دو رويداد مهم در ماه جاری نشان خواهد داد که موازنه قوا در عرصه انرژی و بازار نفت تحت تاثير بهره‌برداری و توليد نفت شيل تا چه حد متحول شده است.
کنگره آمريکا در حال بررسی مقرراتی برای قانونی کردن صدور نفت خام از آمريکا است. از زمان بحران شديد نفت در سال‌های ۱۹۷۳ و ۱۹۷۴ قوانينی در آمريکا تصويب شد که صادرات نفت اين کشور را ممنوع کرده است.
از آن سو در وين انتظار می‌رود که کشورهای عضو اوپک حجم توليد نفت خود را به ۳۰ ميليون بشکه در روز افزايش دهند آن‌هم در شرايطی که بهای جهانی نفت طی يک سال اخير حدود ۴۰ درصد کاهش يافته است.
برخی از اعضای اوپک و به خصوص عربستان سعودی به جای کاستن از عرضه نفت با هدف افزايش بهای آن، تصميم دارند با ادامه صادرات به ميزان فعلی سهم خود از بازار نفت را حفظ کرده و درآمد خود را افزايش دهند.
خبرگزاری رويترز در يک گزارش تحليلی يادآوری می‌کند که پس از حدود ۴۰ سال نقش مهم اوپک در موازنه قوای انرژی، به نظر می‌رسد که اين قدرت اکنون به نفت شيل آمريکا واگذار شده است.
امروزه توليدکنندگان نفت شيل هستند که می توانند تصميم بگيرند با افزايش توليد روند کند احيای قيمت جهانی نفت را متزلزل کنند.
ابرقدرت نفتی
آمريکا همواره يکی از بزرگترين توليدکنندگان نفت جهان بوده و تا سال ۱۹۵۲ بيش از نيمی از نفت خام جهان را توليد می‌کرد. توليدکنندگان قديمی‌تر نفت مثل روسيه، مستعمرات شرقی هلند، برمه یا میانمار ، رومانی و ايران در مقايسه با آمريکا بازيگران خرده‌پايی بودند.
اما از سال ۱۹۵۲ ميزان مصرف داخلی کشور از توليد بيشتر شد و آمريکا برای تامين انرژی خود به واردات نفت روی آورد. در سال ۱۹۷۰ کسری موازنه انرژی کشور به حدود دو ميليارد بشکه در سال رسيد. در همين حال سهم آمريکا از ميزان توليد نفت جهان که در سال ۱۹۵۰ حدود ۵۰ درصد بود در سال ۱۹۷۰ به ۲۰ درصد کاهش يافت.
رقابت خارجی
مشکل کمبود ذخاير نفت در خود آمريکا نبود: توليد نفت خام آمريکا از شش ميليون بشکه در روز طی سال ۱۹۵۲ به ۱۰ ميليون بشکه در روز طی سال ۱۹۷۰ رسيد. ولی توليد نفت از چاه‌های پير در تگزاس، اوکلاهاما و کاليفرنيا به دلیل اینکه توليدکنندگان ساير نقاط جهان که نفت ارزانتر توليد می‌کردند کاهش يافت.
ذخاير گسترده نفتی که طی دهه‌های ۲۰ تا ۵۰ ميلادی در خاورميانه و آمريکای جنوبی کشف شد در نيمه دوم قرن بيستم توليد خود را شروع کردند و بازار انرژی با نفت ارزان قيمت اشباع شد.
توليدکنندگان آمريکا به اشکال مختلف مثل درخواست از دولت فدرال برای حفاظت از صنعت انرژی داخلی و يا کاهش داوطلبانه ميزان صادرات خود سعی کردند از صنعت نفت اين کشور در رقابت با نفت ارزانتر خارجی حفاظت کنند.
در سال ۱۹۶۲ چاه‌های نفت تگزاس فقط با يک سوم ظرفيت خود استخراج می‌کردند. به اين ترتيب سعی کردند قيمت نفت را در داخل کشور در سطح مطلوبی نگاه دارند ولی روند کاهش قيمت به طور واقعی ادامه يافت.
اما روند کاهش بهای نفت در دهه‌های پنجاه و شصت ميلادی باعث شد که مصرف اين محصول به شدت افزايش يابد. صنعت نفت آمريکا که سعی کرده بود از طريق کاهش توليد با اين روند مقابله کند بخشی از ظرفيت توليد خود را از دست داده بود.
در سال ۱۹۷۲ باقيمانده ذخاير چاه‌های نفت در ايالت تگزاس عملا در شرايطی قرار داشتند که نتوانستند با قدرت رو به افزايش اوپک مقابله کنند. در اواسط سال ۱۹۷۳ کشورهای عرب عضو اوپک توليد نفت را متوقف کرده و صادرات نفت به آمريکا را به خاطر حمايت آن کشور از اسرائيل در جنگ ۱۹۷۳ تحريم کردند.
تحت تاثير این وضعیت، توليد صنعتی در آمريکا برای مدتی دچار رکود شد، واردات نفت از خارج افزايش يافت و بهای نفت در آن کشور به سطحی رسيد که برای صنايع و مصرف کنندگان معمولی ضربه سنگينی بود.
موازنه منفی در زمينه نفت خام و پالايش شده آمريکا که در سال ۱۹۷۰ حدود ۲.۳ ميليارد دلار در سال بود در سال ۱۹۷۳ به هفت ميليارد و در سال ۱۹۷۵ به ۷۵ ميليارد دلار در سال افزايش يافت.
به دنبال سقوط بهای نفت جهانی در سال ۱۹۸۶ اين کسری موازنه تا حدی کنترل شد و به ۳۰ ميليارد دلار کاهش يافت. همزمان ميزان توليد نفت در داخل آمريکا افزايش پيدا کرد ولی پس از مدتی دوباره روند افزايش کسری موازنه شروع شد و در حدود ۲۰ سال گذشته بيشتر شده است.
اما از سال ۲۰۰۵ تحت تاثير کاهش مصرف نفت و شروع استخراج نفت شيل موازنه انرژی آمريکا دچار تحول عميقی شده و ميزان واردات آن کشور از ۱۲.۵ ميليون بشکه به حدود پنج ميليون بشکه در روز تنزل يافته است.
موازنه قدرت
تاريخ مناسبات آمريکا با کشورهای صادر کننده نفت حاوی سه درس مهم است:
نکته اول: اين‌که تلاش برای کنترل واردات و صادرات نفت تحت عنوان «امنيت ملی» هيچگاه به نتيجه نرسيده است. آمريکا در دوره‌هايی امنيت بيشتری داشته که صنعت نفت و توليد داخلی کشور قوی بوده است.
نکته دوم: اين‌که کشورهای عضو اوپک فقط در دوره‌های کوتاهی توانسته‌اند در توازن عرضه و تقاضا نقش تعيين کننده‌ای ايفا کنند. در اکثر موارد عواملی خارج از کنترل اوپک روی ميزان توليد و بهای نفت تاثير گذار بوده‌اند. يکی از نمونه‌های بارز آن ضعف ساختاری و فرسودگی امکانات اکتشاف نفت آمريکا در دهه هفتاد ميلادی بود و از جديدترين عوامل موثر در بازار امروزی نفت رشد چشمگير نياز چين به انرژی و در سال‌های اخير کشف نفت شيل بوده است.
نکته سوم: اين‌که گزارش‌ها و ارزيابی‌های اخير در مورد کاهش قدرت اوپک اغراق شده‌اند. واقعيت اين است که در حال حاضر آمريکا فقط حدود ۱۰ درصد از نفت جهان را توليد می‌کند. به نسبت سال ۲۰۰۸ که اين رقم حدود شش درصد بود يک تغيير محسوسی است ولی هنوز هم نصف سهمی است که در سال ۱۹۷۰ داشت.
امروزه صنعت نفت آمريکا به يک بازيگر کوچک در بازار نفت جهانی بدل شده است. ولی هنوز هم ميزان توليد نفت خام و فراورده‌های آن يک چهارم ميزان توليد اوپک است.