روز ۱۷ تير، سومين رويارویی گسترده اسرائيل با حماس تحت عنوان عمليات «صخره استوار» آغاز شد و وتاکنون هواپيماهای اسرائيل با انجام بيش از صدها پرواز بر فرازغزه ، نقاط پرشماری از اين باريکه را هدف قرار داده‌اند. يگان‌های زمينی اسرائيل نيزبا زير آتش گرفتن شمال و شرق غزه با توپ و تانک، يک نوارحائل به عمق تقريبی سه کيلومتر دورادورغزه کشيده اند و قايق های توپدار اسرائيل هم با تشديد محاصره غزه از طرف دريا و گلوله باران نقاطی از ساحل اين باريکه، بُعد تازه ای به اين جنگ داده‌اند.
دراين ميان گردان‌های قسام، شاخه نظامی حماس، هم با پرتاب راکت‌های گوناگون به سوی اسرائيل به مبارزه خود ادامه می‌دهند و در حال حاضر چشم انداز يک آتش بس پايداربين اسرائيل و حماس تيره و تار است.
تاکتیک‌‌ها و شیوه‌های عملیاتی حماس
در اثراين حملات تا تاریخ۱۲ مرداد، بيش از یک هزار و ۸۰۰ فلسطينی کشته و هشت هزار تن زخمی شده اند که به برآورد سازمان ملل نزديک به ۷۵ درصد آنها افراد غير نظامی‌اند. توجيه اسرائيل برای شمار بالای قربانيان غير نظامی اين است که حماس مهمات و افراد خود را پشتِ غيرنظاميان مخفی میکند.
در مقابل اسرائيل ۶۱ نظامی و دو غير نظامی را از دست داده و بنيامين نتانياهو، نخست وزير اسرائيل گفته که عمليات «صخره استوار» تا غير نظامی کردن غزه و پيداکردن و تخريب همه تونل های زير زمينی ادامه خواهد يافت.
در چهار هفته گذشته ، اسرائيل اضافه بر نظاميان کادر، نزديک به ۸۶ هزار نفر از افراد ذخيره خود را به خدمت فراخوانده وبه گزارش شبکه تلویزیونی«سی ان ان» از آمريکا تقاضای مهمات بيشتری کرده است.
مقايسه ارتش اسرائيل با توانایی‌های يک ارتش قرن بيست و يکم با بنيه پيکارجويان حماس، مقايسه فيل و فنجان است. بنيه و استعداد حماس و گروه‌های همراه آن مانند «جهاد اسلامی فلسطين» در حد يک تيپ اسرائيل است. مبارزه حماس به روش چريکی، پراکنده ومبتنی براصول جنگهای نامتقارن است و عملکرد پيکار جويان آن نشان میدهد که تاکتيک های حزب الله برای مبارزه با اسرائيل سرمشق قرار داده اند.
درتاریخ ۳۱ تير ماه، يک از اعضای ارشد شاخه نظامی حماس به «آی اِچ اِس جينز» (يک شرکت اطلاع رسانی تجاری در زمينه مباحث نظامی و دفاعی) گفته است: «اعضای حماس از مراکز آموزش تاکتيک های رزمی ايران، سوريه و حزب الله بهره گرفته‌اند ولی در نهايت با توجه به چالش‌های پیش‌رو با اسرائيل، تاکتيک های ويژه خود را ابداع کرده اند.»
تاکنون حماس از اين تاکتيک‌ها و روش‌های عملياتی استفاده کرده است: «حمله غافلگيرانه از طريق تونل‌های زير زمينی، هدف گيری مواضع اسرائيلی ها با خمپاره، حمله با موشک‌های دوش پرتاب ضد زره، مين گذاری، حمله با عوامل انتحاری، نفوذ به اسرائيل از راه دريا توسط مردان قورباغه ای، پرتاب راکت‌های گوناگون، استفاده از بمب‌های دست ساز و حتی به‌کارگيری حيوانات حامل مواد منفجره وهدايت آنها به سوی مواضع نیروهای اسرائيلی. علاوه براين حماس ازحملات گروه‌های کوچک کماندویی و همچنين تک‌تير‌اندازان آزموده برای مبارزه با يگان‌های اسرائيلی، بهره گرفته است.
با اينکه اسرائيل برخی از حملات ناشی از اين شيوه‌ها و تاکتيک‌ها را ناکام کرده است، ولی تلفات بالای ارتش اسرائيل در اين عمليات، در مقايسه با عمليات سال‌های پيشين عليه غزه نشان میدهد که پيکارجويان حماس کارآیی رزمی خود را افزايش داده‌اند.
دراين باره، يکی از فرماندهان ارتش اسرائيل به «آی اِچ اِس جينز» گفته است: «ما انتظار کارهای غير مترقبه را داشتيم، ولی پيکار جويان حماس موفق شدند قابليت و تاکتيک‌های شاخصی را به نمايش بگذارند.»
راکت‌ها
به برآورد مقام‌های اطلاعاتی اسرائيل، حماس قبل از آغاز اين نبرد نزديک به ۹ هزار راکت در اختيار داشت. از هشتم تیرماه تا تاریخ ۱۲ مرداد ماه، حماس بيش از دو هزار و ۷۰۰ راکت به سوی اسرائيل پرتاب کرده است که اکثر آنها با استفاده ازهشت واحدِ سامانه موسوم به «گنبد آهنين» اسرائيل، قبل از رسيدن به هدف نابود شده اند. سامانه پدافند هوائی گنبد آهنين قادر است راکت‌ها و گلوله های توپ را بين فواصل چهار تا ۷۰ کيلومتری رهگيری کرده و نابود کند.
با وجود کارایی نداشتن بيشتر اين راکت‌ها در اکثر موارد، اثرات روانی پرتاب آنها را بر روی شهروندان اسرائيلی نمی‌توان ناديده گرفت. به نظر می‌رسد که ادامه پرتاب راکت به سوی اسرائيل، به ويژه در فازهای آغازين نبرد، تحريک اسرائيل برای حمله زمينی و کشاندن سرابازان اين کشور به طرف مناطق مسکونی و در گيری‌های شهری بوده است – وضعيتی که پيکار جويان حماس خود را برای آن آماده کرده بودند.
اما حماس چه راکت هایی در اختيار دارد؟ راکت‌های نوع «قسام» بيشترين و ساده ترين راکت‌هایی است که پيکار جويان حماس در اختيار دارند. اين راکت‌های ابتدایی با مواد خام رايج در بازار و ابزارهای موجود درغزه ، در سه مدل ساخته می‌شوند : قسام -۱، قسام -۲ و قسام -۳. حداکثر برد اين راکت‌ها به ترتيب پنج، ۱۲ و ۱۶ کيلومتر است. اين راکت‌ها سيستم هدايت ندارند و دقت آنها برای اصابت به هدف ناچيز است.
در سال ۲۰۰۷، قبل از جنگ ۲۲ روزه با اسرائيل (عمليات سرب مذاب)، حماس به راکت‌های ۱۲۲ ميليمتری «گراد» مجهز شد. اين راکت‌ها که کارکرد آنها به مراتب بهتر از راکت‌های قسام است، ۴۰ کيلومتر بُرد دارند.
حماس در نتیجه کمکهای دریافتی، به راکت‌های «فجر- ۳» با برد ۴۵ کيلومتر و «فجر-۵» با برد ۷۵ کيلومتر دست يافت که در سال ۲۰۱۲ در طول جنگ هشت روزه (عمليات ستون دفاعی) به سوی اسرائيل پرتاب کرد. حماس با راکت فجر-۵ که می‌تواند ۷۵ کيلو گرم مواد منفجره حمل کند شهرهای تل آويو و بيت المقدس (اورشليم) را در تير‌رس خود دارد.
ديگر راکت حماس، «خيبر– ۱» يا «اِم ۳۰۲» نام دارد که در سوريه ساخته می‌شود. اين راکت با حداکثر برد ۱۵۰ کيلومتر بخش هایی از شمال اسرائيل و فراتر از تل آويو را زير پوشش خود دارد.
تونل‌های زيرزمينی
بنيامين نتانياهو نخست وزير اسرائيل گفته که يگان‌های زمينی اسرائيل تا نابودی کامل تونل‌های پر پيچ و خم غزه در آن باريکه باقی خواهند ماند. تونل ها چه اهميتی دارند و حساسيت اسرائيل در مورد اين تونل ها از چه نشات می‌گيرد؟
غزه با توجه به محاصره کامل در هفت سال گذسته، تونل‌های پرشماری را درجنوب، شمال و شمال شرق ايجاد کرده است. بيشتر اين تونل‌ها در عمق ۱۸ تا ۲۵ متری زير زمين قرار دارند. تونل‌های جنوب که درامتداد مرزِ ۱۴ کيلو متری با مصر حفرشده‌اند بيشتر برای قاچاق کالا و دريافت سلاح و تجهيزات از طريق صحرای سينا استفاده می‌شود .
ديگر تونل‌ها که در مناطق مرزی شمالِ اسرائيل قرار دارند در واقع تونل‌های تهاجمی هستند و به منظور نفوذ به خاک اسرائيل، انبار کردن و نقل و انتقال سلاح و تجهيزات، پناهگاه برای پرسنل حماس، مين گذاری و ربودن سربازان اسرائيلی به کار گرفته می‌شوند.
ربوده شدن يک سرباز اسرائيلی به نام گيلاد شاليط در ژوئن ۲۰۰۶ از طريق يکی از اين تونل‌ها اثرات روانی نامطلوبی بر اسرائيل گذاشته است. اين سرباز پس از پنج سال اسارت، در نهايت درقبال آزادی ۱۰۲۷ نفر از فلسطينيان زندانی دراسرائيل آزاد شد. به‌تازگی شماری از افراد حماس با خارج شدن از يک تونل در نزديکی گذرگاه رفح در جنوب غزه يک افسراسرائيلی را به اسارت گرفتند اما اسرائيل ميگويد که اين افسر کشته شده است.
از ابتدای عمليات «صخره استوار» تاکنون سربازان اسرائيلی ۲۳ تونل را که دارای ۶۶ راه ورودی و خروجی بود، کشف و منهدم کرده‌اند. اغلب اين تونل ها در ناحيه شجائيه درشهر حفر شده بودند. به گفته پيتر لرنر، سخنگوی ارتش اسرائيل، ده‌ها تونل ديگر درغزه وجود دارد که هنوزپيدا نشده‌اند. در سال ۲۰۱۳ يکی از تونل‌ها را که دارای برق و تلفن بود و به طرف يک کيبوتص ( دهکده اشتراکی) حفر شده بود، کشف کرد.
به برآورد برخی از کارشناسان، شمار اين تونل‌ها که در مناطق مرزی شمال و جنوب و شهری در غزه حفرشده اند از یک هزار بیشتر است و در واقع حماس يک غزه زير زمينی ايجاد کرده که آن را از ديد هواپیماهای بدون سرنشین وهواپيماهای تجسسی و بمب افکن‌های اسرائيل پنهان میکند.
رد پای جمهوری اسلامی ایران، تسليح حماس
هرچند نشانه‌هایی وجود دارد که برخی از سلاح‌های مورد استفاده حماس ممکن است از ليبی به غزه فرستاده شده باشد ولی ترديدی وجود ندارد که بدون حمايت‌های مالی، آموزشی و تسليحاتی جمهوری اسلامی ایران، حماس نمی‌توانست به اين درجه از توانایی دست يابد.
به‌تازگی احمد جبرئيل، دبير کل «جبهه خلق برای آزادی فلسطين – فرماندهی کل» در گفت وگویی با تلويزيون «موسسه پژوهش رسانه‌های خاورميانه» موسوم به «ميمری» تاکيد کرد بعد از سال ۲۰۰۸ صدها نفر از نوار غزه به سوريه، لبنان و ايران رفتند تا دوره‌های آموزشی برای ساختن راکت و ديگر سلاح‌ها را طی کنند. به گفته احمد جبرئيل برای انتقال سلاح‌ها «مسيرتهران - غزه از راه خليج فارس» تحت نظارت بود در نتيجه راکت‌ها از فرودگاه‌های دمشق به خارطوم و ازآن‌جا به بندر سودان فرستاده شدند تا پس از حمل به صحرای سينا در مصر، از طريق تونل‌های زيرزمينی به غزه ارسال شوند.»
محسن رضایی، دبير کل مجمع تشخيص مصلحت نظام هم با تاکيد به حمايت نظامی ايران از حماس به تازگی گفته است: «اگر تهرانی مقدم‌ها - اشاره به حسن تهرانی مقدم فرمانده جهاد خودکفائی سپاه که بر اثر انفجاری در پادگان اميرالمومنين در شهرستان ملارد کشته شد - نبودند امروز موشکی از غزه شليک نمی‌شد.»
در دو سال گذشته روابط جهموری اسلامی با حماس به علت مخالفت اين سازمان با رژيم بشار اسد به سردی گرائيد ودر نتيجه تهران کمکهای مالی خود به حماس را که ماهانه بين ۱۳ تا ۱۵ ميليون پوند انگليس بود، به مبلغ بسيار ناچيزی کاهش داد و همکاری نظامی با آن را به حداقل رساند.
به رغم اين، در ماه مارس سال جاری، نيروی دريائی اسرائيل يک کشتی پانامایی به نام «کلاوس سی» را که حامل تسليحات از جمله ده‌ها راکت «ِام – ۳۰۲» ساخت سوريه و خمپاره بود در ۱۰۰ مايلی بندر سودان در دريای سرخ توقيف کرد. کشتی پانامایی ياد شده اين محموله را که از دمشق و از طريق تهران به بندرعباس فرستاده شده بود، در اين بندر بارگيری کرد و به گفته مقام‌های اطلاعاتی اسرائيل مقرر شده بود که اين محموله از طريق سودان و صحرای سينا به نوارغزه حمل شود.
کاهش کمک های مالی جمهوری اسلامی توام با روی کار آمدن عبدالفتاح السيسی که راه‌های ارتباطی غزه با مصر را با تعطيل کردن و يا تخريب تونل‌های زير زمينی تضعيف کرد، شاخه نظامی حماس را بر آن داشت که راکت‌های مورد نياز خود را در کارگاه‌های محلی توليد کند و حتی اسامی فلسطينی برای آنها انتخاب کند.
حوالی یکم آذر ماه سال ۹۱، حسين سلامی، جانشين فرمانده سپاه پاسداران، در مراسم بزرگداشت بسيج دانشجویی در دانشگاه اميرکبير با اشاره به افزايش بٌرد برخی از راکت‌های حماس به ۸۰ کيلومتر گفت که اين راکت‌ها در درون فلسطين ساخته می‌شوند.
سخنان اخير مقام‌های ايران در پی شدت گرفتن درگيری درغزه مبنی بر حمايت از حماس نگرانی اسرائيل و آمريکا را ازتجهيز حماس توسط جمهوری اسلامی به دنبال داشته است. آيت الله خامنه ای تقويت توان نظامی را توصيه کرده و قاسم سليمانی ، فرمانده سپاه قدس، گفته است که «لحظه ای از حمايت و پشتيبانی از ملت فلسطين دست نخواهد کشيد.» محسن رضایی هم در نامه ای به محمد الضيف، فرمانده گردان‌های قسام، او را به ادامه نبرد عليه اسرائيل تشويق کرده است.
اين حمايت ها در حال حاضر که حماس به شدت در محاصره قرار دارد، نه تنها عملی نيست که در الويت سياست خارجی جمهوری اسلامی هم قرار ندارد و به منظور مصرف داخلی به زبان آورده شده است.
امکان آتش بس پايدار
در سه هفته گذشته کوشش‌ها و ابتکارات گوناگون برای برقراری آتش بس راه به جایی نبرده است وآخرين آتش بس به مدت ۷۲ ساعت که اسرائيل و شبه نظاميان فلسطينی بر سر آغاز آن در روز جمعه ۱۰ مرداد توافق کرده بودند، پس از مدت کوتاهی زير پا گذاشته شد. اسرائيل و حماس يکديگر را به نقض اين آتش‌بس متهم کرده اند.
اسرائيل به پيشنهاد جان کری برای آتش‌بس و به‌طورکلی درخواست‌های آمريکا و ديگر سازمان‌های بين المللی وقعی ننهاده و نتانياهو با برخودراری از حمايت عمومی مردم اسرائيل ، پيش‌شرط‌های سنگينی را برای يک آتش بس پايدار مطرح کرده است که عبارتند از: قطع کامل راکت پراکنی حماس به اسرائيل و غير نظامی شدن نوار غزه. به عبارت دیگر، يعنی خلع سلاح حماس.
به‌رغم اين پيش‌شرط‌های اعلام شده، به نظر می‌رسد که نخست وزیر و وزير دفاع اسرائيل، هدف‌های محدودی را برای ارتش تعيين کرده‌اند، هرچند اين مقام‌ها گفته‌اند عمليات نظامی را گسترش خواهند داد.
روزنامه نيويورک تايمز به نقل از يک مقام ارشد اسرائيلی که نخواست نامش فاش شود، می‌نويسد : «اسرائيل به اهداف نهائی خود دست خواهد يافت اگر بتواند طی عمليات جاری، توان نظامی حماس را به نحو چشمگيری کاهش دهد،اگر اين فکر را درافراد حماس تقويت کند که پرتاب راکت به اسرائيل به نفع آنها نيست، و اگر جامعه جهانی را برای جلوگيری از تسليح مجد د حماس با خود همراه کند.»
درمقابل خواسته‌های اسرائيل، حماس هم پيش‌شرط‌های خود را مطرح کرده است که عبارتند از: برداشتن محاصره غزه و آزادی زندانيان سياسی فلسطينی در اسرائيل.
با توجه به شکاف عميق بين خواسته‌های حماس و اسرائيل، برقراری يک آتش بس پايدار نا‌محتمل است. اسرائيل خواستار آن است که حماس مانند فتح و ديگر سازمان‌های فلسطينی اسلحه را بر زمين گذارد و وارد ميدان سياسی شود که اين کار در تعارض آشکاربا ايدئولوژی حماس قرار دارد که موجوديت اسرائيل را به رسميت نمی‌شناسد. اين پديده بی‌بديلی نيست زيرا سازمان‌ها و احزابی در اسرائيل وجود دارند که به شدت مخالف بر پایی يک کشور مستقل فلسطينی در کنار اسرائيل هستند. حماس می‌داند که اگر اسرائيل را به رسميت بشناسد، سر آخر چيزی بيشتر از آنچه که نصيب سازمان فتح شد، به دست نخواهد آورد.
ادامه عمليات اسرائيل و اثر بخشی آن بر توان نظامی حماس وبه جا گذاشتن ضايعات انسانی و غير انسانی آن در غزه هر چه باشد، ورق برگردان نخواهد بود. نه اسرائيل قادر است حماس را نابود کند و نه می‌تواند اين سازمان را خلع سلاح کند. عمليات صخره نظامی مانند دو عمليات پيشين اسرائيل در غزه يک راه حل کوتاه مدت و موقتی برای اين کشوراست ونه تنها مسئله فلسطين را حل نخواهد کرد که می‌تواند اعتبار حماس را در فلسطين و برخی از کشور های منطقه بالا ببرد وحتی ميزان خشونت را در ساحل غربی افزايش دهد.
به گفته شائول شای، سرهنگ بازنشسته اطلاعات ارتش اسرائيل ، «حماس همين که توانسته است برای مدت طولانی در مقابل نيروهای اسرائيل بايستد، ادعای پيروزی خواهد کرد و همين که توانسته است فرماندهی و کنترل گروهايش را حفظ کند و صدها راکت به سوی اسرائيل پرتاب کند، در واقع در راستای روايتی است که حماس می‌خواهد به ديگران القا کند و در نهايت با برقراری آتش بس و خروج اسرائيل از نوار غزه اين برداشت و روايت حماس تقويت خواهد شد.»
واقعيت اين است که نبرد جاری در غزه هم مانند نبردهای پيشين نتيجه پايداری به بار نخواهد آورد و حل مسئله فلسطين راه حل نظامی ندارد. تا زمانی که اسرائيل وجود يک کشور مستقل فلسطينی را در کنار خود نپذيرد، در روی همين پاشنه خواهد چرخيد.