در روز دوم ماه ژوئيه ۲۰۱۵ اعلام شد که شرکت بريتيش پتروليوم برای توافق با دولت ايالات متحده آمريکا و پنج ايالت آسيب ديده از بزرگترين فاجعه زيست محيطی تاريخ آمريکا، ۱۸.۷ ميليارد دلار ديگر پرداخت خواهد کرد.
اين مبلغ که آخرين گام برای حل اختلافات بين طرفين است در کنار ۴۳.۸ ميليارد دلاری قرار می‌گيرد که قبلا اين شرکت برای جبران خسارت‌های ناشی از اين مسأله و کمک به بازگشت محيط زيست منطقه به شرايط قبل از انفجار، در نظر گرفته است.
با گذشت پنج سال از بزرگترين فاجعه زيست محيطی ناشی از انتشار نفت درآمريکا هنوز سوالات مهم بسياری بدون پاسخ مانده است. صدمات اکولوژيکی ناشی از اين پخش نفت هنوز به درستی تعيين نشده وعواقب استفاده گسترده از ديسپرسنتها (مواد شيميايی که بر روی نفت پاشيده می‌شود تا با از هم گسيختگی توده نفت منجر به ايجاد ذرات کوچکتر شود) بحث داغ کارشناسان است.
خوشبختانه به‌رغم نشت گسترده نفت در خليج مکزيک هم اکنون نشانه‌های اميدوارکننده‌ای ديده می‌شود که حاکی از خروج اکوسيستم منطقه از حالت فاجعه بار قبلی است.
سکوی نفتی «ديپ واتر هورايزن» متعلق به شرکت نفتی بریتیش پترولیوم (بی‌پی) در تاريخ ۲۰ آوريل ۲۰۱۰ در ساحل لوييزيانا منفجر شد که در اثر آن ۱۱ کارگر کشته شدند و ميليون‌ها بشکه نفت به خليج مکزيک سرازير شد.
دوربين های نصب شده مستقر در زير آب اندکی پس از حادثه تصاويری را ضبط کردند که نشان از گسترش توده‌های ابر مانند عظيم نفتی می‌داد که از عمق ۱.۵ کيلومتری بستردريا به سرعت پديدار می‌شدند.
بيشتر از ۸۷ روز طول کشيد که چاه نفت مکندو (نام منطقه ای که ذخاير نفتی خليج مکزيک در آن قرار دارد) مسدود شود. دولت ايالات متحده تخمين زده که در طول اين مدت حدود چهار ميليون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت وارد آب‌های خليج مکزيک شده است.
اما شرکت نفت «بی‌پی» اين مقدار را معادل دو ميليون و ۴۵۰ هزار بشکه می‌داند. درهر حال به هر نوعی که حساب کنيم مقدار نشت نفتی که در اين زمان اتفاق افتاد ۱۰ برابر بيشتر از فاجعه نفتی ۱۹۸۹ «اکسون والدز» در آلاسکا است که در زمان خود بدترين نشت نفت در تاريخ آمريکا بود.
در حقيقت نگرانی دانشمندان و حاميان محيط زيست برای مسائلی فراتر از اثرلايه‌های نفتی ايجاد شده بر سطح آب بر اکوسيستم آسيب پذير خليج مکزيک بود. نفت خام دارای بيش از هفتاد هزار ترکيب شيميائی مختلف است که در اين ميان ترکيباتی از خانواده هيدروکربن آروماتيک چندحلقه‌ای که نه تنها سمی که در مواردی سرطان‌زا هستند، بيشترين نگرانی را ايجاد می‌کنند.
بسياری از ترکيبات شيميايی سبکتر نفت مانند بنزن، متيل بنزن، اتيل بنزن و زايلين همچنين سمی هستند اما اين ترکيبات که به «بی تی اکس» هم شناخته می‌شوند زمانی که خارج از نفت و در معرض هوا قرار می‌گيرند به سرعت تاثيرات خطرناک خود را از دست می‌دهند بنابراين متخصصان اميدوارند که چنين تاثيراتی مضری بعد از نشت نفت خام دوام نداشته‌اند.
با اين حال تصور می‌شود تلاش‌هايی که برای سوزاندن نفت غوطه ور بر سطح آب صورت گرفته است منجر به ايجاد ترکيبات بسيار خطرناکی در آن زمان شده باشد.
چنين نشت نفتی در اين مقياس و در چنين آب‌های عميقی (در عمقی نزديک به یک هزار و۵۰۰ متر) هيچگاه در گذشته اتفاق نيفتاده بود. به فاصله اندکی پس از اين رخداد، محققان حيوانات ساکن منطقه را در حالی مشاهده کردند که کاملا در نفت پوشيده شده بودند، بعضی مرده، برخی در حال تلاش برای زنده ماندن و همچنين تعداد ديگری که از بيماريهای مزمن رنج می‌بردند.
با آشکار شدن شدت اين فاجعه زيست محيطی دانشمندان ساير رشته ها نيز به حاميان محيط زيست پيوستند و نسبت به عواقب اين مساله هشدار دادند. اما در اين ميان بعضی از سناريوهای مطرح شده در مورد اثرات اين فاجعه به قدری بدبينانه و شتاب‌زده بود که بدون در اختيار داشتن هيچگونه اطلاعآتی به سرعت به نتيجه گيری در مورد اين بحران می پرداخت و توانائی ذاتی طبيعت و قدرت برگشت پذيری آن را کاملا ناديده می انگاشت.
تصور اوليه اين بود که به خاطراين‌که نفت بر روی سطح آب شناور می‌ماند تاثيرقابل ملاحظه ای در قسمتهای عميق دريا مشاهده نخواهد شد. اما مشاهدات علمی به فاصله چند ماه نشان داد که مقادير زيادی از نفت در اعماق آب و بر بستر عميق دريا وجود دارد و اين مساله شدت بحران را آشکارتر کرد.
نگرانی اوليه اين بود که از حرکت نفت به سمت ساحل جلوگيری شود، اما مشخص شد که مساله اصلی در اعماق درياست. در حقيقت مقدار زيادی از نفت تخليه شده بر بستر دريا قرار گرفت که منجر به صدمه زدن از جمله خفگی بسياری از موجودات مانند مرجانهای دريایی شد. به نحوی که مرجانهای دريایی ساکن آب‌های عميق در فواصلی به دوری حداقل ۲۲ کيلومتر از انفجار سکوی نفتی از اين مساله متأثر شده بودند.
مرجانهای دريایی که در آن هنگام آسيب ديده‌اند هنوز در حال از بين رفتن هستند. اين در حالی است که آنها سالانه تنها يک يا دو سانتيمتر رشد می‌کنند و به عنوان زيستگاه آبزيان نقشی حياتی به عهده دارند. با اين روند بازگشت اين موجودات دريايی به حالت اوليه به صدها سال زمان نياز دارد.
بعضی از انواع ماهی‌ها که در بستر دريا ساکن هستند هنوز مقادير زيادی از آلودگی را نشان می‌دهند اما ماهيانی که در نزديک به سطح دريا شنا می کنند خوشبختانه در وضعيت بسيار بهتری هستند. چنين مشاهداتی روشن می‌کند که هنوز مقادير متنابهی از نفت بر بستر عميق دريا وجود دارد.
جدا از اين مساله تحقيقات نشان داده که نرخ رشد برخی از گونه‌های ماهی به ویژه در سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ کاهش پيدا کرده است. در همين راستا افزايش غير معمول ميزان مرگ نوعی از دلفينها در خليج مکزيک که از حدود سه ماه قبل از نشت نفت مشاهده شد بود بعد از آن به مراتب بدتر شد. آزمايشات نشان داد که اين دلفينها در معرض ترکيبات شيميايی سمی قرار گرفته‌اند که با تاثير بر شيمی خون، توانایی در مبارزه با عفونت را در آنها کاهش داده است.
درمورد اثرات زيست محيطی فاجعه نفتی خليج مکزيک هنوز سوالات بسياری بی پاسخ مانده‌اند. پژوهشگران به دنبال تعيين مقدار حقيقی آلودگی هستند و در اين زمينه مسئوليت را متوجه شرکت‌های نفتی می‌دانند. آنها همچنين پيشنهاد می‌کنند اين شرکت‌ها (نفتی) ملزم به تهيه گزارش‌هايی در مورد وضعيت زيست‌محيطی و کيفيت آب، موجودات زنده و بستر رسوبات نزديک به چاه‌ها و تاسيسات نفتی شوند و با در اختيار قرار دادن اين اطلاعات برای دانشمندان وهمين‌طورعموم مردم امکان ارزيابی صحيحی از شرايط موجود را فراهم آورند. بديهی است چنين مجموعه ای از دانسته‌ها در براورد خسارات ناشی از فجايع زيست محيطی احتمالی آينده نقش اساسی خواهد داشت.
در مورد نشت نفت در خليج مکزيک يکی از مسائلی که هنوز به شدت محل مناقشه است استفاده از بيش از چهار ميليون ليتر «ديسپرسنت» برای از هم گسستن توده های به هم چسبيده نفت بود که سه ميليون ليتر از آن مستقيما در دهانه چاه در اعماق آب بکار گرفته شد. در حالی که نفت دارای ترکيبات سمی متعددی است ديسپرسنتها به خودی خود ترکيباتی نسبتا بی خطر انگاشته می شوند. اما برخی از دانشمندن معتقدند که ترکيب نفت و ديسپرسنت دارای مضرات بيشتری برای مرجانهای دريايی در مقايسه با نفت است.
تحقيقات متعدد نشان داده است که ديسپرسنتها منجر به باز شدن ديواره های سلولی و نفوذ پذيری بيشتر سلولها در مقابل ترکيبات سمی نفت می شوند که تاثير مخرب استفاده از ديسپرسنتها هنگام ترکيب با نفت در اعماق آب را نشان می‌دهد. در همين راستا برخی از تحقيقات اثر منفی اين مواد را بر روی ريه‌های انسان و آبزيان مشخص کرده‌اند. برخی از متخصصان استدلال می‌کنند که مشخص نيست که استفاده گسترده از اين مواد در آب‌های عميق خليج مکزيک تا چه حد سودمند بوده است و بر اهميت استفاده از ترکيبات جايگزين که صدمات کمتری برای محيط زيست دارند اصرار می‌ورزند. در مقابل عده ديگری بر اين باورند که سوال اصلی اين نيست که آيا اين ديسپرسنتها به محيط زيست صدمه زده‌اند يا نه، که بايد پرسيد اگر از آنها استفاده نمی‌شد شدت صدمات وارده چقدر بود.
آنها می گويند اگر مقادير قابل ملاحظه ای نفت به جای پراکنده شدن در اعماق آب به ساحل می رسيد شدت صدمات وارده بسيار بيشتر می شد چرا که فعاليتهای زيستی در اعماق در اعماق اقيانوس در مقايسه با قسمتهای کم عمق نزديک به ساحل بسيار کمتر است.
موضوع بحث برانگيز ديگر گزارش اخير(مارس ۲۰۱۵) شرکت نفت «بی‌پی» است که در آن نتيجه گرفته محيط زيست خليج مکزيک و مناطق ساحلی آن از تاثيرات ناشی از فاجعه نشت نفت رهايی پيدا کرده‌اند.
اين شرکت نتيجه گرفته در قسمت عمده ای از مناطقی که بررسی کرده است شواهدی از صدمات اکولوژيکی ناشی از نشت نفت يا استفاده از ديسپرسنتها مشاهده نشده‌اند. بر طبق اين گزارش مناطق معدودی که در معرض حجم قابل توجهی از نفت و ديسپرسنتها قرار گرفته بوده اند محدود به مکان مشخصی هستند، عمدتا در مناطق بسيار نزديک به دهانه چاه نفت زمانی که در حال نشت بود.
آنها مدعی هستند که اطلاعاتی که دردسترس همگان است نشان می دهد که تنها ۲درصد از ۸۰۰۰ هزار نمونه گرفته شده از رسوبات بستر دريا دارای مقادير سميتی فراتر از آنچه که توسط آژانس حفاظت از محيط زيست آمريکا برای آبزيان مجاز شمرده می شود، است. شرکت نفت «بی‌پی» همچنين خطرنشان می‌کند که از ميان بيش از ۴۰۰۰ نمونه ای که از رسوبات دريا گرفته شدند در بيش از ۹۰ درصد آنها اثری از ديسپرسنت مشاهده نشد.
اما گزارش اين شرکت پس از انتشار به سرعت مورد انتقاد بسياری از گروه‌ها و کارشناسان قرار گرفت و «زودهنگام و غير دقيق» خوانده شد. تفسير اشتباه اطلاعات موجود و ناديده انگاشتن دانسته‌هايی که بر خلاف نظر شرکت «بی‌پی» بوده، از جمله اين اعتراضات است. بسياری از محققان به همين صورت بيان می‌کنند که اين گزارش تنها تکه‌هايی از اطلاعات را که در راستای خواسته آن شرکت است مد نظر قرار می‌دهد و بسياری از پژوهش‌ها را که تخمين می‌زنند بازيابی شرايط زيست محيطی اعماق دريا به حالت اوليه به دهه ها زمان نياز دارد را رد می کند.
در کنار همه اين تناقض‌ها، شواهد موجود نشان می‌دهد محيط زيست آسيب ديده خليج مکزيک کم کم به سمت بهبود می‌رود. اين سانحه وحشتناک نياز مبرم ما به افزايش دانسته‌های مرتبط به چنين مشکلات زيست محيطی و خلاء‌های مربوط به آن را درکانون توجهات قرار داد. پس از اين فاجعه علوم مربوط به تحليل وضيعت نشت نفت و عواقب ناشی از آن به ميزان بسيار قابل توجهی رشد کرده‌اند و هم اکنون معلومات و آموزش‌های به مراتب بهتری از گذشته وجود دارند که در هنگام وقوع حوادث نفتی احتمالی در آينده به کار می‌آيند.
منابع:
مجله دنيای شيمی، انجمن سلطنتی شيمی، مجلد ۱۱، شماره ۶ ژوئن ۲۰۱۵
گزارش شرکت بريتيش پتروليوم در مورد انفجار چاه نفت در خليج مکزيک و روند بازيابی شرايط زيست محيطی منطقه
____
نظرات مطرح شده در این نوشته، الزاما بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.