سینماگران دوتابعیتی؛ چالش جدید سینمای ایران

پیش از شروع سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر این پیش بینی که حاشیه‌های این رویداد سینمایی به موضوع سینماگران دوتابعیتی کشیده خواهد شد، به ذهن کمتر کسی می‌رسید.

با این همه برای اینکه دوره سی و پنجم جشنواره فجر از نظر انبوه مسائل حاشیه‌ای در یادها بماند، اقامت و تابعیت سینماگران ایرانی در خارج از کشور هم به موارد حاشیه‌ای دیگر این دوره مانند حجم بالای اعتراض‌ها و تنش‌های بی‌سابقه نشست‌های رسانه‌ای اضافه شد.

کسی که موضوع سینماگران دوتابعیتی را مطرح کرد، بهروز افخمی بود، فیلمساز شناخته شده که مدتی است اجرای برنامه تلویزیونی هفت را برعهده دارد. او ۵ نفر از ۷ داور این دوره جشنواره را متهم کرد که به دلیل داشتن تابعیت کشورهای خارجی به فیلم «ماجرای نیمروز» از ترس واکنش‌های احتمالی مخالفان جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور، کم توجهی کرده‌اند.

حاشیه‌های جشنواره فیلم فجر به دوتابعیتی‌ها رسید

فیلم ماجرای نیمروز به کارگردانی محمدحسین مهدویان، روایتی است مستندگونه از اقدامات نیروهای اطلاعاتی و امنیتی جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۰ برای بازداشت اعضای سازمان مجاهدین خلق ایران بویژه رهبران آن. این فیلم نامزد دریافت ۹ جایزه از جشنواره فیلم فجرشده اما منتقدان داوری های این دوره می‌گویند که بخش‌هایی چون فیلمبرداری، تدوین و چهره‌پردازی آن نادیده گرفته شده است.

بهروز افخمی اشاره‌ای به ۵ داوری که به گفته او اقامت کانادا و آمریکا را دارند، نکرد اما با نگاهی به ترکیب داوران جشنواره تاحدودی می‌توان گمانه‌زنی‌هایی درباره نام‌های موردنظر آقای افخمی کرد. محمدرضا تخت‌کشیان و اکبر نبوی دو نفر از داوران جشنواره امسال، سوابق متعددی در همراهی با نهادهای حاکمیتی جمهوری اسلامی دارند و احتمالا مدنظر آقای افخمی نبوده‌اند.

سایر اعضای هیئت داوران رویا نونهالی، شهرام اسدی، ایرج رامین‌فر، محمدمهدی دادگو و محمدرضا هنرمند هستند که در میان آنها چند نفری سابقه تحصیل و اقامت در کشورهای کانادا و آمریکا را دارند.

به دنبال اظهارات بهروز افخمی و مسعود فراستی منتقد برنامه هفت، موجی از واکنش در فضای رسانه‌ای ایران شکل گرفت. برخی نمایندگان اصولگرای مجلس مانند محمدحسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی به انتقاد از حضور داوران دوتابعیتی پرداخت و احسان قاضی زاده هاشمی عضو کمیسیون فرهنگی از بررسی این موضوع در کمیسیون متبوعش خبر داد. خبرگزاری فارس و روزنامه کیهان هم خواستار رسیدگی مسئولان به اتفاق شدند.

وجود سینماگرانی با تابعیت دوگانه موضوع تازه‌ای در سینمای ایران نیست. تعداد قابل توجهی از آنها به واسطه سالها حضور و تحصیل در کشورهای اروپایی و آمریکایی، تابعیت یا اقامت آن کشورها را دارند. در سال های اخیر نیز جمع زیادی با استفاده از امکان ویژه‌ای مربوط به یکی از انواع ویزا‌های اقامتی امریکا که به افراد نخبه، ورزشکار یا هنرمند تعلق می‌گیرد، توانسته‌اند گرین کارت یا اقامت دائم آمریکا را بگیرند.

در میان این افراد، حتی سینماگرانی با سوابق عضویت در نهادهای حاکمیتی مانند حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، بنیاد مستضعفان و بخش فرهنگی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به چشم می‌خورند. این موضوع هرچند وقت یک بار در مباحث داخلی سینما مطرح می‌شد اما صحبت از آن در جریان جشنواره فجر و با این ابعاد کم سابقه است.

مصطفی عزیزی، نویسنده و تهیه کننده سینما و تلویزیون ایران یکی از سینماگران ایرانی مقیم کاناداست. او درباره تاثیر این وضعیت بر کار و فعالیت‌های سینماگران از جمله داوری جشنواره‌ها می‌گوید:

«موضوع دوتابعیتی‌ها در ایران مهم و کم نظیر است. یعنی کمتر جایی در دنیا را می‌توان سراغ گرفت که این میزان از نخبگان، صنعتگران و هنرمندانش در خارج از کشور اقامت داشته باشند. اما بعید می‌دانم دوتابعیتی بودن یک سینماگر بر سلیقه و رایش تاثیری داشته باشد.
در دوره‌های پیشین جشنواره فجر هم داورانی داشتیم که دوتابعیتی بودند یا اقامت خارج از کشور داشتند. تا جایی که اطلاع دارم آن قدر تعداد افراد دوتابعیتی در میان سنماگران زیاد است که اصلا قابل تفکیک نیست.
اما نکته در این است که بسیاری از افراد دوتابعیتی، فعالیت هنری و کاری در کشورهای خارجی ندارند. البته آقای افخمی این طور نبود و در شهر تورنتو فعالیت می‌کرد و فیلم می‌ساخت. به همین دلیل بود که مسائلی برایشان پیش آمد.»

بهروز افخمی که منتقد حضور سینماگران دوتابعیتی در میان داوران جشنواره فجر است، در انتخابات سال ۸۸ از حامیان مهدی کروبی یکی از دو کاندید معترض آن انتخابات بود و فیلم تبلیغاتی او را ساخت.

او در سال ۸۴ نیز به دنبال راه‌اندازی یک تلویزیون ماهواره‌ای در خارج از ایران برای مهدی کروبی بود که به دنبال ممانعت نهادهای امنیتی موفق به این کار نشد. بهروز افخمی مدتی پس از انتخابات سال ۸۸ همراه همسرش مرجان شیرمحمدی، نویسنده و بازیگر، به کانادا رفت و به گفته خودش یک سال و سه ماه در آنجا اقامت داشت.

برگزاری کلاس‌های آموزش فیلمسازی و ساخت فیلمی به نام «بلک نویز» از جمله اقدامات بهروز افخمی در کانادا بود. او در برنامه تلویزیونی هفت گفت که هواداران حزب کمونیست کارگری در کانادا به کلاس‌های او حمله کردند.

بالاگرفتن انتقادها درباره جشنواره، باعث ورود رضا صالحی امیری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به موضوع شد و او از تشکیل کمیته ای برای بررسی برگزاری جشنواره خبر داد اما شدیدترین بحث‌ها در برنامه چهارشنبه شب هفت شکل گرفت که در آن حجت‌الله ایوبی رئیس سازمان سینمایی، این برنامه و بهروز افخمی را به هدف قراردادن کلیت سینمای ایران با طرح موضوع دوتابعیتی‌ها متهم کرد. شدت بحث میان این دو به گونه‌ای بود که هرکدام خواستار استعفای دیگری از مسئولیت‌هایشان شدند.

مصطفی عزیزی طرح موضوع دوتابعیتی ها را برای تاثیرگذاری بر نتایج نهایی جشنواره فیلم فجر می‌داند:

«موضوع ساده است. بالاخره عده‌ای از اهرم‌های فشاری برای تاثیرگذاری استفاده می‌کنند. این اهرم فشار می تواند یک بار حجاب باشد، یک بار مسائل امنیتی باشد. این بار هم این موضوع را برجسته کرده‌اند. برای فشار به هیئت داوران و جهت دادن به نظر آنها.»

روز پنج‌شنبه ساعاتی قبل از برگزاری مراسم اختتامیه جشنواره فجر، داوران این رویداد سینمایی با انتشار بیانیه‌ای به دفاع از عملکرد خود پرداختند و گفتند که بدون دخالت مدیران و بر اساس نظر خودشان فیلم‌ها را داوری کردند.

آنها در بیانیه خود به موضوع دوتابعیتی بودن اشاره صریحی نکردند اما با اشاره‌ای ضمن نوشتند که «خود را ملزم به پاسخگویی به کسانی‌که با شایعه پراکنی و بکار بردن ادبیات سخیف و تهمت و افترا دست می یازند، نمی‌دانند.»

جشنواره سی و پنجم فیلم فجر پنج‌شنبه شب با اعلام برگزیدگان به کارش پایان داد اما به نظر می‌رسید تبعات مربوط به حاشیه‌های پرشمار این دوره بر سینمای ایران تاثیرگذار باشد.