جان کری، وزیر خارجه آمریکا، روز ۲۰ شهریور، پس ازحضوردرنشست جده که با حضورده کشورعربی (عربستان سعودی، قطر، امارات، عمان، بحرین، کویت، عراق، اردن، مصر و لبنان) برگزار شد، توافق این کشورها را برای تشکیل یک ائتلاف علیه گروه خلافت اسلامی (داعش سابق) و «ایفای نقش» به منظور مقابله با این گروه کسب کرد. وزیر خارجه آمریکا در این نشست خواستار قطع حمایت مالی از گروههای افراطی شد، نکته‌ای که او چهار روز بعد، ۲۴ شهریور، در پاریس در نشست بین المللی ائتلافِ ضد داعش در پاریس به آن تاکید کرد.
متعاقب این نشست ها، یک هفته بعد ، ۳۱ شهریور، اولین حملات هوایی آمریکا با مشارکت پنج کشورعربی (عربستان سعودی، امارات، قطر، اردن و بحرین) علیه مواضع خلافت اسلامی در سوریه آغاز شد.
در این میانه آنچه که مایه شگفتی است و حکایت از نوعی درهم تنیدگی مفاهیم و رویکرد متضاد دارد، چرخش ۱۸۰ درجه‌ای عربستان سعودی، مهمترین عضو ائتلاف آمریکا در منطقه و دوست و همپیمان این کشور، در قبال گروه حکومت اسلامی و گروههای مشابه در سوریه و عراق است. عربستان سعودی و همچنین برخی از کشور های عربی خلیج فارس خود حامی و از عوامل رشد خلافت اسلامی بودند و حالا با رخ کردنِ خلافِ اتفاقی که در انتظارداشتند (آیرونی وضعیتی یا آیرونی حال و روزگار situational irony)، رخت حمایت از این گروه را از تن بدر آورده اند و جنگ با آن را آغاز کرده اند.
خاستگاه گروههای افراطی
عربستان سعودی بزرگترین خاستگاه گروههای اسلامگرای افراطی و تروریستی است و این کشور به همراه قطر و شماری از میلیاردرهای عرب با حمایت‌های بی دریغ مالی‌شان راه را برای ظهور گروه‌هایی از این دست در مدارس و مراکز مذهبی در سراسر جهان از آسیای مرکزی گرفته تا خاور دور و قاره آمریکا هموار کرده‌اند.
۱۵ شهروند عربستان سعودی به همراه چهار عضو دیگر القاعده حمله ۱۱ سپتامبر۲۰۰۱ را در آمریکا آفریدند و القاعده بین سالهای ۲۰۰۳ و ۲۰۰۶، طی یک رشته اقدامات تروریستی، صد ها نفر را در عربستان سعودی سر به نیست کرد.
بر پایه یک یادداشت محرمانه وزارت خارجه آمریکا که نام هیلاری کلینتون را در خود دارد و سایت ویکی لیکس آن را منتشر کرد، وزیر خارجه وقت آمریکا از عربستان سعودی به عنوان بزرگترین پایگاه مالی گروههای تروریستی در جهان یاد کرده است. بر پایه این سند که هیلاری کلینتون آن را به سفارتخانه ها ی آمریکا در خاورمیانه و پاکستان ارسال کرده بود، عربستان سعودی بزرگترین محل جمع آوری کمک های مالی برای القاعده، لشگر طییبه و طالبان است و دیگر اینکه کشور های عربی جنوب خلیج فارس قادر نیستند از جمع آوری پول برای این گروهها ممانعت کنند.
عربستان سیاست دوگانه ای را در قبال گروههای افراط گرا دنبال می‌کند: سرکوب آنها در داخل عربستان و حمایت آشکار و ناآشکار از آنها در خارج از کشور برای مقابله با شیعیان و جاه طلبی های سیاسی جمهوری اسلامی ایران در منطقه و به عبارت دیگر ادامه جنگ نیابتی با این کشور.
سرکوب در داخل
در این راستا، عربستان در دهه ۹۰ میلادی القاعده را دشمن قلمداد کرد و در سال ۲۰۰۳ با آن مبارزه کرد. همین کشور تا سال ۲۰۰۹ بیش از یک هزار نفر از اعضای القاعده را کشت و یا به پای میز محاکمه کشاند و همزمان چند هزار نفر دیگر را دستگیر کرد و سپس آنها را پس از طی یک دوره توانبخشی آزاد کرد.
عربستان به تازگی تحریم های سازمان ملل را علیه جمع آورندگان کمک مالی برای سازمانهای تروریستی پذیرفته است. در ماه مارس امسال وزارت کشور عربستان رسماً داعش، جبهه النصره ، اخوان المسلمین، حزب الله عربستان و شورشیان حوثی یمن را سازمانهای تروریستی تشخیص داد و حمایت شهروندان عربستان از آنها را، چه مالی و چه غیر مالی، غیر قانونی اعلام کرد. اخیراً عربستان شماری از شهروندان جوان این کشور را به خاطر تلاش برای پیوستن به خلافت اسلامی روانه زندان کرد.
حمایت مالی از اسلامگرایان افراطی
به رغم این اقدامات که به خاطر سر و صداهای بین المللی مبنی بر چشم پوشی عربستان از پیوستن سعودی ها به خلافت اسلامی صورت گرفته است، به نظر نمیرسد که عربستان، به عنوان پایگاه رادیکالیسم اسلامی با در آمد هنگفت نفت، بتواند سدی در مقابل حامیان مالی و ایدئولوژیک سازمانهای تروریستی باشد. این کشور ثروتمندان پر شمار قدرتمند و با نفوذی دارد که برخی از آنها به رغم ممنوعیت های ریاض، سازمانهای اسلامی افراط گرا و تروریستی مانند القاعده و خلافت اسلامی را یاری خواهند داد.
به گزارش رسانه‌های غربی و کارشناسان امنیتی، ثروتمندان سعودی، کویتی و قطری مهمترین حامیان مالی خلافت اسلامی‌اند. این حمایت ها یا با تائید ضمنی رهبران و مقامهای این کشور ها صورت میگیرد و یا اینکه این حامیان با استفاده از مقررات ناکارآمد مقابله با پولشوئی در این کشور ها، کمک های مالی خود را به خلافت اسلامی ارسال میکنند.
به گفته اندرو تابلر، تحلیلگر ارشد موسسه مطالعات خاور نزدیک در واشینگتن: «همه میدانند که کمک های پولی کشور های عرب خلیج [فارس] به داعش از طریق کویت ارسال میشود ... سیستم بانکی کویت و صرافان این کشور از دیر باز مسئله ساز بوده اند زیرا مهمترین کانال ارسال پول به گروههای افرا ط گرا در سوریه و عراق هستند».
در دو سال و نیم گذشته کویت مرکز انتقال کمک به گروههای مختلفِ مخالف اسد، از جمله گروههای افراطی و تروریستی، بوده است که یا به طور مستقیم با القاعده ارتباط دارند و یا با این گروه همکاری میکنند. بر پایه گزارش «موسسه بروکینگز» در آمریکا، شماری از کویتی ها با جمع آوری پولهای اهدائی از سایر کشور های عربی خلیج فارس آنها را از طریق ترکیه و اردن به این گروهها میرسانند.
از دید این حامیان مالی، گروه خلافت اسلامی و جبهه النصره ( شاخه القاعده در سوریه) و دیگر گروههای پیکارجو در این کشور برای حفظ سنی ها در مقابل جنایات رژیم اسد میجنگند و بهمین جهت کمک به آنها لازم است. بسیاری از این یاری دهندگان به گروههائی که تحت حمایت آمریکا هستند و این کشور آنها را میانه رو میداند، اعتماد ندارند.
با این وجود بر اثر فشار های سیاسی آمریکا بر کشور های عرب حاشیه خلیج فارس، این کشورها به تازگی با وضع قوانین و مقررات توانسته اند تا حدی از دامنه کمک های مالی به گروههای افراطی بکاهند. اما این کشور ها از سوی شهروندان سنی خود تحت فشار قرار دارند، شهروندانی که رویاروئی سنی ها و شیعیان در سطح منطقه اجتناب نا پذیر میپندارند و ادامه کمک های مالی را لازم میدانند.
البته به رغم اهمیت کمک های عربستان ودیگر کشور های عربی به خلافت اسلامی، این گروه اکنون به منابع مالی جدیدی نیز دست یافته است. منابع در آمد تازه خلافت اسلامی عبارتند از فروش و قاچاق نفت، اسلحه، اشیا عتیقه، و باج گیری و اخذ مالیات از تاجران و کاسب کاران محلی. علاوه براین خلافت اسلامی با تسخیر موصل و دست یابی به بانک مرکزی این شهر دارائی این بانک را که چند صد میلیون دلار بود مصادره کرد.
فرانکشتاین خارج از کنترل، اقدامات امنیتی
به هر صورت مقامهای حکومتی با آگاهی یا با چشم پوشی، این کمک ها را تا زمانی تحمل میکنند که «فرانکشتاین» های خلق شده توسط آنها قابل کنترل باشد و امنیت داخلی آنها را به خطر نیاندازد. اما نتیجه کار نشان داده است که در برخی موارد حمایت از گروههای سنی افراطی به دشمنی آنها با سعودی و یا دیگر یاری دهند گان انجامیده است، مانند برگشت اعضا سعودی القاعده از افغانستان به عربستان و دست زدن آنها به یک رشته حملات تروریستی علیه حکومت ریاض.
امروزعربستان سعودی خلافت اسلامی را با توجه به عملکرد و طرحهائی که در سر مپروراند، تهدیدی برای امنیت و حتی موجودیت خود میداند و بهمین جهت با کوششی پیگیر تلاش دارد که از حمایت های مالی و عقیدتی این گروه بکاهد. گروه مذکورتشنه قدرت است و بر آن است که حکومت های موجود در منطقه را ازبیخ برکند و با در نوردیدن مرزهای فعلی یک خلافت اسلامی در سراسر منطقه ایجاد کند.
در این رابطه عربستان در ماه رمضان امسال، ائمه ۱۷ مسجد در ریاض را به خاطر اینکه در خطبه های نماز جمعه خود حملا ت ۱۲ تیرماه القاعده را در جنوب عربستان محکوم نکرده بودند، مورد بارزسی وتحقیق در قرار داد.
در همین ماه رئیس پلیس مذهبی عربستان به پرسنل تحت امر خود گفت که از بین بردن افراط گرائی و اشاعه اقدامات تروریستی در صدر کار های این نیرو قرار دارد. در اواسط مرداد ماه سال جاری وزارت کشور عربستان اعلام کرد که مقررات و روش جدیدی برای گزینش ائمه وضع خواهد کرد. در این میان مجلس علمای این کشور گفت که با برقراری یک تریبون برای گفتگو و سئوال جواب بین رهبران مذهبی و شهروندان قصد دارد از گفتار ها و شعارهائی که مایه تروریستی دارد و برای جلب و اعزام جوانان برای مبارزه در خارج از کشور بزبان آورده میشود، جلوگیری کند.
این ابتکارات توام با اظهارات ملک عبدالله و رهبران مذهبی این کشور از بیم حمایت شهروندان این کشور از گروههای تروریستی مانند خلافت اسلامی وبرای تامین امنیت مرز های این کشور گرفته شده است. در ماه می امسال، این کشور ۶۲ نفر را به اتهام برنامه ریزی برای کشتن مقامهای دولتی و حمله به منافع ملی عربستان دستگیر کرد. به گفته وزارت کشور عربستان افراد دستگیر شده به وسیله اعضا سعودی خلافت اسلامی در سوریه و از سوی «القاعده شبه جزیره عربستان» ، به اقدامات تروریستی تشویق شده بودند. گزارشها حکایت از آن دارد که صد ها نفراز سعودی ها به خلافت اسلامی و جبهه النصره پیوسته اند. این دسته از سعودی ها نه تنها خلافت اسلامی و گروههای مشابه را تروریست و افراطی نمیدانند که وجود آنها را برای مقابله با اهداف ایران در سوریه و گرفتن انتقام سنی های عراق که از دید آنها از سوی شیعیان به حاشیه رانده شده اند، ضروری میدانند.
نابودی خلافت اسلامی؟
اگر هدف عربستان و دیگر کشور های سنی ادامه جنگ نیابتی با ایران شیعی و شیعیان است، باید گفت که ظهور خلافت اسلامی نه تنها برای شیعیان عراق که برای سنی ها و کشورهای سنی نیز خطرناک است. همکاری کشورهای عربی خلیج فارس با آمریکا برای مبارزه با این «فرانکشتاین» خارج از کنترل که خود در خلق آن به درجات مختلف دست داشتند، نشان از درک این واقعیت دارد که خلیفه خود خوانده دولت اسلامی موجودیت آنها را زیر سئوال برده است.
شکست نظامی خلافت اسلامی کار ساده ای نخواهد بود ولی اگر ائتلاف مورد نظر آمریکا تا حدی منجسم شود و بازیگرانی مانند ترکیه یا ایران نیز وارد میدان شوند، این کار در دراز مدت امکان پذیر خواهد بود . اما «نابودی» و ریشه کن کردن آن، آنگونه که اوباما مد نظر دارد و درسخنرانی مجمع عمومی سازمان ملل نیز به آن تاکید ورزید ، ناممکن به نظر میرسد. زیرا خلافت اسلامی یک حرکت ایدئولوژیکی فراملیتی است با تعبیر خاصی از اسلام که میتواند با استفاده از ضعف سیستم حکومتی بسیاری از کشورها ی خاورمیانه و تکیه به گسل های مذهبی موجود در جوامع آنها به حیات خود، هر چند بطئی، ادامه دهد.
ــــــــــــــــ
نظرات مطرح شده در این نوشته، الزاما بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.