در سومين روز آغاز نمايشگاه کتاب در بنای نيمه تمامی که قرار است بزرگترين مسجد ايران باشد، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ايران، ۳۰۰ عنوان کتاب که خود مجوز چاپ آن ها را صادر کرده بود، جمع آوری کرد.
محسن پرويزی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و رييس نمايشگاه کتاب تهران، شنبه ۱۴ ارديبهشت ماه به خبرگزاری مهر گفت: «نمايشگاه طبق ضوابط خودش اجازه عرضه کتاب می دهد، کتاب ها ارزيابی می شود و مجوز عرضه را به برخی از آنها نمی دهند و آنها را جمع می کنند. اين روال کار همه نمايشگاه ها است.»
اين در حالی است نمايشگاه کتاب تهران زير نظر مستقيم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می شود و در ايران، کتاب ها پيش از انتشار، مورد مميزی قرار می گيرند و ناشران در صورتی اجازه چاپ يک کتاب را دارند که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای آن کتاب مجوز چاپ صادر کرده باشد، روالی که با روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد دشوار تر شده است.
افزايش فشار بر ناشران در سه سال گذشته به جايی رسيده که اتحاديه ۵۰ ساله ناشران ايران را به انتشار نامه ای تند واداشت.
- هر فعاليتی در حوزه فرهنگ و هنر راکه با ارزش های انقلاب و نظام تعارضی داشته باشد متوقف می کنيم. حتی اگر دارای مجوز باشد، مجوز آن را باطل می کنيم.
پيش از آغاز نمايشگاه، اتحاديه ناشران در نامه سرگشاده خود به حسين صفار هرندی، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامی به «افزايش فشار بر ناشران و تشديد سانسور کتاب» از سوی وزارت ارشاد اعتراض کرده بودند.
اما حسين صفار هرندی، که از سپاه پاسداران به روزنامه کيهان و از آنجا به وزارت ارشاد رفته است، آبان ماه سال ۸۵، در نمايشگاه بين المللی قرآن تهران با صراحت سياست جديد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را اعلام کرد، او گفت: «هر فعاليتی در حوزه فرهنگ و هنر راکه با ارزش های انقلاب و نظام تعارضی داشته باشد متوقف می کنيم. حتی اگر دارای مجوز باشد، مجوز آن را باطل می کنيم.»
و اکنون معاون آقای هرندی اعلام کرده است که وزارت ارشاد کتاب ها را پس از انتشار، دوباره ارزيابی می کند و به برخی از آنها مجوز ورود به نمايشگاه سالانه کتاب تهران را نمی دهد.
سانسور یا قانون؟
اقداماتی از این دست عموما با واکنش های متضاد همراه است؛ برخی چنین کاری را بدعتی در مسیر «تشدید سانسور» می خوانند و برخی چون صادق سمیعی، مدیر انتشارات کتابسرا، معتقدند که اتفاق تازه ای رخ نداده است.
آقای سمیعی در مصاحبه ای با راديو فردا می گوید: «الان [برگزار کنندگان نمايشگاه] گفته اند کتاب های نمايشگاه بايد بعد از سال ۱۳۸۲ چاپ شده باشند. يک سری کتاب هايی که از نمايشگاه جمع آوری شده، کتاب هايی بوده که تاريخ انتشارشان پيش از سال ۸۲ بوده است، حتی کتاب های چاپ سال های انتهای ۷۰ بوده اند.»
آقای سمیعی معتقد است که علت جمع آوری کتاب ها سانسور نیست: «مقدار زيايد از اين کتاب هایی را جمع آوری کرده اند نه به خاطر سانسور، تعدادی کتاب شعر هم بوده که دقيقاً عناوينشان را نمی دانم و کتاب هايی هم بوده است که حالت قوميتی داشته است که آن ها را هم جمع کرده اند.»
اما روز جمعه، ۱۳ ارديبهشت، خبرگزاری های ايران از جمع آوری هشت اثر صادق هدايت و سه اثر صادق چوبک از غرفه های نمايشگاه کتاب تهران خبر دادند.
اين آثار اگرچه طی سال های گذشته بارها منتشر شده اند اما به گزارش خبرگزاری مهر، تاريخ تجديد چاپ کتاب های جمع آوری شده، سال های ۸۳ تا ۸۵ بوده است؛ به بیان دیگر برخلاف نظر آقای سمیعی، کتاب هایی که حتی با مجوزهای دولت احمدی نژاد در نمایشگاه بوده اند هم جمع آوری شده اند.
عباس معروفی، نویسنده و مدير انتشارات گردون در برلين به رادیو فردا می گويد: «من در نمايشگاه کتاب فرنکفورت يکی از مسئولين اداره کتاب را ديدم و پرسيدم که چرا مثلاً به کتاب های صادق هدايت اجازه انتشار نمی دهيد؟ و بعضا هم که اجازه می دهيد با چرا با نقطه چين؟ او گفت آثار هدايت ياس و نااميدی را به جامعه می دهد و ما می خواهيم به جامعه نشاط بدهيم.»
اقای پرويزی گفته است که جمع آوری کتاب از غرفه های نمايشگاه ها مخصوص نمايشگاه فعلی نيست و در ۲۰ دوره گذشته هم اين اتفاق تکرار شده است.
به گفته او کتاب هايی که در آن به «ارکان اسلام يا مذهب شيعه اهانت شده باشد يا اينکه تصاوير غير اخلاقی و يا محتوای مذموم و ناپسندی داشته باشد» در دوره های پيشين جمع آوره شده است.
اما عباس معروفی، ناشری که خود سال ها در داخل ایران، انتشارات گردون را اداره کرده، اظهارات آقای پرویزی را رد می کند و تاکید می کند که به ویژه در هشت سال دوره اصلاح طلبان، وضعیت «بهتر» بوده است.
وی در عین حال در انتقاد از اصلاح طلبان می گوید: «هشت سال اصلاح طلبان در قدرت بودند، وزارت ارشاد، دولت و مجلس را در دست دشتند و می گفتند که جامعه به نقطه ای رسيده که ديگر باز نمی گردد اما من معتقدم اصلاح طلبان هيچ چيز را نهادينه نکرده اند و ما بازگشته ايم به سال های دهه ۶۰.»
ادعای دولت ایران
آقای پرويزی، نماینده دولت در مناقشه محدودیت برای نشر کتاب، درباره توقيف کتاب ها گفته است که ارزيابی کتاب های يک نمايشگاه با ضوابط هر نمايشگاه، «يک مسئله پذيرفته شده بين المللی است و شما در هر نمايشگاه بين المللی ديگری هم که بخواهيد شرکت کنيد اين مسئله را می بينيد.»
عباس معروفی چه به واسطه انتشار رمان هایش به زبان های انگلیسی و آلمانی و چه به عنوان ناشری که کتاب هایی به زبان آلمانی منتشر کرده، بارها در نمایشگاههای بین المللی کتاب در شهرهای مختلف اروپا حضور داشته است.
او که به ویژه سال ها است در نمایشگاه معتبر کتاب در فرانکفورت حضور فعال دارد، اظهارات معاون وزیر ارشاد ایران درباره نمایشگاه های بین المللی را به کلی رد می کند.
آقای معروفی می گوید: «هيچ جای دنيا اين برخورد را با کتاب نکرده اند و نمی کنند، اين برخورد فقط خاص جمهوری اسلامی است.»
بيست و يکمين نمايشگاه کتاب تهران، روز پنج شنبه ۱۲ ارديبهشت ماه افتتاح شد و تا ۲۲ ارديبهشت ماه ادامه خواهد داشت.
در بيست و يکمين نمايشگاه تهران تهران، يک هزار و ۸۹۷ ناشر داخلی و ۷۷۰ ناشر خارجی از ۷۷ کشور حضور دارند.
اولين نمايشگاه کتاب تهران در سال ۱۳۶۶ برگزار شد. در آن دوره محمد خاتمی، رييس جمهوری ايران در سال های ۷۵ تا ۸۴، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامی بود.