جنبش اعتراضی مصر که همچون قيام تونس رژيم حاکم بر آن کشور را سرنگون کرد باعث شد که موجی از حرکات و اعتراضات مشابه در سراسر جهان عرب روی دهد. آيا آنچه که در مصر روی داده و هنوز ادامه دارد صرفا يک جنبش محلی و معطوب به حوادث سياسی آن کشور است و يا نمايانگر يک حرکت وسيعتر برای بيان اعتراضات عمومی در کل جهان عرب است؟
برای سال های متوالی شايد آنچه که بيش از هر چيز در اعتراضات مردم کشورهای عربی ديده می شد گرايش به افکار و موضع گيری های تندروانه بود که از نظر بسياری در خارج از جهان عرب «خطرناک» تلقی می شد. اما حوادث چند ماهه اخير نشان داد که موج جديد اعتراضات که از تونس شروع شد و پس از مصر به ساير کشورهای عربی سرايت کرد بيش از همه چيز خواستار اصطلاح نظام های سياسی و حرکت به سوی نوعی دمکراسی و مشارکت مردم در اداره امور اين کشورهاست.
دکتر «ماها اعظم» از پژوهشگران مرکز تحقيقاتی «چتم هاوس» در لندن می گويد انگيزه اصلی اعتراضات در مصر درست شبيه به آنچه که در کشورهای عربی ديگر روی داد فقدان نظام های سياسی پاسخگو و دمکراتيک در اين کشورهاست.
به گفته وی، اعتراضات در کشورهای ديگر نيز با هدف اصلاحات سياسی در حکومت و مبارزه با فساد اداری و بهبود اوضاع اقتصادی صورت می گيرد. بنابر اين آنچه که در مصر روی داده است مسلما به شکل مشابهی در کشورهای ديگر اتفاق خواهد افتاد.
دکتر «ماها اعظم» همچنين يادآوری می کند که در اين دوره خصوصيت اعتراضات نشان می دهد که افکار عمومی جهان عرب و روش های بيان اعتراضات مردم به نسبت قبل کاملا تغيير کرده است.
اکثر جنبش های موجود طرفدار روش های غير خشونت آميز هستند، با غرب دشمنی نمی کنند و مسائل اصلی آنها وضعيت داخلی کشورها است و نه مسائل منطقه ای و بين المللی.
سابقه فعاليت برخی گروه های اسلام گرا و تندرو در کشورهای عربی باعث شد که نگرانی هايی در مورد احتمال نفوذ آنها در اعتراضات مردمی موجود بوجود بيايد. در مورد مصر به طور مشخص غرب و به خصوص اسرائيل نگران سرنوشت معاهده صلح آن کشور با اسرائيل هستند که در سال ۱۹۷۹ به امضا رسيد. به همين خاطر بود که دولت آمريکا در آغاز کار برای حمايت از جنبش اعتراضی مصر ترديدهايی از خود نشان داد.
با اين همه دکتر «ماها اعظم» می گويد که دولت آمريکا نبايد در حمايت از اعتراضات مردمی در مصر و جهان عرب ترديد کند.
به گفته وی، کشورهای عربی از سالها پيش آماده يک چرخش بزرگ در حيات سياسی خود بوده اند. دوران زمامداری رژيم های خود کامه در اين بخش از جهان به پايان رسيده است و برای منافع استراتژيک آمريکا نيز بهتر است که به جای دفاع از اين حکومت ها با اعتراضات مردمی همسو شود.
دولت آمريکا در برخورد با نمونه اعتراضات در مصر به مرور نشان داد که حاضر نيست در برابر جنبش اعتراضی مردم از ادامه حکومت حسنی مبارک دفاع کند.
باراک اوباما، رییس جمهور آمريکا، در اولين پيام های خود خطاب به مردم مصر ضمن ابراز همدلی با ضرورت تغيير در اين کشور بر حفظ آرامش و پرهيز از خشونت تاکيد کرد.
از نگاه بسياری از تحليلگران اين روش برخورد آمريکا حاکی از آن بود که اين کشور ضمن پذيرش ضرورت تغيير و اصلاحات دموکراتيک در جهان عرب نگران بروز نا آرامی و احتمال گسترش نفوذ گروه های تندرو است.
تونی بلر، نخست وزير پیشین بريتانيا، نيز در مصاحبه ای با شبکه خبری بی بی سی بر همين نکته تاکيد کرد و گفت که جهان عرب نيازمند تغييرات سياسی و تجديد است اما اين حرکت بايد به شکل مسالمت آميز و قانونمند پيش برود تا گروه های تندرو نتوانند از پديد آمدن هرج و مرج و يا خلاء قدرت سوء استفاده کنند.
به نظر می رسد پيام اصلی که از سوی غرب برای افکار عمومی در جهان عرب مخابره می شود اين است که اين اعتراضات بايد در مسيری صلح آميز و ميانه روانه ادامه يابند. اما بايد توجه داشت که در برخی از اين کشورها فضای تنش تا حدی گسترش يافته است که توجه به يک چنين رهنمود و يا توصيه هايی دشوار به نظر می آيد.
برای سال های متوالی شايد آنچه که بيش از هر چيز در اعتراضات مردم کشورهای عربی ديده می شد گرايش به افکار و موضع گيری های تندروانه بود که از نظر بسياری در خارج از جهان عرب «خطرناک» تلقی می شد. اما حوادث چند ماهه اخير نشان داد که موج جديد اعتراضات که از تونس شروع شد و پس از مصر به ساير کشورهای عربی سرايت کرد بيش از همه چيز خواستار اصطلاح نظام های سياسی و حرکت به سوی نوعی دمکراسی و مشارکت مردم در اداره امور اين کشورهاست.
دکتر «ماها اعظم» از پژوهشگران مرکز تحقيقاتی «چتم هاوس» در لندن می گويد انگيزه اصلی اعتراضات در مصر درست شبيه به آنچه که در کشورهای عربی ديگر روی داد فقدان نظام های سياسی پاسخگو و دمکراتيک در اين کشورهاست.
به گفته وی، اعتراضات در کشورهای ديگر نيز با هدف اصلاحات سياسی در حکومت و مبارزه با فساد اداری و بهبود اوضاع اقتصادی صورت می گيرد. بنابر اين آنچه که در مصر روی داده است مسلما به شکل مشابهی در کشورهای ديگر اتفاق خواهد افتاد.
دکتر «ماها اعظم» همچنين يادآوری می کند که در اين دوره خصوصيت اعتراضات نشان می دهد که افکار عمومی جهان عرب و روش های بيان اعتراضات مردم به نسبت قبل کاملا تغيير کرده است.
اکثر جنبش های موجود طرفدار روش های غير خشونت آميز هستند، با غرب دشمنی نمی کنند و مسائل اصلی آنها وضعيت داخلی کشورها است و نه مسائل منطقه ای و بين المللی.
سابقه فعاليت برخی گروه های اسلام گرا و تندرو در کشورهای عربی باعث شد که نگرانی هايی در مورد احتمال نفوذ آنها در اعتراضات مردمی موجود بوجود بيايد. در مورد مصر به طور مشخص غرب و به خصوص اسرائيل نگران سرنوشت معاهده صلح آن کشور با اسرائيل هستند که در سال ۱۹۷۹ به امضا رسيد. به همين خاطر بود که دولت آمريکا در آغاز کار برای حمايت از جنبش اعتراضی مصر ترديدهايی از خود نشان داد.
با اين همه دکتر «ماها اعظم» می گويد که دولت آمريکا نبايد در حمايت از اعتراضات مردمی در مصر و جهان عرب ترديد کند.
به گفته وی، کشورهای عربی از سالها پيش آماده يک چرخش بزرگ در حيات سياسی خود بوده اند. دوران زمامداری رژيم های خود کامه در اين بخش از جهان به پايان رسيده است و برای منافع استراتژيک آمريکا نيز بهتر است که به جای دفاع از اين حکومت ها با اعتراضات مردمی همسو شود.
دولت آمريکا در برخورد با نمونه اعتراضات در مصر به مرور نشان داد که حاضر نيست در برابر جنبش اعتراضی مردم از ادامه حکومت حسنی مبارک دفاع کند.
باراک اوباما، رییس جمهور آمريکا، در اولين پيام های خود خطاب به مردم مصر ضمن ابراز همدلی با ضرورت تغيير در اين کشور بر حفظ آرامش و پرهيز از خشونت تاکيد کرد.
از نگاه بسياری از تحليلگران اين روش برخورد آمريکا حاکی از آن بود که اين کشور ضمن پذيرش ضرورت تغيير و اصلاحات دموکراتيک در جهان عرب نگران بروز نا آرامی و احتمال گسترش نفوذ گروه های تندرو است.
تونی بلر، نخست وزير پیشین بريتانيا، نيز در مصاحبه ای با شبکه خبری بی بی سی بر همين نکته تاکيد کرد و گفت که جهان عرب نيازمند تغييرات سياسی و تجديد است اما اين حرکت بايد به شکل مسالمت آميز و قانونمند پيش برود تا گروه های تندرو نتوانند از پديد آمدن هرج و مرج و يا خلاء قدرت سوء استفاده کنند.
به نظر می رسد پيام اصلی که از سوی غرب برای افکار عمومی در جهان عرب مخابره می شود اين است که اين اعتراضات بايد در مسيری صلح آميز و ميانه روانه ادامه يابند. اما بايد توجه داشت که در برخی از اين کشورها فضای تنش تا حدی گسترش يافته است که توجه به يک چنين رهنمود و يا توصيه هايی دشوار به نظر می آيد.