راکتور اتمی بوشهر در ايران اولين کارخانه برق اتمی جهان خواهد بود که بعد از حادثه انفجار در فوکوشيمای ژاپن، فعال می شود. با وجود این، مقامات ايران در قبال حادثه اتمی اخير ژاپن، که از لحاظ شدت بلافاصله بعد از فاجعه چرنوبيل قرار گرفته است، و ضرورت تمهيدات ايمنی بيشتری در راکتور رو به تکميل بوشهر و همچنين راکتور آب سنگين در دست ساختمان اراک، سکوت اختيار کرده اند.
انفجار در دو کوره کارخانه برق اتمی ژاپن در فوکوشيما، در نتيجه زلزله کوبنده روز ۱۱ ماه مارس، و خطر نشت اتمی و تکرار فاجعه سال ۱۹۸۶ چرنوبيل در اوکراين، اروپا و آمريکا را به بازنگری طرح های موجود و آينده توليد برق با استفاده از انرژی هسته وا داشته است.
در واکنش به حادثه اتمی ژاپن و پس از بروز دومين انفجار در واحد شماره دو کارخانه برق اتمی فوکوشيما، آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان، دستور داد که به مدت سه ماه تمامی طرح های توسعه اتمی آن کشور متوقف و مطالعات ايمنی و حفاظتی تازه ای در اين رابطه صورت گيرد.
در اقدامی مشابه، سويس نيز طرح های در دست اجرای اتمی خود را متوقف ساخت. کشور فنلاند که بخش مهمی از برق مورد نياز خود را با استفاده از انرژی اتمی تامين مي کند اتخاذ تصميمات پيشگيرانه ای از اين دست را اعلام داشت.
در اسکاتلند دو کارخانه برق اتمی فعال اند و بيش از ۵۰ در صد از نيازهای برق اين کشور را تامين می کنند. گذشته از بحث دامنه داری که روز گذشته در زمينه آينده استفاده از برق اتمی در وست مينستر، پارلمان بريتانيا، آغاز شد و ديويد کامرون نخست وزير هم به آن پيوست، دولت محلی اسکاتلند، اعلام کرده که پس از بازنشسته شدن دو کارخانه موجود برق اتمی، برای تامين برق مورد نياز در آينده به منابع قابل تجديد انرژی رو خواهد آورد.
فرانسه نزديک به هفتاد درصد از برق توليدی خود را با استفاده از انرژی اتمی تامين می کند. به اين دليل، قيمت برق مصرفی در فرانسه به طور متوسط ۴۰ در صد از بقيه اروپا کمتر است. سهم انرژی اتمی در توليد ناخالص ملی و گردش صنايع آن کشور دارای اهميت غير قابل انکار است.
با وجود این، بعد از بروز انفجار دوم در کارخانه برق اتمی فوکوشيما، و افزايش خطر ذوب ميله های سوخت اتمی در يکی از کوره ها، اريک بسون وزير صنايع فرانسه در يک گفت و گوی راديويی اظهار داشت: «لرزه ناشی از حادثه اخير اتمی ژاپن در اروپا احساس می شود و در نتيجه مجادلات تازه ای که پيرامون ملاحظات حفاظتی، خطرات محيط زيستی و امنيت انرژی اتمی آغاز گرديده بازنگری های تازه ای در اين زمينه ها غير قابل اجتناب خواهد بود.»
دو سابقه و دو عقبگرد
بعد از حادثه انفجار سال ۱۹۷۹ در راکتور اتمی جزيره تری ميلی، نزديک ايالت پنسيلوانيا آمريکا، که طی آن قسمتی از سوخت اتمی در درون کوره ذوب شد و نشت مواد راديو اکتيو صورت گرفت، آمريکا بسياری از طرح های ايجاد کارخانه های برق اتمی خود را متوقف ساخت.
بعد از حادثه اتمی سال ۱۹۸۶ چرنوبيل، بسياری از کشورهای اروپايی طرح های توسعه اتمی خود را متوقف ساختند. ايتاليا بعد از نزديک به ۳۰ سال تعطيل برنامه های ايجاد راکتورهای اتمی، اخيرا با فرانسه برای توسعه انرژی اتمی وارد مذاکره شده بود.
بر اساس جدول تنظيمی آژانس بين المللی انرژی اتمی که برای محاسبه ميزان خطرناک بودن حوادث اتمی تنظيم شده، چرنوبيل در رديف هفتم (بالاترين مکان) قرار دارد.
در مورد حادثه اخير ژاپن، پاره ای از کشور های، منجمله فرانسه، آن را بعد از چرنوبيل، و بالاتر از حادثه اتمی جزيره تری ميلی، آن را در گروه شش قرار داده اند.
بر اساس جدول ياد شده، خطرهای هر گروه به ترتيب ده برابر بيشتر از گروه قبلی است.
سکوت ايران
به اين ترتيب حادثه اخير اتمی ژاپن را می بايد دومين حادثه خطرناک در تاريخ فعاليت راکتورهای اتمی جهان قلمداد کرد، اگر چه دولت ژاپن همچنان اين حادثه را در گروه چهار مخاطرات به حساب می آورد.
بی شک چنانچه کشورهای اروپايی منابعی کم خطر تراز انرژی اتمی داشتند، برای تامين برق به آن منابع رو می آوردند. ضمن آنکه اروپا در مقايسه با آسيا و بخشی از آمريکا، نسبت به خطر وقوع زلزله، دارای آسيب پذيری کمتری است.
ايران بر خلاف اروپا و مشابه ژاپن در خط مستقيم زلزله قرار دارد. اگرچه راکتور های جديد در مقابل زلزله تا حدودی دارای مصونيت اند، ولی ميزان اين مصونيت قطعی و بی انتها نيست.
در راکتور های آسيب ديده ژاپن حداکثر ملاحظات ممکن حفاظتی در قبال وقوع احتمالی زلزله در نظر گرفته شده بود. با وجود این، بعد از خاموش شدن خودکار راکتورها، دو انفجار در دو واحد از اين کارخانه اتمی رخ داد.
نگرانی بيشتر ژاپن و بقيه جهان خطر احتمالی ذوب اتمی در يکی از اين کوره ها و نشت مواد راديو اکتيو به خارج از کوره است.
راکتور بوشهر
راکتور بوشهر که توسط شرکت «روس اتم استروی» با تلفيق تکنولوژی ۴۰ سال پيش زيمنس، و روش تجديد نظر شده ساخت راکتورهای اتمی روسيه ساخته شده، با وجود در نظر گرفتن ملاحظات حفاظتی، به هيچ وجه محفوظ تر و ايمن تر از راکتورهای فوکوشيما نيست.
از اين جهت طی چند سال اخير، کشورهای خليج فارس، اگرچه با آميزه ای از انگيزه های سياسی، در هر حال نسبت به خطر های محيط زيستی بالقوه راکتور بوشهر هشدار داده اند.
عاملی که علاوه بر قديمی بودن تکنولوژی ساخت در راکتور بوشهر، و همچنين قرار داشتن ايران بر روی خط زلزله، زنگ خطر را بلندتر می کند، رويدادی است که در ماه ژانويه موجب خاموش ساختن کوره اصلی راکتور بوشهر و اجبار در خارج ساختن ميله های سوختی از آن شد.
دليل اصلی اين اقدام پيمانکار روسی، پيشگيری از ذوب (ميله های سوخت) اتمی در درون کوره اتمی راکتور بوشهر، بعد از رسوخ ويروس استاکس نت در آن معرفی شد.
در توضيح بيشتر پيرامون خطرات اين رويداد، ديميتری روگوزن، نماينده روسيه در ناتو، ضمن هشدار دادن نسبت به خطر های احتمالی استفاده از ويروس های سايبری، مانند استاکس نت، در ماه ژانويه، خطر بالقوه مرتبط با راکتور بوشهر را با حادثه سال ۱۹۸۶ چرنوبيل مقايسه کرد.
با وجود این، ايران همچنان تاثير استاکس نت را انکار و حتی از دلايل خارج ساختن سوخت از کوره اتمی راکتور بوشهر، پيش از اعلام موضوع توسط آژانس انرژی اتمی و تائيد آن از سوی پيمانکار روسی، سخنی به ميان نياورد.
اينک با بروز حادثه اتمی در فوکوشيما، خطر تکرار يک فاجعه اتمی در ايران جدی تر از پيش بنظر می رسد. اروپا اين خطر را اينک بسيار جدی تلقی می کند.
راکتور اراک
اما جدی ترین خطر از بروز حوادث احتمالی در راکتور آب سبک بوشهر که اينک به حال تعطيل درآمده، بروز حادثه اتمی در راکتور آب سنگين در دست ساختمان ايران در اراک است.
ايران مدعی است که اين راکتور را با طراحی داخلی می سازد ولی تاکنون از ارائه نقشه های فنی و نوع طراحی آن به آژانس خودداری ورزيده. در اقدامی خطرناکتر، ايران مدعی طراحی يک راکتور ۳۵۰ مگاواتی برای ساخت در دارخوين (اهواز) است.
بحران اتمی اخير ژاپن هشداری است در مورد احتمال جدی بروز حادثه ای مشابه در کشوری مانند ايران.
با توجه به اینکه ميزان رشد صنعتی کنونی کشور که در مقام مقايسه با ژاپن نيست، و همچنين نداشتن تجربه ساخت هر گونه راکتور اتمی در گذشته، حفظ شکل کنونی راکتور بوشهر، و به خصوص راه اندازی راکتور آب سنگين اراک و اجرای طرح اتمی دارخوين، می تواند ايران را در خطر يک فاجعه اتمی جدی قرار دهد.
اروپا به دليل محروم بودن از منابع گاز طبيعی تا حدودی مجبور به استفاده از انرژی اتمی بوده است. ايران با در اختيار داشتن دومين ذخيره بزرگ گاز طبيعی جهان تا ۳۰۰ سال قادر به بهره برداری از اين منابع است.
انفجار در دو کوره کارخانه برق اتمی ژاپن در فوکوشيما، در نتيجه زلزله کوبنده روز ۱۱ ماه مارس، و خطر نشت اتمی و تکرار فاجعه سال ۱۹۸۶ چرنوبيل در اوکراين، اروپا و آمريکا را به بازنگری طرح های موجود و آينده توليد برق با استفاده از انرژی هسته وا داشته است.
در واکنش به حادثه اتمی ژاپن و پس از بروز دومين انفجار در واحد شماره دو کارخانه برق اتمی فوکوشيما، آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان، دستور داد که به مدت سه ماه تمامی طرح های توسعه اتمی آن کشور متوقف و مطالعات ايمنی و حفاظتی تازه ای در اين رابطه صورت گيرد.
در اقدامی مشابه، سويس نيز طرح های در دست اجرای اتمی خود را متوقف ساخت. کشور فنلاند که بخش مهمی از برق مورد نياز خود را با استفاده از انرژی اتمی تامين مي کند اتخاذ تصميمات پيشگيرانه ای از اين دست را اعلام داشت.
در اسکاتلند دو کارخانه برق اتمی فعال اند و بيش از ۵۰ در صد از نيازهای برق اين کشور را تامين می کنند. گذشته از بحث دامنه داری که روز گذشته در زمينه آينده استفاده از برق اتمی در وست مينستر، پارلمان بريتانيا، آغاز شد و ديويد کامرون نخست وزير هم به آن پيوست، دولت محلی اسکاتلند، اعلام کرده که پس از بازنشسته شدن دو کارخانه موجود برق اتمی، برای تامين برق مورد نياز در آينده به منابع قابل تجديد انرژی رو خواهد آورد.
فرانسه نزديک به هفتاد درصد از برق توليدی خود را با استفاده از انرژی اتمی تامين می کند. به اين دليل، قيمت برق مصرفی در فرانسه به طور متوسط ۴۰ در صد از بقيه اروپا کمتر است. سهم انرژی اتمی در توليد ناخالص ملی و گردش صنايع آن کشور دارای اهميت غير قابل انکار است.
با وجود این، بعد از بروز انفجار دوم در کارخانه برق اتمی فوکوشيما، و افزايش خطر ذوب ميله های سوخت اتمی در يکی از کوره ها، اريک بسون وزير صنايع فرانسه در يک گفت و گوی راديويی اظهار داشت: «لرزه ناشی از حادثه اخير اتمی ژاپن در اروپا احساس می شود و در نتيجه مجادلات تازه ای که پيرامون ملاحظات حفاظتی، خطرات محيط زيستی و امنيت انرژی اتمی آغاز گرديده بازنگری های تازه ای در اين زمينه ها غير قابل اجتناب خواهد بود.»
دو سابقه و دو عقبگرد
بعد از حادثه انفجار سال ۱۹۷۹ در راکتور اتمی جزيره تری ميلی، نزديک ايالت پنسيلوانيا آمريکا، که طی آن قسمتی از سوخت اتمی در درون کوره ذوب شد و نشت مواد راديو اکتيو صورت گرفت، آمريکا بسياری از طرح های ايجاد کارخانه های برق اتمی خود را متوقف ساخت.
بعد از حادثه اتمی سال ۱۹۸۶ چرنوبيل، بسياری از کشورهای اروپايی طرح های توسعه اتمی خود را متوقف ساختند. ايتاليا بعد از نزديک به ۳۰ سال تعطيل برنامه های ايجاد راکتورهای اتمی، اخيرا با فرانسه برای توسعه انرژی اتمی وارد مذاکره شده بود.
بر اساس جدول تنظيمی آژانس بين المللی انرژی اتمی که برای محاسبه ميزان خطرناک بودن حوادث اتمی تنظيم شده، چرنوبيل در رديف هفتم (بالاترين مکان) قرار دارد.
در مورد حادثه اخير ژاپن، پاره ای از کشور های، منجمله فرانسه، آن را بعد از چرنوبيل، و بالاتر از حادثه اتمی جزيره تری ميلی، آن را در گروه شش قرار داده اند.
بر اساس جدول ياد شده، خطرهای هر گروه به ترتيب ده برابر بيشتر از گروه قبلی است.
سکوت ايران
به اين ترتيب حادثه اخير اتمی ژاپن را می بايد دومين حادثه خطرناک در تاريخ فعاليت راکتورهای اتمی جهان قلمداد کرد، اگر چه دولت ژاپن همچنان اين حادثه را در گروه چهار مخاطرات به حساب می آورد.
بی شک چنانچه کشورهای اروپايی منابعی کم خطر تراز انرژی اتمی داشتند، برای تامين برق به آن منابع رو می آوردند. ضمن آنکه اروپا در مقايسه با آسيا و بخشی از آمريکا، نسبت به خطر وقوع زلزله، دارای آسيب پذيری کمتری است.
ايران بر خلاف اروپا و مشابه ژاپن در خط مستقيم زلزله قرار دارد. اگرچه راکتور های جديد در مقابل زلزله تا حدودی دارای مصونيت اند، ولی ميزان اين مصونيت قطعی و بی انتها نيست.
در راکتور های آسيب ديده ژاپن حداکثر ملاحظات ممکن حفاظتی در قبال وقوع احتمالی زلزله در نظر گرفته شده بود. با وجود این، بعد از خاموش شدن خودکار راکتورها، دو انفجار در دو واحد از اين کارخانه اتمی رخ داد.
نگرانی بيشتر ژاپن و بقيه جهان خطر احتمالی ذوب اتمی در يکی از اين کوره ها و نشت مواد راديو اکتيو به خارج از کوره است.
راکتور بوشهر
راکتور بوشهر که توسط شرکت «روس اتم استروی» با تلفيق تکنولوژی ۴۰ سال پيش زيمنس، و روش تجديد نظر شده ساخت راکتورهای اتمی روسيه ساخته شده، با وجود در نظر گرفتن ملاحظات حفاظتی، به هيچ وجه محفوظ تر و ايمن تر از راکتورهای فوکوشيما نيست.
از اين جهت طی چند سال اخير، کشورهای خليج فارس، اگرچه با آميزه ای از انگيزه های سياسی، در هر حال نسبت به خطر های محيط زيستی بالقوه راکتور بوشهر هشدار داده اند.
عاملی که علاوه بر قديمی بودن تکنولوژی ساخت در راکتور بوشهر، و همچنين قرار داشتن ايران بر روی خط زلزله، زنگ خطر را بلندتر می کند، رويدادی است که در ماه ژانويه موجب خاموش ساختن کوره اصلی راکتور بوشهر و اجبار در خارج ساختن ميله های سوختی از آن شد.
دليل اصلی اين اقدام پيمانکار روسی، پيشگيری از ذوب (ميله های سوخت) اتمی در درون کوره اتمی راکتور بوشهر، بعد از رسوخ ويروس استاکس نت در آن معرفی شد.
در توضيح بيشتر پيرامون خطرات اين رويداد، ديميتری روگوزن، نماينده روسيه در ناتو، ضمن هشدار دادن نسبت به خطر های احتمالی استفاده از ويروس های سايبری، مانند استاکس نت، در ماه ژانويه، خطر بالقوه مرتبط با راکتور بوشهر را با حادثه سال ۱۹۸۶ چرنوبيل مقايسه کرد.
با وجود این، ايران همچنان تاثير استاکس نت را انکار و حتی از دلايل خارج ساختن سوخت از کوره اتمی راکتور بوشهر، پيش از اعلام موضوع توسط آژانس انرژی اتمی و تائيد آن از سوی پيمانکار روسی، سخنی به ميان نياورد.
اينک با بروز حادثه اتمی در فوکوشيما، خطر تکرار يک فاجعه اتمی در ايران جدی تر از پيش بنظر می رسد. اروپا اين خطر را اينک بسيار جدی تلقی می کند.
راکتور اراک
اما جدی ترین خطر از بروز حوادث احتمالی در راکتور آب سبک بوشهر که اينک به حال تعطيل درآمده، بروز حادثه اتمی در راکتور آب سنگين در دست ساختمان ايران در اراک است.
ايران مدعی است که اين راکتور را با طراحی داخلی می سازد ولی تاکنون از ارائه نقشه های فنی و نوع طراحی آن به آژانس خودداری ورزيده. در اقدامی خطرناکتر، ايران مدعی طراحی يک راکتور ۳۵۰ مگاواتی برای ساخت در دارخوين (اهواز) است.
بحران اتمی اخير ژاپن هشداری است در مورد احتمال جدی بروز حادثه ای مشابه در کشوری مانند ايران.
با توجه به اینکه ميزان رشد صنعتی کنونی کشور که در مقام مقايسه با ژاپن نيست، و همچنين نداشتن تجربه ساخت هر گونه راکتور اتمی در گذشته، حفظ شکل کنونی راکتور بوشهر، و به خصوص راه اندازی راکتور آب سنگين اراک و اجرای طرح اتمی دارخوين، می تواند ايران را در خطر يک فاجعه اتمی جدی قرار دهد.
اروپا به دليل محروم بودن از منابع گاز طبيعی تا حدودی مجبور به استفاده از انرژی اتمی بوده است. ايران با در اختيار داشتن دومين ذخيره بزرگ گاز طبيعی جهان تا ۳۰۰ سال قادر به بهره برداری از اين منابع است.