در حالی که بر اساس ارزیابی آژانس بین‌المللی، انتظار می‌رفت صادرات نفت ایران تحت تحریم‌های آمریکا تا پایان سال آینده میلادی روزانه ۹۰۰ هزار بشکه کاهش یابد، انتشار گزارش‌هایی درباره درخواست آمریکا برای قطع کامل خرید نفت ایران توسط مشتریان آسیایی، عملا تهران را در وضعیت پیچیده‌ای قرار داده است.
در دور قبلی تحریم‌ها در سال ۲۰۱۲، مشتریان نفتی ایران هر شش ماه یک‌بار با کاهش ۲۰ درصدی خرید نفت ایران، از تحریم‌ها معاف می‌شدند، اما دولت دونالد ترامپ بسیار سختگیرانه‌تر از باراک اوباما وارد کارزار تحریم شده است.
اوایل فروردین ماه امسال که هنوز آمریکا از برجام خارج نشده بود، صندوق بین‌المللی پول طی گزارشی ارزش صادرات نفت و محصولات نفتی ایران در سال گذشته خورشیدی را ۶۳.۷ میلیارد دلار ارزیابی کرده بود و پیش‌بینی کرده بود که این رقم در سال ۹۷ به به ۷۸.۳ میلیارد دلار برسد. این رقم قرار بود معادل بیش از ۶۰ درصد کل صادرات کشور باشد.
اما در صورت کناره‌گیری خریداران آسیایی و اروپایی از خرید نفت ایران، عملا درآمدهای نفتی تهران از نیمه دوم سال جاری خورشیدی قطع خواهد شد.
منبع: آمارها و پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول
بر اساس آمارهای بین‌المللی، متوسط صادرات ایران طی شش ماه اول سال جاری میلادی تقریبا با میزان سال گذشته برابر است.
بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران، هفته گذشته در حاشیه اجلاس اوپک اعلام کرد که در ماه جاری، ژوئن، صادرات روزانه نفت و میعانات گازی ایران به ۲.۵ میلیون بشکه رسید که نسبت به ماه قبل از آن ۲۰۰ هزار بشکه کاهش یافته است.
محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت ایران، نیز روز سه‌شنبه پنجم تیرماه اعلام کرد که که برای سه ماهه گذشته، فروش روزانه دو میلیون و ۴۱۰ هزار بشکه نفت پیش‌بینی شده بود که خوشبختانه حدود دو میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه نفت به فروش رفت و پیش‌بینی قیمت ۵۵ دلاری برای هر بشکه نفت صورت گرفته بود اما هر بشکه نفت تا حدود ۶۵ دلار فروخته شد.
اما این وضعیت احتمالا تنها تا یک ماه آینده ادامه یابد و بعد از ماه اوت مشتریان ایران قادر به دریافت نفت نباشند. چرا که محموله‌های خریداری شده در ماه اوت در ماه سپتامبر به بنادر آنها می‌رسد و ایران نیز دو ماه به مشتریان خود فرصت می‌دهد تا پول نفت را واریز کنند. بدین ترتیب، آخرین پول محموله‌های نفتی خریداری شده ایران در ماه اوت، عملا در ماه نوامبر، یعنی زمان اعمال تحریم‌های آمریکا می‌تواند پرداخت شود.
با این حال، آمارها حاکی است که از حالا واردات نفت ایران توسط مشتریان آن کاهش یافته و حتی بیژن نامدار زنگنه هفته گذشته در حاشیه اجلاس اوپک اعلام کرد که شرکت فرانسوی توتال و رویال داچ شل کلا خرید نفت از ایران را متوقف کرده‌اند.
منبع: آمارهای اوپک (واحد: هزار بشکه در روز)
ایران در سال ۲۰۱۷ روزانه دو میلیون و ۱۲۵ هزار بشکه نفت خام و حدود ۴۰۰ هزار بشکه میعانات گازی صادر کرده بود. حدود یک سوم این محموله‌ها راهی اروپا و بقیه به دست مشتریان آسیایی ایران که عبارتند از چین، هند، کره جنوبی و ژاپن، رسیده بود.
این ارقام تقریبا برای نیمه اول سال جاری میلادی تقریبا به همان میزان بوده است.
بعد از اعلام خبر درخواست آمریکا از مشتریان ایران برای قطع کامل خرید نفت تا چهارم نوامبر (۱۳ آبان)، قیمت نفت برنت بیش از دو درصد افزایش یافت. نفت شاخص برنت هم اکنون به ۷۶ دلار و ۲۹ سنت و نفت آمریکا که بیش از ۳.۴ درصد افزایش یافته، ۷۰ دلار و ۲۲ سنت به ازای هر بشکه معامله شد.
آیا بازار آماده است؟
قطع ناگهانی صادرات نفت ایران احتمالا بازار را آشفته خواهد کرد.
بر اساس ارزیابی‌های بین‌المللی، اگر حتی اوپک نیز تولید خود را افزایش ندهد، مصرف روزانه جهانی نفت در سال جاری یک میلیون و ۶۳۰ هزار بشکه افزایش خواهد یافت که کشورهای غیر اوپک ۱۰۰ هزار بشکه بیشتر از این میزان، رشد تولید خواهند داشت.
این در حالی است که اوپک و کشورهای هم‌پیمان آن به رهبری روسیه، هفته گذشته توافق کردند که میزان پایبندی خود به کاهش تولید را به ۱۰۰ درصد برسانند. هم اکنون میزان پایبندی این ۲۴ کشور به توافق کاهش تولید نفت سال ۲۰۱۶ حدود ۱۵۲ درصد است. به عبارتی این کشورها بایستی روزانه یک میلیون بشکه دیگر نیز به تولید خود بیفزایند.
ایران می‌گوید توافق افزایش تولید به این معنی است که کشورهایی که کاهش بیش از حد داشته‌اند، تولید خود را افزایش دهند و نباید برای مثال، عربستان افت تولید ونزوئلا را جبران کند.
اما اظهارات مقامات روسیه و عربستان حاکی است که این کشورها برای افزایش تولید آماده می‌شوند. وزیر انرژی روسیه روز سوم تیرماه اعلام کرد که این کشور در سال جاری روزانه ۱۷۰ هزار بشکه به تولید خود خواهد افزود.
عربستان نیز می‌گوید که توافق اوپک روزانه ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه نفت بیشتر راهی بازار خواهد کرد.
با ارقامی که عنوان شد، در عمل اوپک و کشورهای غیر اوپک قادر نیستند قطع تولید نفت ایران را کاملا جبران کنند. مشکل دیگر اینجاست که ایران انواع نفت تولید می‌کند که مهمترین آن نفت سنگین و نیمه سنگین است. این نوع نفت که سهم چشمگیری در کل نفت تولیدی ایران دارد، بسیار شبیه به نفت مناطق غرب آفریقا، منقطه اورال روسیه و جنوب عراق است.
در صورتی که این کشورها نتوانند قطع صادرات ایران را جبران کنند، کشورهای خریدار مجبور به تغییراتی در پالایشگاه‌های خود برای دریافت نوع دیگری از نفت خواهند بود.