توافق بدون امضا

با نزدیک شدن به پایان مهلت توافق اولیه ژنو، در روز سوم آذر، بازار گمانه‌زنی در وین و سایر شهرها گرم‌تر شده است. پیش‌بینی نتیجه مذاکرات اتمی، بین ایران و ۵+۱ که وارد حساس‌ترین مرحله خود شده، تقریباً کاری غیرممکن است.

اگرچه هر چندساعت یک بار، خبری به نقل از یک «مقام بدون نام» ایرانی یا غیرایرانی منتشر می‌شود که مذاکرات «می‌تواند» یا «نمی‌تواند» به نتیجه برسد.

اما این روزها خود واژه «نتیجه» هم دیگر موضوعی‌است که در وین مورد بحث است؛ از یک سو ایران و ۵+۱ یک سال به خود فرصت دادند تا به نتیجه نهایی و جامع دست پیدا کنند تا شاید مهر پایانی بر سال‌ها مناقشه اتمی باشد.

این روزها در وین برخی می‌گویند که این نتیجه شاید در این فرصت کوتاه دست یافتنی نباشد، و مذاکره‌کنندگان باید بر توافق بر سر یک سری کلیات به نتیجه برسند و سپس مذاکره را برای دستیابی به یک توافق جامع ادامه دهند. اما از طرفی هم دیپلمات‌ها، خصوصاً ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها، می‌دانند که صحبت از واژه «تمدید» و توافق بر سر تمدید همانند آنچه در تابستان در وین رخ داد، می‌تواند این بار هزینه‌های سنگینی را برای آنها رقم بزند.

آنچه که در وین رخ می‌دهد، تلاش بی‌وقفه دیپلمات‌هاست، و نشان‌دهنده اهمیت دستیابی به نوعی از توافق است، حال چه بر سر کلیات یا توافق جامع و نهایی. البته که توافق جامع هم به معنای آن نیست که کار ایران و ۵+۱ با هم به پایان می‌رسد.

توافق جامع و نهایی سرآغاز مسیری طولانی (شاید ۱۰ یا ۱۵ سال) خواهد بود که در این مدت زمان، دو طرف باید با یکدیگر همکاری کنند تا بتوانند راستایی‌آزمایی از برنامه اتمی ایران را پیش ببرند و از سوی دیگر رابطه ایران با جامعه بین‌المللی خصوصاً در زمینه اقتصادی عادی شود.

شاید از جمله مسائلی که کمتر در این روزها کسی به آن می‌پردازد، نکته‌ای بود که وزیر خارجه آمریکا به آن اشاره کرد و گفت که نباید پیشرفت به دست آمده تا اینجای کار را از نظر دور بداریم.

جان کری برای یادآوری وضعیت پیش از توافق ژنو گفت که ایران و آمریکا ۳۵ سال با هم صحبت نمی‌کردند و حال اینچنین فشرده در حال مذاکره هستند.

یک مقام مذاکره‌کننده در وین، در این باره به رادیوفردا گفت که نباید فراموش کرد که دو طرف مذاکره، ایران و ۵+۱ در زمان توافق اولیه ژنو، هیچ امضایی بر پای توافق نگذاشتند، و این اعتماد متقابل و پایبندی طرفین به اجرای توافق ژنو بود که به روند مذاکره کمک کرد.

این ساعت‌ها هم ایران و ۵+۱ تلاش می‌کنند تا به توافق دست پیدا کنند، توافقی که بار دیگر ضمانت اجرای آن باید اعتماد دو طرف به یکدیگر باشد. دو کشور ایران و آمریکا خصوصاً با توجه به مواضع سرسختانه‌ای که در مجالس قانونگذاری‌شان حاکم است، تلاش کرده‌اند که این توافق، پیمان بین‌المللی نباشد، که آنها با مانع قانون‌گذاران‌شان، حداقل در مراحل اولیه روبه‌رو نشوند.

شاید از همین رو، ایران زمانی که دور تازه مذاکرات را با هدایت محمدجواد ظریف در حدود یکسال و نیم پیش شروع کرد، طرحی با عنوان «پایانی بر بحران‌های غیرضروری، آغازی برای افق‌های جدید» ارائه کرد که نتیجه آن برد-برد باشد.

چشم‌اندازی که اگرچه منتقدان مذاکره در دو کشور ایران و آمریکا را ناراضی کرد، اما برای مذاکره‌کنندگان ایرانی تنها راه اعتمادسازی این بود که نه تنها برای خود، بلکه برای طرف مقابل نیز چشم‌انداز مثبت و پیروزی را متصور شوند.