مسکو به اوکراين وعده داده که به آن ها کمک خواهد کرد. اما چه کمکی؟ قرارداد گازی، توافق تجاری؟ يا همه اين موارد؟ وقتی رييس جمهوری اوکراين با رييس جمهوری روسيه در مسکو ديدار کرد، پيش بينی ها اين بود که دولت اوکراين با شرايط بحرانی اش، کمک لازم از روسيه را خواهد گرفت.
در حالی که هزاران شهروند اوکراين در خيابان های «کی يف» خواستار همکاری نزديک اين کشور با اتحاديه اروپا هستند، ويکتور يانوکوويچ، از اين همکاری ها عقب نشينی کرده و گفت به جای آن، همکاری بيشتر با روسيه را در نظرخواهد گرفت. در حالی که دولت اوکراين به لحاظ بودجه و بدهی در شرايط بحرانی قرار دارد، نظر کارشناسان اين بود که کمک گرفتن از روسيه از کارت های برنده دولت حاکم اوکراين خواهد بود.
همان طور که حدس زده می شد، به محض پايان گفت وگوهای ۱۷ دسامبر در مسکو ميان ولاديمير پوتين و ويکتور يانوکوويچ، شرکت روسی گازپروم اعلام کرد گاز را با قيمتی پايين تر و با تخفيف بيشتر به اوکراين خواهد فروخت. همچنين مسکو وعده داد ۱۵ ميليارد دلار در اوکراين سرمايه گذاری کند تا ثبات دولت را تضمين کند.
اوکراين هم به نوبه خود موافقتنامه ای با روسيه را امضا کرد که در آن محدوديت های تجاری و همکاری های صنعتی برداشته شود. با توجه به قدم هايی که مسکو برداشته، آيا می شود گفت که می توان روی کمک های روسيه حساب کرد؟
نگاهی به سوابق وعده و وعيده هايی که مسکو داده ولی به آن ها عمل نکرده يا اين که برسر آن وعده چه آمده، نشان می دهد که شايد خيلی نشود روی اين کمک ها حساب کرد.
روسيه و اوکراين
اوکراين از قبل تجربه های زيادی از وعده های عمل نشده روسيه دارد. در سال ۲۰۱۰ روسيه تعهد کرد در قبال تجديد قرارداد اجاره پايگاه نظامی اش در کريمه، قيمت گازی که به اوکراين می فروشد را کاهش دهد. در آوريل همان سال، دو طرف قرارداد موسوم به «خارکيف» را امضا کردند که روسيه متعهد می شد قيمت فروش گاز به اوکراين را تا ۳۰ درصد کاهش دهد و اوکراين هم متعهد می شد قرارداد پايگاه نظامی را تا ۲۵ سال تمديد کند و اجازه امکان تمديد پنج ساله فراتر از آن را هم در نظرگرفت.
اين قرارداد توسط پارلمان های دو کشور هم به تصويب رسيد ولی مسکو بعد حس کرد نيازی به اجرای آن ندارد. ولاديمير پوتين که آن زمان نخست وزير روسيه بود و درست چند روز پس از عقد نهايی اين قرارداد گفت: «هيچ پايگاه نظامی ارزش پرداخت چنين پولی ندارد. ما با اين پول می توانيم چند پايگاه نظامی ديگر تاسيس کنيم.»
به رغم قرارداد خارکيف، روسيه هرسال بهای گازی که به اوکراين می فروشد را افزايش داد. در ماه اوت سال ۲۰۱۱، مسکو فاکتوری ۳۵۰ دلاری برای فروش يک هزار مترمکعب گاز برای اوکراين صادر کرد. در نوامبر ۲۰۱۱ فاکتور به ۴۰۰ دلار برای هر يک هزار متر مکعب افزايش يافت و در ژانويه ۲۰۱۳، اين مبلغ به ۴۳۰ دلار برای هر يک هزار مترمکعب رسيد.
روسيه می گويد تازه اگر قرارداد خارکيف نبود، قيمت گازی که به اوکراين فروخته، خيلی بيشتر از اين ها می شد.
روسيه و صربستان
روسيه همواره در پی تقويت روابط با صربستان، به ويژه در حوزه انرژی بوده است. در خيلی موارد هم به آن ها وعده مشوق داده تا بلگراد را در همکاری نزديک با مسکو نگه دارد. هرچند وعده ها به جای خود باقی است، اما در عمل آن چه داده شده بسيار پايين است. برای مثال، در توافقی در سال ۲۰۱۱ ميان دو کشور، مسکو متعهد شد بسته ای تشويقی به ارزش يک ميليارد دلار به بلگراد بدهد. از اين مبلغ، ۲۰۰ ميليون دلار برای توازن بودجه دولت صربستان بود و ۸۰۰ ميليون دلار هم قراربود صرف سرمايه گذاری در بازسازی خط آهن صربستان شود.
روسيه و قرقيزستان
وقتی در فوريه ۲۰۰۹ مسکو وعده داد وامی به ارزش دو ميليارد دلار به بيشکک بدهد – چيزی مانند همان وعده ای که اين روزها به اوکراين داده – آن زمان هم مسئله برسر انتخاب ميان نزديکی با غرب يا روسيه بود. آن زمان چيزی که مايه آزار روسيه بود، طرف سوم اين قضيه يعنی آمريکا بود که مشغول استفاده از پايگاه نظامی «مناس» در بيرون از بيشکک بود. «قربان بيک باقی اف» رييس جمهوری وقت قرقيزستان پيام داد در مقابل کمک مالی مسکو، پايگاه نظامی را تعطيل خواهد کرد.
اما کمک های وعده داده شده از سوی روسيه خيلی زود فاتحه اش خوانده شد. در ظرف يک سال و وقتی فقط نزديک به ۴۵۰ ميليون دلار کمک مالی به بيشکک داده شده بود، مسکو از وعده خود عقب کشيد. آن هم به اين دليل که باقی اف مشغول مذاکره با واشينگتن بود که به رغم تعطيلی پايگاه نظامی مناس، هنوز به عنوان خط ترانزيت، اجازه استفاده از پايگاه را به آن ها بدهد. روسيه بهانه کرد که باقی اف، بخشی از پول دريافتی برای کشور را به حساب بانک پسرش، «ماکسيم» واريز می کند و او هم با سود، اين پول را وام می دهد. نه مسکو و نه بيشکک نتوانستند در مورد اين گره، به جايی برسند.
روسيه و ايسلند
در يکی از عجيب ترين سوابق کمک های مالی مسکو، روسيه در سال ۲۰۰۸ و در جريان بحران مالی به ايسلند وعده کمکی به مبلغ ۵.۴ ميليارد دلار داد. از همان اول اين طور به نظرمی رسيد که اين پيشنهاد کمک بيشتر نمايشی بوده تا اين که در اجرا به جايی برسد. آن هم زمانی که حتی حاميان قديمی ايسلند در بانک های غربی، حاضر به کمک نبودند. کمی بعد سفير روسيه در ايسلند در تلويزيون ظاهر شد و گفت روسيه نبايد در مقابل کمک خود پول بگيرد، که بايد «استخوان شاه ماهی ايسلند» بگيرد که از زمان اتحاد جماهير شوروی سابق در ميان مصرف کنندگان محبوب بوده است.
آن زمان و در اوج بحران مالی موج های تبليغاتی زيادی شکل گرفت که غرب به متحد خود يعنی ايسلند کمک نکرده و روسيه پا پيش گذاشته است. اما هيچ وقت وعده های روسيه عملی نشد و ديگر هم خبری از آن نيامد.
در حالی که هزاران شهروند اوکراين در خيابان های «کی يف» خواستار همکاری نزديک اين کشور با اتحاديه اروپا هستند، ويکتور يانوکوويچ، از اين همکاری ها عقب نشينی کرده و گفت به جای آن، همکاری بيشتر با روسيه را در نظرخواهد گرفت. در حالی که دولت اوکراين به لحاظ بودجه و بدهی در شرايط بحرانی قرار دارد، نظر کارشناسان اين بود که کمک گرفتن از روسيه از کارت های برنده دولت حاکم اوکراين خواهد بود.
همان طور که حدس زده می شد، به محض پايان گفت وگوهای ۱۷ دسامبر در مسکو ميان ولاديمير پوتين و ويکتور يانوکوويچ، شرکت روسی گازپروم اعلام کرد گاز را با قيمتی پايين تر و با تخفيف بيشتر به اوکراين خواهد فروخت. همچنين مسکو وعده داد ۱۵ ميليارد دلار در اوکراين سرمايه گذاری کند تا ثبات دولت را تضمين کند.
اوکراين هم به نوبه خود موافقتنامه ای با روسيه را امضا کرد که در آن محدوديت های تجاری و همکاری های صنعتی برداشته شود. با توجه به قدم هايی که مسکو برداشته، آيا می شود گفت که می توان روی کمک های روسيه حساب کرد؟
نگاهی به سوابق وعده و وعيده هايی که مسکو داده ولی به آن ها عمل نکرده يا اين که برسر آن وعده چه آمده، نشان می دهد که شايد خيلی نشود روی اين کمک ها حساب کرد.
روسيه و اوکراين
اوکراين از قبل تجربه های زيادی از وعده های عمل نشده روسيه دارد. در سال ۲۰۱۰ روسيه تعهد کرد در قبال تجديد قرارداد اجاره پايگاه نظامی اش در کريمه، قيمت گازی که به اوکراين می فروشد را کاهش دهد. در آوريل همان سال، دو طرف قرارداد موسوم به «خارکيف» را امضا کردند که روسيه متعهد می شد قيمت فروش گاز به اوکراين را تا ۳۰ درصد کاهش دهد و اوکراين هم متعهد می شد قرارداد پايگاه نظامی را تا ۲۵ سال تمديد کند و اجازه امکان تمديد پنج ساله فراتر از آن را هم در نظرگرفت.
اين قرارداد توسط پارلمان های دو کشور هم به تصويب رسيد ولی مسکو بعد حس کرد نيازی به اجرای آن ندارد. ولاديمير پوتين که آن زمان نخست وزير روسيه بود و درست چند روز پس از عقد نهايی اين قرارداد گفت: «هيچ پايگاه نظامی ارزش پرداخت چنين پولی ندارد. ما با اين پول می توانيم چند پايگاه نظامی ديگر تاسيس کنيم.»
به رغم قرارداد خارکيف، روسيه هرسال بهای گازی که به اوکراين می فروشد را افزايش داد. در ماه اوت سال ۲۰۱۱، مسکو فاکتوری ۳۵۰ دلاری برای فروش يک هزار مترمکعب گاز برای اوکراين صادر کرد. در نوامبر ۲۰۱۱ فاکتور به ۴۰۰ دلار برای هر يک هزار متر مکعب افزايش يافت و در ژانويه ۲۰۱۳، اين مبلغ به ۴۳۰ دلار برای هر يک هزار مترمکعب رسيد.
روسيه می گويد تازه اگر قرارداد خارکيف نبود، قيمت گازی که به اوکراين فروخته، خيلی بيشتر از اين ها می شد.
روسيه و صربستان
روسيه همواره در پی تقويت روابط با صربستان، به ويژه در حوزه انرژی بوده است. در خيلی موارد هم به آن ها وعده مشوق داده تا بلگراد را در همکاری نزديک با مسکو نگه دارد. هرچند وعده ها به جای خود باقی است، اما در عمل آن چه داده شده بسيار پايين است. برای مثال، در توافقی در سال ۲۰۱۱ ميان دو کشور، مسکو متعهد شد بسته ای تشويقی به ارزش يک ميليارد دلار به بلگراد بدهد. از اين مبلغ، ۲۰۰ ميليون دلار برای توازن بودجه دولت صربستان بود و ۸۰۰ ميليون دلار هم قراربود صرف سرمايه گذاری در بازسازی خط آهن صربستان شود.
روسيه و قرقيزستان
وقتی در فوريه ۲۰۰۹ مسکو وعده داد وامی به ارزش دو ميليارد دلار به بيشکک بدهد – چيزی مانند همان وعده ای که اين روزها به اوکراين داده – آن زمان هم مسئله برسر انتخاب ميان نزديکی با غرب يا روسيه بود. آن زمان چيزی که مايه آزار روسيه بود، طرف سوم اين قضيه يعنی آمريکا بود که مشغول استفاده از پايگاه نظامی «مناس» در بيرون از بيشکک بود. «قربان بيک باقی اف» رييس جمهوری وقت قرقيزستان پيام داد در مقابل کمک مالی مسکو، پايگاه نظامی را تعطيل خواهد کرد.
اما کمک های وعده داده شده از سوی روسيه خيلی زود فاتحه اش خوانده شد. در ظرف يک سال و وقتی فقط نزديک به ۴۵۰ ميليون دلار کمک مالی به بيشکک داده شده بود، مسکو از وعده خود عقب کشيد. آن هم به اين دليل که باقی اف مشغول مذاکره با واشينگتن بود که به رغم تعطيلی پايگاه نظامی مناس، هنوز به عنوان خط ترانزيت، اجازه استفاده از پايگاه را به آن ها بدهد. روسيه بهانه کرد که باقی اف، بخشی از پول دريافتی برای کشور را به حساب بانک پسرش، «ماکسيم» واريز می کند و او هم با سود، اين پول را وام می دهد. نه مسکو و نه بيشکک نتوانستند در مورد اين گره، به جايی برسند.
روسيه و ايسلند
در يکی از عجيب ترين سوابق کمک های مالی مسکو، روسيه در سال ۲۰۰۸ و در جريان بحران مالی به ايسلند وعده کمکی به مبلغ ۵.۴ ميليارد دلار داد. از همان اول اين طور به نظرمی رسيد که اين پيشنهاد کمک بيشتر نمايشی بوده تا اين که در اجرا به جايی برسد. آن هم زمانی که حتی حاميان قديمی ايسلند در بانک های غربی، حاضر به کمک نبودند. کمی بعد سفير روسيه در ايسلند در تلويزيون ظاهر شد و گفت روسيه نبايد در مقابل کمک خود پول بگيرد، که بايد «استخوان شاه ماهی ايسلند» بگيرد که از زمان اتحاد جماهير شوروی سابق در ميان مصرف کنندگان محبوب بوده است.
آن زمان و در اوج بحران مالی موج های تبليغاتی زيادی شکل گرفت که غرب به متحد خود يعنی ايسلند کمک نکرده و روسيه پا پيش گذاشته است. اما هيچ وقت وعده های روسيه عملی نشد و ديگر هم خبری از آن نيامد.