عمل گرايانه مسکو از وضع موجود، حفظ اسد در دمشق در دراز مدت نا ممکن و در ميان مدت پر هزينه است. مسکو تا حدود زيادی خود را به تمکين در برابر فشار های قطر و عربستان نيز برای کنار گذاشتن اسد مجبور ميبيند.
روسيه با ترکيه علاوه بر داشتن مرز مشترک ( دريای سياه) و در نتيجه ملاحظات امنيت ملی متقابل، دارای مناسبات گسترده تجاری است. بدون همکاری ترکيه ادامه نقش تامين کننده اصلی گاز اروپا برای روسيه دشوار خواهد شد.
ترکيه در گذشته ای نه چندان دور تلاش کرد که از راه رسيدن به توافق با تهران دست روسيه را ضعيف کند. اين ابتکار به دليل انعتاف ناپذيری و ادامه ايستادگی تهران در کنار دمشق به نتيجه نرسيد.
اينک در رقابت با ايران، روسيه علاقمند بنظر ميرسد که بجای تهران ، به مذاکره مستقيم و دوجانبه با ترکيه بپردازد.
در حرکتی هوشمندانه، و پيش از انجام سفر روز دوشنبه پوتين به استانبول که قرار بود در ماه اکتبر انجام شود، ترکيه تحبيب مسکو برای رسيدن به توافق با رهبران کرملين را با عامل تهديد غير مستقيم نيز همراه ساخت.
درخواست انتقال سامانه موشکی پاتريوت به مرزهای شرقی آن کشور با ايران، هشداری بود برای طرح درخواست مشابه و استقرار اين سامانه در سواحل دريای سياه.
مذاکرات جاری پوتين با اردوغان در ترکيه پيش از انجام مذاکرات احتمالی دو جانبه مابين ايران و آمريکا، ميتواند آينده سياسی دمشق را رقم زده و از راه حذف تهران، پيش از تقويت دست آن، رسيدن به توافق های دوجانبه مابين مسکو و آنکارا امکان پذير سازد. در اين پوکر سياسی تهران پيشتر دست برنده خود را رها ساخته بود.
-----------------------------------------------------
نظرات مطرح در این مقاله الزاما بازتاب دیدگاه رادیوفردا نیست.
با قبول اين فرض که حفظ رژيم اسد امکان پذير نيست، مذاکرات پوتين با اردوغان در استانبول ميتواند به حذف تهران از توافقهای منطقه ای و کاهش هزينه های انتقال قدرت از اسد منجر شود.
در حال حاضر ايران در راه حل مشکل سوريه و پايان دادن به وضع کنونی در آن کشور عملا به يک عامل بازدارنده تبديل شده است.
طبيعت انتظارات روسيه، ترکيه، اسرائيل و همچنين اعراب ( عربستان سعودی و قطر) در مورد آينده سوريه نيزيکسان نيست. از اين لحاظ دست يافتن به راه حلهای دوجانبه ميتواند با تضعيف محور مقاومت ( مسکو، تهران دمشق) به کاهش هزينه ها و کوتاه ساختن مسير و زمان انتقال قدرت از رژيم اسد به شورای ملی منجر شود.
انگيزه های مخالفان اسد
اسرائيل در صورتی که مزايای جانبی در ميان نبود، شايد رژيم اسد را به جانشينان نا منظم و ترکيب عوامل افراطی جهادی در آن ترجيح ميداد. نگاه استراتژيکی اسرائيل به سوريه بعد از رژيم اسد، متاثر از قطع مسير کمک رسانی به حماس، تحليل بردن حزب الله در جنوب لبنان و بالاتر از همه، منزوی ساختن تهران است.
از اين لحاظ اسرائيل توافق احتمالی ترکيه و روسيه را بدون حضور تهران در مذاکرات، در مسير بروی کار آمدن حکومتی متعادل و نسبتا با ثبات در دمشق ديده و غير مستقيم از آن حمايت ميکند.
مناسبات ترکيه با رژيم اسد تا سال پيش دوستانه بود. تنها فراهم آمدن فرصت ايفای نقش برادر بزرگتر در جمع کشور های مسلمان منطقه، در ادامه تغييرات ناشی از بهار عربی، اردوغان را به رويارويی با اسد و قرار گرفتن جدی در کنار مخالفان او تشويق کرد.
رسيدن به توافق اصولی با روسيه پيرامون ساختار امنيتی جانشين در سوريه بعد از رژيم اسد، ترکيه را تا حدود زيادی نسبت به امنيت مرزهای مشترک با سوريه، که غالبا کرد نشين است، خاطر جمع ميسازد.
روسيه برخلاف اسرائيل و ترکيه، با سوريه هم مرز نيست. از اين لحاظ نگرانی های عمده مسکو در مورد سوريه بعد از اسد، عمدتا حول ملاحظات امنيت ملی آن کشور شکل نگرفته است.
مسکو در صورت حفظ حضور خود در منطقه و محدود نگاه داشتن نفوذ آمريکا و هم پيمانان آن در خاور ميانه به کنار گذاشتن رژيم اسد و حذف ايران از مذاکرات مربوط رضايت خواهد داد.
با تغيير تدريجی نگاه استراتژيکی آمريکا به خاورميانه و افزايش علاقه برای حضور بيشتر در منطقه آسيا و اقيانوسيه ، نگرانی مسکو در مورد آينده حضور آمريکا در خاورميانه را ميبايد تا حدود زيادی کاهش يافته تلقی کرد.
رژيمهای سنت گرای مسلمان عرب منطقه نيز که اسد را هم پيمان ايران و وصله ناجور در منطقه ميبينند، به هر ترکيب حکومت با اکثريت و رنگ تسنن، در دمشق همراه خواهند شد.
انتظارات مسکو
در مورد ترکيب حکومت جانشين اسد در دمشق، واشینگتن همچنان از ايفای نقش اول روی صحنه طفره ميرود. بريتانيا و فرانسه نيز در سياستی بيش و کم شبيه آمريکا، حضور عوامل اطلاعاتی و امنيتی خود در محل را با لعابی از تلاشهای سياسی تشريفاتی، نظير گفتگو با اعضاء شورای ملی و اعلام شناسايی رسمی آن، کافی ميبينند.
به اين دليل بازيگران منطقه ای، در غياب قدرتهای بزرگ، عملا رو در روی هم قرار گرفته اند و بده بستان ها و گرو کشی های آنها نيز بيشتر دو جانبه است.
ايران بمنظور بستن دست ترکيه و مشغول ساختن آن در جبهه ای ديگر، تقويت کردهای پ-ک-ک را هدف قرار داده و مسکو به سهم خود در تلاش رسيدن به توافق با ترکيه است.
در ارزيابی عمل گرايانه مسکو از وضع موجود، حفظ اسد در دمشق در دراز مدت نا ممکن و در ميان مدت پر هزينه است. مسکو تا حدود زيادی خود را به تمکين در برابر فشار های قطر و عربستان نيز برای کنار گذاشتن اسد مجبور ميبيند.
روسيه با ترکيه علاوه بر داشتن مرز مشترک ( دريای سياه) و در نتيجه ملاحظات امنيت ملی متقابل، دارای مناسبات گسترده تجاری است. بدون همکاری ترکيه ادامه نقش تامين کننده اصلی گاز اروپا برای روسيه دشوار خواهد شد.
ترکيه در گذشته ای نه چندان دور تلاش کرد که از راه رسيدن به توافق با تهران دست روسيه را ضعيف کند. اين ابتکار به دليل انعتاف ناپذيری و ادامه ايستادگی تهران در کنار دمشق به نتيجه نرسيد.
اينک در رقابت با ايران، روسيه علاقمند بنظر ميرسد که بجای تهران ، به مذاکره مستقيم و دوجانبه با ترکيه بپردازد.
در حرکتی هوشمندانه، و پيش از انجام سفر روز دوشنبه پوتين به استانبول که قرار بود در ماه اکتبر انجام شود، ترکيه تحبيب مسکو برای رسيدن به توافق با رهبران کرملين را با عامل تهديد غير مستقيم نيز همراه ساخت.
درخواست انتقال سامانه موشکی پاتريوت به مرزهای شرقی آن کشور با ايران، هشداری بود برای طرح درخواست مشابه و استقرار اين سامانه در سواحل دريای سياه.
مذاکرات جاری پوتين با اردوغان در ترکيه پيش از انجام مذاکرات احتمالی دو جانبه مابين ايران و آمريکا، ميتواند آينده سياسی دمشق را رقم زده و از راه حذف تهران، پيش از تقويت دست آن، رسيدن به توافق های دوجانبه مابين مسکو و آنکارا امکان پذير سازد. در اين پوکر سياسی تهران پيشتر دست برنده خود را رها ساخته بود.
-----------------------------------------------------
نظرات مطرح در این مقاله الزاما بازتاب دیدگاه رادیوفردا نیست.