از انقلاب «افسران آزاد» در ۲۳ ژوئيه ۱۹۵۲ تا نخستين انتخاب آزاد مصر در می ۲۰۱۲ حدود ۶۰ سال می گذرد. اين شصت سال از آغاز تا سقوط مبارک را «جمهوری اول» مصر می نامند.
دو مشخصه بارز جمهوری اول عبارت بودند از:
الف- نبود چرخش نخبگان در ساختار قدرت که موجب شده بود طی شش دهه از انقلاب افسران آزاد، تنها چهار تن به رياست جمهوری برسند (محمد نجيب، جمال عبدالناصر، انور سادات و حسنی مبارک). در مقايسه با روسای جمهوری که مثلا در امريکا يا فرانسه در شصت سال گذشته به قدرت رسيدند، بی ترديد اين رقم نشان از فقدان چرخش نخبگان در ساخت قدرت در مصر می داد.
جالب تر اينکه از اين چهار تن هيچ يک به طريق مسالمت آميز آنچنان که در نظام های دمکراتيک متداول است (پايان دوره رياست يا معزول شدن) از قدرت کناره گيری نکردند. محمد نجيب با کودتای عبدالناصر از قدرت برکنار و تا آخر عمر در حبس خانگی ماند.
عبدالناصر خود نيز به رغم شکست سهمگين در جنگ شش روزه (۱۹۶۷) از قدرت کناره گيری نکرد تا آنکه در اثر سکته قلبی عرصه را خالی کرد.( بسياری مرگ او را مشکوک می دانند). انور سادات در اثر ترور جان باخت و سرانجام حسنی مبارک نيز در حالی که موجبات انتقال قدرت به پسرش (جمال مبارک) را تدارک می ديد با قيام مردم از قدرت برکنار شد.
ب- حکومت نظاميان: تمام روسای جمهور ياد شده، همگی در کسوت نظاميان بودند. اين ويژگی موجب شده بود که در جزء جزء و تارو پود حکومت مصر در شش دهه گذشته، حضور افسران نظامی ملموس باشد.
اينک با مشارکت نزديک به پنجاه درصدی مردم مصر در نخستين انتخابات آزاد پس از دوران مبارک، «جمهوری دوم» آغاز شده است. از آنجايی که هيچيک از نامزدها حائز نيم به علاوه يک آراء ماخوذه نيستند، بنا به قانون انتخابات، دور دوم انتخابات در ۱۶ و ۱۷ ژوئن بين دو نفر نخست حايز اکثريت آراء برگزار خواهد شد.
بنا به اعلام اوليه نتايج، محمد مرسی نامزد جريان اسلامگرای اخوان المسلمين با ۲۵ درصد و احمد شفيق از نظاميان بازمانده دوران مبارک و نخست وزير پيشين مصر با ۲۳ درصد آرا، در دور دوم به رقابت برخواهد خاست تا تکليف نخستين رييس جمهور در جمهوری دوم مشخص شود.
آموزه های نخستين انتخابات در جمهوری دوم
۱- انتخابات سالم: جمهوری دوم برآيند قيام مردمی بوده که تار و پود حکومت قدرت بلامنازع مبارک را در ۱۸ روز در نورديد. اين نخستين انتخابات بنا به اعلام همه ناظران داخلی و خارجی، انتخاباتی در کمال سلامت بود.
شورای عالی نظامی مصر، اندک سوء استفاده ای از قدرت خود نکرد. (مقايسه شود با دست اندازی های سپاه پاسداران در انتخابات های ايران از جمله انتخابات اخير مجلس شورا که اعتراضات علی مطهری و ديگران را درآورد.)
ارتش مصر چه در پرهيز از سرکوب مردم به نفع مبارک (برخلاف ارتش سوريه) و چه در فراهم ساختن انتقال سالم قدرت، به رغم همه انتقادها تا کنون با سرافرازی از آزمون بيرون آمده است. نتيجه اين حسن رفتار آن شد که احمد شفيق نامزد دوم صدر فهرست، از نظاميان کارکشته ارتش مصر است که اينک پس از محمد مرسی با فاصله اندک نفر دوم حائزاکثريت آراست.
۲- انتخابات متنوع: نخستين انتخابات با تنوع بسيار زياد از نامزد های انتخاباتی برگزار شد. در نتيجه اين ويژگی، ۱۳ نامزد به نمايندگی از کليه جريان های سياسی داخل مصر، به رقابت در انتخابات پرداختند (مقايسه شود با انتخابات رياست جمهوری ايران که نهايتاً دو جريان اصلاح طلب و اصولگرا آن هم به صورت نابرابر به مبارزه پرداختند).
مهم ترين اين جريان ها عبارت بودند از:
الف) جريان اسلامگرا با دو نامزد( محمد مرسی و عبدالمنعم ابوالفتوح.)
ب) جريان کارگزاران دوران مبارک (احمد شفيق نخست وزير پيشين و عمرو موسی وزير خارچه پيشين.)
ج) جريان پان عربيست (حمدين صباحی نامزد حزب ناصری). اين جريان فراتر از ناسيوناليسم مصری(طرفداران سادات) معتقد به ناسيوناليسم عربی از نوع رهبری ناصر بر جهان عرب است .
۳- مشارکت گسترده ولی کمتر از حد انتظار: بنا به گزارش ها، انتخابات اخير مصر از استقبال گسترده يعنی چيزی نزديک به ۵۰ درصد واجدان شرايط رأی دادن برخوردار بود. چنين استقبالی در مقايسه با انتخابات سرد و بی روح دوران مبارک بی ترديد سرمايه ای برای نظام سياسی نوپای مصر و رييس جمهور منتخب مصر خواهد بود که بی درنگ با چالش های سهمگين داخلی و خارجی مواجه خواهد شد ( مقايسه شود با انتخابات اخير سرد و بی روح مجلس شورای اسلامی که سطح مشارکت در حدود ۳۵درصد بود ولی به دروغ ۶۴ درصد اعلام شد. سطح مشارکت چنان نازل بود که علی خامنه ای هيچ پيام تبريکی نفرستاد و تا شش روز پس از انتخابات مجلس تنها در ملاقات با جمعی از مسئولان زبان به تحسين انتخابات گشود.) گو اينکه انتخابات مصر در همين حد، چشمگير بود ولی فقدان مشارکت نيم ديگر واجدان رأی دادن، خود نشان از بی تفاوتی نيم ديگر مردم در سرنوشت کشور در چنين مقطع حساس دارد.
۴- دو پاره بودن جامعه مصر: نتيجه انتخابات نشان از دوپاره بودن جامعه مصر دارد. پاره ای با انتخاب محمد مرسی نامزد اخوان المسلمين آمال و آرزوی خود را در به قدرت رسيدن اسلامگرايان جستجو می کنند و پاره ای ديگر از جمله مسيحيان قبطی مصر (با ۱۵درصد جمعيت بنا به اعلام رسمی و ۲۵درصد بنا به اعتقاد خودشان) با برگزيدن احمد شفيق، نخست وزير پيشين، صلاح مملکت را در واگذاری قدرت به يک نظامی بازنشسته و کارگزاری باکفايت که باقيمانده از دوران مبارک است، می دانند.
با اين حساب و بنا به پيشينه نظامی شفيق، رقم قابل توجهی از مردم مصر اعتماد و احترام مصر را نصيب نظاميان حافظ کيان کشور و همچنين کارگزاران کاردان دوران مبارک کرده اند (مقايسه شود با اين که در انتخابات سال ۸۴ و ۸۸ مردم به نامزدهايی مثل قاليباف، علی لاريجانی و محسن رضايی که پيشينه خدمت در سپاه پاسداران داشتند استقبال نشان ندادند.)
نتيجه:
بی شک مصر در حال گذار از يک پيچ تاريخی است که در تعيين سرنوشت اين کشور، جهان عرب و خاورميانه نقش به سزايی ايفا خواهد کرد. در مقايسه با سقوط خسارت بار قذافی (ليبی) و عبدالله صالح (يمن) و همچنين نظام در حال فروپاشی بشار اسد در سوريه که هر يک خسارت ها و زيان های گزاف مالی و جانی برای کنار رفتن ديکتاتور بر کشور تحميل کرده، درک عميق ارتش مصر از اينکه آنان حافظان کيان کشورند و نه حاميان رهبر، سرمايه ای شد که تنها در ۱۸ روز، مبارک به خواست مردم تمکين کرده و ارتش اينک سرفراز از اين خدمت به ميهن، نامزد خود را در رقابتی تنگاتنگ در برابر اسلامگريان در عرصه داشته باشد تا در دور دوم انتخابات، اين مردم مصر باشند که ميان اسلامگرايان و کارگزارنی از ارتش يکی را برگزينند.
آن چه مهم است اين که مصر، سرمايه بزرگی از اعتماد از دست رفته در دوران مبارک را (که با انتخابات رسوا تنها شعور ملت خود را به سخره می گرفت)، بازيافته است تا در چالش های بزرگی که پيش روی رييس جمهور است (بازسازی اقتصاد، تامين امنيت و تعيين سياست خارجه نوين) به اتکا به اين سرمايه ملی (اعتماد ملی) جمهوری دوم را آغاز کند.
اين بزرگ ترين آموزه از انتخابات مصر است که در مقايسه با هدر دادن اعتماد ملت ايران در انتخابات رسوا و نمايشی ، هنوز رهبران جمهوری درنيافته اند که چگونه می خواهند پيچ های خطرناک را بدون اعتماد ملی سپری کننند.
_____________________________
نظرات مطرح شده در این مطلب، الزاما تایید دیدگاه های رادیو فردا نیست.
دو مشخصه بارز جمهوری اول عبارت بودند از:
الف- نبود چرخش نخبگان در ساختار قدرت که موجب شده بود طی شش دهه از انقلاب افسران آزاد، تنها چهار تن به رياست جمهوری برسند (محمد نجيب، جمال عبدالناصر، انور سادات و حسنی مبارک). در مقايسه با روسای جمهوری که مثلا در امريکا يا فرانسه در شصت سال گذشته به قدرت رسيدند، بی ترديد اين رقم نشان از فقدان چرخش نخبگان در ساخت قدرت در مصر می داد.
جالب تر اينکه از اين چهار تن هيچ يک به طريق مسالمت آميز آنچنان که در نظام های دمکراتيک متداول است (پايان دوره رياست يا معزول شدن) از قدرت کناره گيری نکردند. محمد نجيب با کودتای عبدالناصر از قدرت برکنار و تا آخر عمر در حبس خانگی ماند.
عبدالناصر خود نيز به رغم شکست سهمگين در جنگ شش روزه (۱۹۶۷) از قدرت کناره گيری نکرد تا آنکه در اثر سکته قلبی عرصه را خالی کرد.( بسياری مرگ او را مشکوک می دانند). انور سادات در اثر ترور جان باخت و سرانجام حسنی مبارک نيز در حالی که موجبات انتقال قدرت به پسرش (جمال مبارک) را تدارک می ديد با قيام مردم از قدرت برکنار شد.
ب- حکومت نظاميان: تمام روسای جمهور ياد شده، همگی در کسوت نظاميان بودند. اين ويژگی موجب شده بود که در جزء جزء و تارو پود حکومت مصر در شش دهه گذشته، حضور افسران نظامی ملموس باشد.
اينک با مشارکت نزديک به پنجاه درصدی مردم مصر در نخستين انتخابات آزاد پس از دوران مبارک، «جمهوری دوم» آغاز شده است. از آنجايی که هيچيک از نامزدها حائز نيم به علاوه يک آراء ماخوذه نيستند، بنا به قانون انتخابات، دور دوم انتخابات در ۱۶ و ۱۷ ژوئن بين دو نفر نخست حايز اکثريت آراء برگزار خواهد شد.
بنا به اعلام اوليه نتايج، محمد مرسی نامزد جريان اسلامگرای اخوان المسلمين با ۲۵ درصد و احمد شفيق از نظاميان بازمانده دوران مبارک و نخست وزير پيشين مصر با ۲۳ درصد آرا، در دور دوم به رقابت برخواهد خاست تا تکليف نخستين رييس جمهور در جمهوری دوم مشخص شود.
آموزه های نخستين انتخابات در جمهوری دوم
۱- انتخابات سالم: جمهوری دوم برآيند قيام مردمی بوده که تار و پود حکومت قدرت بلامنازع مبارک را در ۱۸ روز در نورديد. اين نخستين انتخابات بنا به اعلام همه ناظران داخلی و خارجی، انتخاباتی در کمال سلامت بود.
شورای عالی نظامی مصر، اندک سوء استفاده ای از قدرت خود نکرد. (مقايسه شود با دست اندازی های سپاه پاسداران در انتخابات های ايران از جمله انتخابات اخير مجلس شورا که اعتراضات علی مطهری و ديگران را درآورد.)
ارتش مصر چه در پرهيز از سرکوب مردم به نفع مبارک (برخلاف ارتش سوريه) و چه در فراهم ساختن انتقال سالم قدرت، به رغم همه انتقادها تا کنون با سرافرازی از آزمون بيرون آمده است. نتيجه اين حسن رفتار آن شد که احمد شفيق نامزد دوم صدر فهرست، از نظاميان کارکشته ارتش مصر است که اينک پس از محمد مرسی با فاصله اندک نفر دوم حائزاکثريت آراست.
۲- انتخابات متنوع: نخستين انتخابات با تنوع بسيار زياد از نامزد های انتخاباتی برگزار شد. در نتيجه اين ويژگی، ۱۳ نامزد به نمايندگی از کليه جريان های سياسی داخل مصر، به رقابت در انتخابات پرداختند (مقايسه شود با انتخابات رياست جمهوری ايران که نهايتاً دو جريان اصلاح طلب و اصولگرا آن هم به صورت نابرابر به مبارزه پرداختند).
مهم ترين اين جريان ها عبارت بودند از:
الف) جريان اسلامگرا با دو نامزد( محمد مرسی و عبدالمنعم ابوالفتوح.)
ب) جريان کارگزاران دوران مبارک (احمد شفيق نخست وزير پيشين و عمرو موسی وزير خارچه پيشين.)
ج) جريان پان عربيست (حمدين صباحی نامزد حزب ناصری). اين جريان فراتر از ناسيوناليسم مصری(طرفداران سادات) معتقد به ناسيوناليسم عربی از نوع رهبری ناصر بر جهان عرب است .
۳- مشارکت گسترده ولی کمتر از حد انتظار: بنا به گزارش ها، انتخابات اخير مصر از استقبال گسترده يعنی چيزی نزديک به ۵۰ درصد واجدان شرايط رأی دادن برخوردار بود. چنين استقبالی در مقايسه با انتخابات سرد و بی روح دوران مبارک بی ترديد سرمايه ای برای نظام سياسی نوپای مصر و رييس جمهور منتخب مصر خواهد بود که بی درنگ با چالش های سهمگين داخلی و خارجی مواجه خواهد شد ( مقايسه شود با انتخابات اخير سرد و بی روح مجلس شورای اسلامی که سطح مشارکت در حدود ۳۵درصد بود ولی به دروغ ۶۴ درصد اعلام شد. سطح مشارکت چنان نازل بود که علی خامنه ای هيچ پيام تبريکی نفرستاد و تا شش روز پس از انتخابات مجلس تنها در ملاقات با جمعی از مسئولان زبان به تحسين انتخابات گشود.) گو اينکه انتخابات مصر در همين حد، چشمگير بود ولی فقدان مشارکت نيم ديگر واجدان رأی دادن، خود نشان از بی تفاوتی نيم ديگر مردم در سرنوشت کشور در چنين مقطع حساس دارد.
۴- دو پاره بودن جامعه مصر: نتيجه انتخابات نشان از دوپاره بودن جامعه مصر دارد. پاره ای با انتخاب محمد مرسی نامزد اخوان المسلمين آمال و آرزوی خود را در به قدرت رسيدن اسلامگرايان جستجو می کنند و پاره ای ديگر از جمله مسيحيان قبطی مصر (با ۱۵درصد جمعيت بنا به اعلام رسمی و ۲۵درصد بنا به اعتقاد خودشان) با برگزيدن احمد شفيق، نخست وزير پيشين، صلاح مملکت را در واگذاری قدرت به يک نظامی بازنشسته و کارگزاری باکفايت که باقيمانده از دوران مبارک است، می دانند.
با اين حساب و بنا به پيشينه نظامی شفيق، رقم قابل توجهی از مردم مصر اعتماد و احترام مصر را نصيب نظاميان حافظ کيان کشور و همچنين کارگزاران کاردان دوران مبارک کرده اند (مقايسه شود با اين که در انتخابات سال ۸۴ و ۸۸ مردم به نامزدهايی مثل قاليباف، علی لاريجانی و محسن رضايی که پيشينه خدمت در سپاه پاسداران داشتند استقبال نشان ندادند.)
نتيجه:
بی شک مصر در حال گذار از يک پيچ تاريخی است که در تعيين سرنوشت اين کشور، جهان عرب و خاورميانه نقش به سزايی ايفا خواهد کرد. در مقايسه با سقوط خسارت بار قذافی (ليبی) و عبدالله صالح (يمن) و همچنين نظام در حال فروپاشی بشار اسد در سوريه که هر يک خسارت ها و زيان های گزاف مالی و جانی برای کنار رفتن ديکتاتور بر کشور تحميل کرده، درک عميق ارتش مصر از اينکه آنان حافظان کيان کشورند و نه حاميان رهبر، سرمايه ای شد که تنها در ۱۸ روز، مبارک به خواست مردم تمکين کرده و ارتش اينک سرفراز از اين خدمت به ميهن، نامزد خود را در رقابتی تنگاتنگ در برابر اسلامگريان در عرصه داشته باشد تا در دور دوم انتخابات، اين مردم مصر باشند که ميان اسلامگرايان و کارگزارنی از ارتش يکی را برگزينند.
آن چه مهم است اين که مصر، سرمايه بزرگی از اعتماد از دست رفته در دوران مبارک را (که با انتخابات رسوا تنها شعور ملت خود را به سخره می گرفت)، بازيافته است تا در چالش های بزرگی که پيش روی رييس جمهور است (بازسازی اقتصاد، تامين امنيت و تعيين سياست خارجه نوين) به اتکا به اين سرمايه ملی (اعتماد ملی) جمهوری دوم را آغاز کند.
اين بزرگ ترين آموزه از انتخابات مصر است که در مقايسه با هدر دادن اعتماد ملت ايران در انتخابات رسوا و نمايشی ، هنوز رهبران جمهوری درنيافته اند که چگونه می خواهند پيچ های خطرناک را بدون اعتماد ملی سپری کننند.
_____________________________
نظرات مطرح شده در این مطلب، الزاما تایید دیدگاه های رادیو فردا نیست.