يک سفر کوتاه و سريع به سه کشور و آماده شدن برای حضور در نشست کشورهای عضو پيمان همکاری های شانگهای در پايتخت قرقيزستان، مهم ترين رئوس برنامه کاری محمود احمدی نژاد، رییس جمهوری ایران در روزهای پيش رو را تشکيل می دهند.
محمود احمدی نژاد اندکی پيش از آغاز سفر خود گفت: «در قرقيزستان علاوه بر شرکت در نشست شانگهای، رايزنی هايی هم با سران کشورهای کشورهای شرکت کننده خواهيم داشت. تقويت پيمان های منطقه ای بيش از گذشته جريان پيدا خواهد کرد.»
رييس جمهوری ايران در قرقيزستان فرصت کافی خواهد داشت تا با روسای جمهور روسيه، چين، پاکستان، قزاقستان، ازبکستان و تاجيکستان ديدار و گفت و گو کند.
با سران کشورهايی که همگی به جز پاکستان عضو پيمانی هستند که به آرامی به يک پيمان همه جانبه نظامی سياسی و اقتصادی تبديل می شود.
سفر رييس جمهوری ايران از افغانستان آغاز شد.
یک تحلیلگر مسائل آسیای میانه
جايی که حضور نيروهای آمريکايی و سايه اتهام دخالت در اوضاع داخلی آن بر روابط ايران و افغانستان سنگينی می کند.
اما ديدار رييس جمهوری ايران از افغانستان با ديدار وی با سران کشورهای پيمان شانگهای و يا ناظران اين پيمان يک تفاوت عمده دارد؛ حضور بيش از دو میليون مهاجر افغان در ايران.
مسئله ای که به عقيده دکتر محمد اکرم عظيمی، مسئول امور مهاجرين در سفارت افغانستان در تهران، يکی از مهم ترين محورهای گفت و گوی دو رييس جمهوری را تشکيل می داد.
آقای عظيمی معتقد است که مقام های افغان هم خواستار حل مشکل مهاجران افغانند و هم از رييس جمهوری ايران می خواهند در مورد ويزای کار برای افغانها تمهيداتی بيانديشد.
اما حساسيت روابط ميان ايران و افغانستان به خاطر ايالات متحده، در ديدارهای بعدی محمود احمدی نژاد با سران کشورهای منطقه چندان قابل احساس نيست.
محمود احمدی نژاد طی چند روز آينده عمدتا با سران کشورهايی گفت و گو خواهد کرد، که کارشناسان بسياری در غرب حضور آن ها در يک پيمان همکاری را برای مقابله با اهداف ايالات متحده و ناتو ارزيابی می کنند.
پيمان شانگهای
پيمان شانگهای، پیمان همکاری ميان دولت های شش کشور روسيه، چين، تاجيکستان، قرقيزستان، قزاقستان و سپس ازبکستان برای همکاری هايی در زمينه امنيت اقتصاد و مسائل فرهنگی در منطقه است.
هدف اصلی اين پيمان جلوگيری از نفوذ ايالات متحده و به طور عام غرب در آسيا ميانه و شرق دور است. تحليلگران در منطقه آسیای ميانه می گويند، اين پيمان از دو گرايش عمده برخوردار است.
عبدالغفار کمال، تحليگر مستقل مسائل آسيای ميانه در تاجيکستان می گويد: هم اکنون رقابتی ناپيدا در پيمان شانگهای وجود دارد که بر می گردد به مسئله گرايش های نظامی و اقتصادی در اين سازمان. در ابتدای تاسيس گفته می شد، که اين سازمان از مسائل نظامی دوری خواهد کرد و تنها به مسائل تجاری می پردازد. ولی اکنون می بينيم که روسيه بيشتر خواهان گرايش های نظامی در اين سازمان است.
وی می افزاید: از سوی ديگر چين بيشتر تمايلات اقتصادی دارد. روسيه اين را به خوبی می داند که اگر چين حرف اول را بزند، به دليل اين که سرمايه در گردش زيادی دارد و می تواند به وسيله آن به کشورهای منطقه کمک کند، نقش روسيه کم رنگ می شود.
آيا تمرين ها نظامی و به طور کلی حرکت به سوی يک پيمان همه جانبه که ابعاد نظامی نيز داشته باشد در تضاد و مقابله با اهداف ايالات متحده و ناتو به عنوان پيمان نظامی غرب است؟
طاهر شیر محمد، روزنامه نگار ترکمن تبار ایرانی
راديو اروپای آزاد راديو آزادی در همين مورد نظر استفن بلَنک، استاد رشته امنيت ملی کالج جنگ در دانشکده مطالعات استراتژيک در آمريکا را پرسيده است.
استفن بلنک می گويد: در واقع همين طور هم هست. پيمان شانگهای همواره می گويد هيچ هدف سومی در تمرين های نظامی دو طرفه کشورهای عضو اين پيمان وجود ندارد. اگر به بيانيه های آن ها در سال های گذشته نگاه کنيد می بينيد که از ادبياتی بهره می گيرد که يک سره پر از واژگان ضد آمريکايی است. برای روسيه و چين، هدف آمريکاست. تمرين های نظامی هم که بيشتر و بيشتر می شوند. و هر روز تعداد بيشتری از کارشناسان می گويند مانورهای نظامی ربطی به مسئله مقابله با تروريسم ندارد.
اما به عقيده گروهی ديگر از کارشناسان شکل گيری يک پيمان نظامی در شرق برای جلوگيری از نفوذ غرب يک روند طبيعی سياسی است.
طاهر شير محمد روزنامه نگار ترکمن تبار ايرانی می گويد: «در آخرين نشست سازمان همکاری های شانگهای، اعضای آن صريحا در برابر حضور نظامی آمريکا در منطقه آسیای ميانه موضع گيری کردند. به نظر من اين سازمان، در منطقه آسیای ميانه توانسته است در برابر غرب و حتی ناتو موضع گيری کند. روند جريان نشان می دهد که اين سازمان به طرف رويارویی با غرب و ناتو حرکت می کند.»
در ميان کشورهای پيمان شانگهای، قرقيزستان، محل برگزاری نشست روز پنج شنبه اين پيمان، سابقه ای متفاوت از مابقی دارد. اين کشور تنها عضو پيمان شانگهای است که تغييرات سياسی موسوم به انقلاب رنگين در آن رخ داده است.
حاکمان در شرق از انقلاب های رنگين، همواره به عنوان نمونه دخالت ايالات متحده در اوضاع داخلی کشورهای منطقه نام برده اند.
اما قرقيزستان تلاش می کند تا از اين دسته بندی فاصله بگيرد. به عقيده اديل بايسالوف، تحليگر مسائل سياسی در قرقزيستان، رييس جمهوری قربان بيک باقی اف، بارها تلاش کرده است تا نشان دهد وی به سران کشورهای انقلاب های رنگی اخير تعلق ندارد.
به عقيده اديل بايسالوف، پيمان شانگهای اين فرصت را برای قرقيزستان به وجود می آورد تا اين را عملا ثابت کند.
آقای بايسالوف می گويد: «باقی اف و اطرافيانش در هيات حاکمه سعی می کنند نشان دهند انقلاب قرقيزستان توسط آمريکا برنامه ريزی نشده بود. به همين دليل چه در سال های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ چه همين الان بارها به اين نکته اشاره کرده و می کند که من، ساکاشويلی، رييس جمهور گرجستان، يا يوشچنکو، رييس جمهور اوکراين نيستم. او شديدا بر اين موضوع تاکيد می کند و ما همه در قرقيزستان اين را می بينيم.»
در اين ميان به درستی روشن نيست جايگاه ايران در پيمان همکاری های شانگهای چيست. ايران رسما درخواست عضويت خود را به پيمان شانگهای عرضه کرده است.
با اين همه معلوم نيست ايران تا امروز خود نمی خواست به عضويت اين پيمان در آيد يا ديگر کشورها نمی خواهند تا ايران عضو رسمی شانگهای شود.
عبدالغفار کمال، تحليلگر تاجيکستانی، کشوری که گفته می شود از درخواست عضويت ايران حمايت می کند می گويد: «از صحبت های دولتمردان تاجيک اين گونه بر می آيد که تاجيکستان خواهان عضويت ايران در پيمان شانگهای است. طبيعی است که اين مسئله به نفع تاجيکستان خواهد بود. چون الان دو کشور حرف اساسی را در اين سازمان می زنند. چين و روسيه. کشورهای ضعيفی مانند تاجيکستان در تصميم گيری ها نقش چندانی ندارند. حضور ايران می تواند اين تقسيم قوا را دگرگون کند. اما چين و روسيه با اين مسئله مخالفت می کنند. چون عضويت ايران می تواند با خود مشکلاتی را برای آن ها به ارمغان بياورد که برای آن ها خوشايند نخواهد بود.»
ترکمنستان، کشوری که مقصد سفر محمود احمدی نژاد بعد از افغانستان بود نيز به پيمان شانگهای نپيوسته است. با اين همه فصل مشترکی در روابط ايران و ترکمنستان وجود دارد. نگرانی از حضور غرب.
طاهر شيرمحمدی روزنامه نگار ترکمن تبار ايرانی می گويد: «هر دو کشور در سياست های کلی اختلاف نظر ندارند، اما يک مسئله وجود دارد؛ فعال شدن سياست غرب در ترکمنستان. اين مسئله مورد توجه ايران قرار گرفته است و سبب شده تا محمود احمدی نژاد به اين کشور سفر کند.»
سران کشورهای پيمان همکاری های شانگهای در کنار سرانی از کشورهای ناظر در پايتخت قرقيزستان بيست و پنجم مرداد ماه گرد هم می آيند. پيش از آن که با يکديگر ديدار کنند يک مانور نظامی را در چين سامان دادند و اين هفته در روسيه آن را دنبال می کنند.
برای نخستين بار در اين مانورها سربازانی از تمامی کشورهای پيمان شانگهای حضور دارند.