اگر چه «گزارش خاکستری» آمانو پیرامون فعالیت‌های اتمی مشکوک به داشتن ابعاد نظامی ایران راه را برای کنکاش شورای حکام باز گذاشته، انتظار می‌رود که تا نیمه ماه جاری میلادی، قطعنامه تازه‌ای در آژانس راه را برای اعلام عبور از این مرحله از همکاری‌های ایران هموار و زمینه لغو تحریم‌ها را، در صورت تکمیل سایر تعهدات مندرج در «برجام» فراهم کند.
پیش از انتشار غیررسمی گزارش آمانو که شامگاه روز دوم دسامبر صورت گرفت، رهبران جمهوری اسلامی، احتمالاً با داشتن اطلاع مستقیم و یا غیرمستقیم از کلیات گزارش، به طرح تهدیدهایی مبادرت کردند که مفهوم ساده آنها تعلیق «برجام» در صورت خاتمه نیافتن پرونده فعالیت‌های نظامی-اتمی ایران بود.
روز پنجشنبه ابتدا عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد اتمی ایران، در یک گفت‌وگوی تلویزیونی این موضوع را مطرح کرد و پس از آن دبیر کل آژانس، تأکید کرد که گزارش او به شورای حکام «سیاه و سفید» نخواهد بود.
اگرچه هنوز داوری شورای حکام نسبت به گزارش آمانو صورت نگرفته و موضوع خاتمه دادن به پرونده موسوم له پی.ام.دی در گروی رأی ۳۵ عضو شورای حکام است، انتظار می‌رود با نظر مساعد آمریکا، آژانس ضمن باز نگاه داشتن در گفت‌وگوها در زمینه ابهام‌های گذشته با ایران، رضایت نسبی خود را نسبت به دفع تحریم‌ها اعلام کند.
علاوه بر قطعنامه شورای امنیت، پس از به امضا رسیدن «برجام»، که ایران متعهد به اجرای آن شده، دولت جمهوری اسلامی تا کنون دو سند موسوم به «نقشه راه» را با آژانس، و سند تغییر ماهیت رآکتور اراک را با نمایندگان گروه ۱+۵ به امضا رسانده که در صورت متوقف ساختن اجرای «برجام»، اجرای تعهدات مندرج در هر دو سند عملاً منتفی خواهند بود.
بلوف سیاسی؟
آقای عراقچی به کشورهای گروه ۱+۵ توصیه کرده بود که بین «برجام» (توافق اتمی جامع با ایران) و «پی.ام.دی» (فعالیت‌های اتمی گذشته ایران که مشکوک به داشتن ابعاد نظامی است) یکی را انتخاب کنند.
علی شمخانی، دبیر شورای امنیت ملی جمهوری اسلامی، در مقایسه «برجام» و «پی.ام.دی» با «خر و خرما» و تأکید بر اینکه گروه ۱+۵ نمی‌توانند هر دو را با هم بخواهند، همچنین جواد ظریف وزیر خارجه ایران در دیدار با همتای یونانی خود، بیش و کم نقطه نظر یاد شده را که به نظر می‌رسد سیاست تازه جمهوری اسلامی است، پیش از انتشار گزارش نهایی آمانو، مورد تأکید قرار دادند.
جای شگفتی است که مذاکره‌کنندگان ارشد اتمی و مسئولان رسمی ایران «برجام» را از «پی.ام.دی» جدا تلقی کرده و «نقشه راه» (سند امضا شده با آژانس پیرامون ابهام‌زدایی از گذشته فعالیت‌های اتمی ایران) را نتیجه «برجام» و بخشی از تعهدات پذیرفته شده در اجرای آن نمی‌دانند.
در حقیقت این ایران است که باید بین بهره بردن از نتایج اجرای «برجام» و اصرار در عدم همکاری پیرامون فعالیت‌های اتمی مشکوک خود در گذشته، یکی را انتخاب کند و نه گروه ۱+۵ که در عمل چیزی را از دست نخواهند داد.
در صورت پشت کردن به برجام، ایران علاوه بر تحمل زیان‌های اقتصادی و مالی گسترده، در وضعیتی که اقتصاد کشور از رکود محسوس رنج می‌برد، با اتهام بی‌اعتنایی به قراردادهای بین‌المللی نیز روبه‌رو خواهد شد، که انزوای سیاسی تنها یکی از نتایج محتمل آن می‌تواند باشد.
دولت در رویارویی با نظامیان
بدون شک دولت کنونی تهران، علیرغم اظهارات اخیر مسئولان سیاسی و امنیتی جمهوری اسلامی، علاقه‌مند است «برجام» را اجرا کند.
عدم اجرای «برجام»، از سوی ایران از جمله؛ توقف همکاری با آژانس، خودداری از دادن اجازه خروج اورانیوم‌های غنی‌سازی شده از کشور و همچنین عدم اجرای تغییرات مورد انتظار در رآکتور آب سنگین اراک، بدون تردید به توقف آزادسازی تا یکصد میلیارد دلار دارایی‌های بلوکه شده ایران و ادامه نامحدود تحریم‌ها علیه ایران می‌انجامد.
بنا بر اظهارات مسئولان ایران، علاوه بر دارایی‌های بلوکه شده، سایر زیان‌های روزانه ادامه وضع موجود، تا ۱۵۰ میلیون دلار برآورد شده است.
همسو با جمهوری اسلامی، آمریکا نیز که طرف اصلی گفت‌وگوهای اتمی با ایران بوده، بر اجرای «برجام» و رفع تدریجی تحریم‌ها علیه ایران در وضعیت ادامه بازرسی‌های آژانس، کاملاً علاقه‌مند است.
در تقابل آشکار با خواسته و رفتار دولت ایران، نظامیان و اصولگرایان حاکمیت جمهوری اسلامی، بی‌اعتنا به هزینه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی آن، در اندیشه متوقف ساختن «برجام» و حفظ خط مشی اتمی گذشته به نظر می‌رسند.
اگرچه «گزارش خاکستری» دبیرکل آژانس ضمن تأیید اقدامات مثبت دولت ایران در اجرای «برجام»، ادامه ابهام در زمینه‌های مشکوک به داشتن ابعاد نظامی، و همچنین امکان وجود مراکز اعلام‌نشده اتمی را مورد اشاره قرار داده، شورای حکام اختیار خواهد داشت تا ۱۵ ماه دسامبر ضمن بررسی مفاد آن با صدور قطعنامه‌ای پایان مرحله رسیدگی به پرونده اتمی ایران را اعلام دارد.
در صورت خودداری شورای حکام از اعلام مختومه شدن کامل پرونده اتمی ایران، و اقدام تلافی‌جویانه ایران و اعلام تعلیق «برجام»، مناسبات خارجی ایران با بحران تازه‌ای روبه‌رو خواهد شد؛ وضعیتی که با توجه به شرایط منطقه و وضعیت داخلی ایران بسیار دور از ذهن به نظر می‌رسد.
-----------------------------------------------------------------------------
* نظرات طرح شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.