روز جهانی پناهندگان زیر سایه سختگیری شدید دولت‌ها

مشکلات ميليون ها پناهنده و آواره در نقاط مختلف دنيا که به دليل جنگ و خطرات امنيتی ناچار به گريز از وطن شان و پناه بردن به کشور ديگری شده اند،‌ سازمان ملل متحد را بر آن داشت تا روزبيستم ژوئن،۳۱خردادماه، را «روز جهانی پناهندگان» نام گذاری کند و توجه جهانيان را به مشکلات اين پناهجويان و پناهندگان جلب کند.

عبدالکريم لاهيجی، حقوقدان و نايب ریيس فدراسيون بين المللی جوامع مدافع حقوق بشر در گفت وگو با رادیو فردا، از حق پناهندگی ،تعریف آن بر اساس کنوانسيون ۱۹۵۱ می گوید:

عبدالکریم لاهيجی: کنوانسيون ژنو که مربوط به حق پناهندگی است مربوط به سال ۱۹۵۱ است و در واقع يک راه حقوقی بوده در ارتباط با جنگ جهانی دوم که ميليون ها انسان به لحاظ مسائل سياسی، نژادی، مذهبی و عقيدتی بی خانمان شده و به کشورهای ديگر مهاجرت کرده بودند.

در آن شرايط بايد يک کادر حقوقی برای آن وضعيت پيدا و طراحی می شد. منتها طی ۶۰ سالی که از تصويب اين کنوانسيون تا کنون می گذرد تغييرات بزرگی در دنيا صورت گرفته است.

مسافت ها خيلی کوتاه تر شده و شرايط سياسی، اجتماعی، اقتصادی در بسياری از کشورهای دنيا متاسفانه به گونه ای است که مردم ديگر حاضر نيستند به هر قيمتی در منطقه و در کشور خودشان بمانند ، به زندان بيافتند و جان خودشان را از دست بدهند.

اين است که در غالب مواقع به هر قيمتی سعی می کنند به يک منطقه يا کشور ديگری مهاجرت کنند.

گفت و گوی مهتاب وحیدی راد با عبدالکریم لاهیجی درباره روز جهانی پناهندگان

آقای لاهيجی، با اين اوصاف چه افرادی در چهارچوب کنوانسيون ژنو به عنوان پناهنده شناخته می شوند؟

تعريفی که از فرد پناهنده در اين کنوانسيون وجود دارد اين است که برای حفظ جان و آزادی خود ناگزير به ترک کشورش باشد. علت آن ممکن است سياسی يا مذهبی يا عقيدتی و قومی و نژادی باشد.

ولی آن چيزی که مسلم است اين است که بايد از آزار و اذيت و زندان و شکنجه و رفتارهايی که جان و آزادی وسلامتی او را در معرض خطر قرار می دهد، بگريزد.

ولی وقتی کسی ناچار باشد به کشور ديگری مهاجرت کند تا از زندگی بهتری برخوردار باشد مثلا در کشور خودش از گرسنگی نميرد، يا از بيکاری و بيماری در امان باشد، اينها مسائلی است که در تعريف مهاجرت می گنجد ولی در تعريف پناهندگی نمی گنجد.

اين طور که شما در مورد تعريف پناهندگی توضيح داديد، بنابر اين می بينيم که اين تعريف ممکن است فقط شامل حال عده ی کمی از پناهجويان بشود. همين طور است؟

اين به هر حال مشکلی است که امروزه دنيا به خصوص کشورهای پيشرفته و صنعتی به نوعی با آن درگيراست. به خاطر همين هم شرايط رسيدگی به پرونده پناهندگی روز به روز سخت تر شده است.

بيشتر اين کشورها هم با توجه به بحران های اقتصادی و اجتماعی که اين پديده در کشورهای صنعتی به وجود آورده است، روز به روز شرايط پناهندگی را سخت تر کرده اند.

اينجاست که از يک سو متقاضيان پناهندگی به خودشان حق می دهند، اين حق هم درست است و من به عنوان حقوقدان و مدافع حقوق بشر به آنها حق می دهم.

ولی از يک سوی ديگر هم واقع ماجرا اين است که هر کسی را هم نمی شود به عنوان پناهنده شناخت و او را مشمول مقررات پناهندگی کنوانسيون ژنو دانست.

الان هزاران ايرانی در کشورهای مختلف به خصوص ترکيه تقاضای پناهندگی داده اند و در انتظار پاسخ هستند. بعضی از آنها سال هاست بلاتکليف و در انتظار پاسخ مانده اند. برای کوتاه تر شدن اين مدت زمان شما چه راه حلی را پيشنهاد می کنيد؟

راه حل اين است که کميساريای پناهندگی سازمان ملل بايد به تعداد افراد کادر خود به خصوص در کشورهايی که نقش ميانجی را دارند، اضافه کند.

مثلا ايرانی ها در خود ترکيه پناهنده نمی شوند، که ترکيه نقش يک پل و ميانجی را ايفاد می کند خود ترکيه آن کنوانسيون ژنو را نپذيرفته است که به عنوان مثال کشورهای اروپايی يا آمريکا پذيرفته اند.

بنابر اين ايرانی ها به ترکيه می آيند و آن جا اول خود را به دفتر سازمان ملل معرفی می کنند و بعد به پرونده شان در آنجا رسيدگی می شود و پس از اين که پناهندگی شان مورد پذيرش قرار گرفت وارد مرحله دومی می شوند که تازه بايد از يک کشور سوم روادید بگيرند که آن کشور عضو کنوانسيون ژنو باشد.

در اکثر مناطق مرزی ايران اين وضعيت وجود دارد. چه در کردستان عراق، چه در پاکستان، چه در افغانستان و ساير کشورهای مرزی.

نخست بايد کميساريای عالی پناهندگی سازمان ملل کادرهايش را در اين مناطق به قدری وسعت بدهد که در اين کشورهايی که عضو کنوانسيون ژنو نيستند رسيدگی به وضعيت يک پناهنده به طور طبيعی و سريع انجام شود.

دوم اينکه از سوی سازمان ملل بايد فشار بيشتری به صورت يک موافقت کلی مابين کشورها صورت بگيرد که دست از اين سياست ضد مهاجرت و ضد پناهندگی بردارند.

يعنی به عنوان مثال وقتی مقامات سازمان ملل کسی را در ترکيه به عنوان پناهنده شناسايی کرد، آنجا هم مدت های مديدی، ماه ها و يا سال ها در انتظار صدور روادید نباشد و او بتواند بسيار سريع به کشوری که عضو کنوانسيون ژنو است مهاجرت کند و در آن جا زندگی پناهندگی خودش را سامان دهد.تا اين دو شرط محقق نشود اين وضعيت کماکان ادامه خواهد داشت.

به همين دليل هم طی سال های گذشته ما بارها و بارها در گفت و گوهای شفاهی با مقامات کميساريای عالی پناهندگان سازمان ملل در ژنو درخواست کرده ايم که واقعا پناهندگی از اين وضعيت اسفباری که در اکثر کشورهای دنيا دارد، خارج شود.