ایران و آزادی بیان در سالی که گذشت

سالی که گذشت با انتقادهایی از وضعیت آزادی بیان، مطبوعات و روزنامه‌نگاران در ایران همراه بود.

ایران با ده‌ها روزنامه نگار و وب‌نگار زندانی به عنوان سومین زندان بزرگ جهان برای فعالان رسانه‌ای معرفی شد و در جدیدترین رده‌بندی سازمان گزارشگران بدون مرز درباره آزادی رسانه‌ها در جهان، ایران در میان ۱۸۰ کشور مورد بررسی در رده ۱۷۳ قرار گرفت.

همراه با رضا معینی مسئول بخش ایران در سازمان گزارشگران بدون مرز، مروری داریم بر وضعیت آزادی بیان در ایران در سالی که گذشت.

«آزادی بیان در سالی که گذشت» در گفت‌وگو با رضا معینی

آقای معینی، اجازه بدهید این گفت‌وگو را با این سؤال شروع کنم که با توجه به وعده‌هایی که حسن روحانی در رابطه با آزادی بیان و آزادی مطبوعات داده بودند، وضعیت آزادی بیان را در سالی که گذشت در ایران چطور ارزیابی می‌کنید؟

عکس از نیک‌آهنگ کوثر

​واقعیت این است که در اطلاعیه‌ای که ما در نخستین سالروز انتخاب ایشان منتشر کردیم، تأکید کردیم که متأسفانه وعده‌های انتخاباتی ایشان نه تنها که متحقق نشده‌اند که وضعیت آزادی اطلاع‌رسانی و آزادی بیان در ایران اگر نگوییم بدتر شده است ولی بهتر نشده است.

واقعیت این است که یک نوع آزادی نسبت به دوره آقای احمدی‌نژاد وجود دارد. این آزادی منحصر است در اختیار بخشی از نیروهای دولتی و قدرت حکومتی و جناح‌های مورد تأیید. اما همین جناح‌ها نیز از فشارها و اعمال و سوء استفاده از برخی از قوانین در امان نمانده‌اند. این گونه می‌توانیم بگوییم که در اصل، آزادی وضعیت بهتری پیدا نکرده است در ایران.

آقای معینی، اگر بخواهیم وضعیت مطبوعات را در سال گذشته بررسی کنیم آماری دارید از اینکه در این دوره چه تعداد از مطبوعات توقیف شدند یا چه تعدادی لغو امتیاز شدند؟

بنا بر اطلاعاتی که گردآوری شده و بخشی از آنها در اطلاعیه‌های گزارشگران بدون مرز منتشر شده در کل در ایران در سال گذشته، تعداد مطبوعات لغو امتیاز شده یا توقیف شده چیزی نزدیک به ۱۰ رسانه است.

برخی از این رسانه‌ها دوباره اجازه انتشار دوباره گرفتند، مثل روزنامه قانون یا روزان که منتشر خواهند شد یا می‌شوند و برخی دیگر همچنان در حالت توقیف و ممنوع شدن مانده‌اند، مثل صدای مردم که عملا‌ً توقیف و لغو امتیاز شد.

حسن روحانی در سفری که به نیویورک داشت در مصاحبه با شبکه خبری سی ان ان گفت فکر نمی‌کند کسی به دلیل فعالیت روزنامه‌نگاری در ایران بازداشت شده باشد. شما در سازمان گزارشگران بدون مرز آیا آماری دارید از تعداد روزنامه نگار‌ان و وب‌نگاران زندانی در ایران و افرادی که در رابطه با حرفه روزنامه‌نگار‌ی در سال گذشته بازداشت شده‌اند؟

هم اکنون در ایران ۱۹ روزنامه‌نگار زندانی هستند. اما در طی سال گذشته ۱۲ روزنامه نگار بازداشت شدند. تعداد وب‌نگاران بازداشت شده هم اکنون نزدیک به ۳۷ نفر است که در سال گذشته ۲۵ نفر دستگیر شدند.

واقعیت این است که بسیاری از دستگیرشدگان سال‌های پیش و به‌ویژه پس از رویدادهای ۱۳۸۸ همچنان با احکام سنگین در زندان و در وضعیتی بسیار نامناسب هستند. این را هم بگویم که در میان دستگیرشدگان در سال گذشته که در دادگاه‌ها محکوم شدند، این محکومیت‌ها در حدود ۱۹ نفر محکوم شدند. احکامی از ۶ تا ۱۵ سال.

آقای معینی، اشاره کردید به احکامی که برای روزنامه‌نگار‌ان و وب‌نگاران صادر می‌شود. احکامی که مبنای آنها اتهام‌هایی مانند اقدام علیه امنیت ملی، تبلیغ علیه نظام، توهین به مقام‌های جمهوری اسلامی ایران و از این قبیل است. شما در سازمان گزارشگران بدون مرز چقدر درباره این اتهام‌ها اطلاع دارید و اینکه این اتهام‌ها برابر قوانین جمهوری اسلامی ایران تا چه حد واقعیت دارند؟

در قوانین ایران ما قانونی به عنوان جرم سیاسی نداریم و بنابراین قانون‌گذاران در چارچوب‌های مختلف، تعاریفی را برای فعالیت‌هایی که به نوعی در عرصه سیاسی و عرصه عمومی جامعه هست، تعریف کرده‌اند.

در ۲۰ سال گذشته می‌توانیم ببینیم مثلا‌ً اتهام‌هایی مثل اقدام علیه امنیت ملی یا توهین به مسئولان یا نشر اکاذیب که در اصل قاطی کردن بخش‌هایی از اتهام‌های سیاسی است بدون آنکه نامی از آن ببرند و به نوعی سرپوش گذاشتن بر بی‌حقی و بی‌حقوقی روزنامه نگار‌انی که بازداشت می‌شوند.

این مجموعه اگر هم قانونی بود بالطبع بنا به قوانین ایران می‌بایست در دادگاه‌هایی مورد بررسی قرار گیرد یا این متهمان محاکمه شوند که از حقوق قانونی خودشان برخوردار باشند. این دادگاه‌ها از نظر قوانین داخلی همه قوانین را می‌توانم بگویم که رعایت نمی‌کنند و از نظر قوانین بین‌المللی که در بسیاری از این میثاق‌ها جایگزین شده‌اند و ایران هم امضا کننده آنها است رعایت نمی‌شوند.

به هر صورت آنچه که می‌ماند به عنوان مثال در مورد آقای جیسون رضاییان که همچنان به عنوان تنها روزنامه‌نگار خارجی که این مدت طولانی در زندان مانده‌است و قربانی بده بستان‌های دیپلماتیک و سیاسی با جمهوری اسلامی است. بنابراین اگر این روزنامه‌نگار به این گونه است دیگر روزنامه‌نگار‌انی که دارای ملیت خارجی نیستند در ایران اما از این بی‌قانونی یا ناعادلانه بودن نوع برخورد با آنها در رنج اند و بهای سنگینی برای آن می‌پردازند.

آقای معینی، می‌دانیم که در ایران چندین نهاد و کمیته تشکیل شده از جمله پلیس سایبری ایران و بخش سایبری سپاه است. کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه هست که فعالیت‌های اینترنتی را نظارت می‌کند. با وجود این نهاد‌ها شما وضعیت اینترنت و فیلترینگ را اگر بخواهید در سال گذشته ارزیابی کنید چگونه می‌بینید؟

در اطلاعیه‌ای که روز ۱۲ مارس به مناسبت روز جهانی سانسور در اینترنت منتشر کردیم، توضیح دادیم که ایران دچار یک سردرگمی میانه دو کار خیر و شر قرار گرفته. از یک سو اینترنت برای ایران درآمدزا است برای دولت ایران درآمدزا است. برای مسئولانی که چه قانونی و چه در اسکله‌های غیرقانونی ابزار و نرم‌ ابزارهای اینترنتی وارد می‌کنند، درآمد سرشاری دارد.

بنا بر آمارهای خودشان آنگونه که می‌گویند ایران دارای ضریب نفوذ اینترنتی است چیزی نزدیک به ۵۰ درصد. یعنی ۴۹.۱۳ درصد است. به شکل رسمی اعلام کردند. از سوی دیگر آمار رسمی‌شان می‌گویند ۳۷ میلیون کاربر داریم. خب به هر صورت کنترل اینها دشوار است.

اینترنت حلال یا اینترنت ملی که در دولت آقای احمدی‌نژاد با شتاب فراوان به پش می‌رفت دولت کنونی آن را کنار ننهاده و به نوعی در حال بررسی و مدرن کردن آن برای عرصه‌های سانسور است. چیزی که به آن فیلترینگ هوشمند می‌گویند. اما در کنار این تحول یا توسعه‌ای که شاهد آن هستیم نوع سرکوب‌ها بسیار شدت یافته.

من آنچه می‌توانم بگویم دست کم ۲۵ وب‌نگار است بنا بر آمارهای رسمی و حدودا‌ً غیررسمی. اینکه پلیس در مناطق مختلف چگونه اعمال می‌کند، اینکه احضارها به چه شکلی بوده و چه تعدادی از کاربران را به دلایل مختلف مانند توهین به مقامات و غیره بازداشت کرده‌اند، آمار مشخصی نیست. اما این واقعیت هم هست که از حدود ۲۱ اسفند سال گذشته تاکنون به شکل کلی ۵۰ شهروند وب‌نگار در ایران بازداشت شده‌اند.

گزارشگران بدون مرز از دولت حسن روحانی انتقادهایی را مطرح کرده طی سال گذشته. در رابطه با وضعیت آزادی بیان و آزادی مطبوعات در ایران. از نظر شما دولت حسن روحانی چه گام‌های عملی می‌تواند در اینگونه راستا بردارد؟

نخستین خواستی را که ما طرح کردیم در رابطه با دولت آقای روحانی، وضعیت کنونی روزنامه‌نگار‌ان و وب‌‌نگاران زندانی است. این وضعیت نابسامان است. من این را اطلاع بدهم که در طی چند روز گذشته با توجه به وضعیتی که برای بسیاری از روزنامه‌نگار‌ان زندانی و بیمار مثل آقای میردامادی، مسعود باستانی، آتنا فرقدانی و دیگر زندانیان به وجود آمده، ما در برابر یک وضعیت بسیار خطرناکی قرار داریم.

ما از کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل تقاضا کرده‌ایم که به شکل فوری با این مسئله برخورد کند. امروز آزادی روزنامه‌نگار‌ان زندانی و به ویژه روزنامه‌نگار‌ان بیمار گام مهمی است،‌ آزادی زندانیان سیاسی و آنچه که در نخستین اطلاعیه ما پس از انتخاب آقای روحانی طرح شده بود، آزادی است در یک کلام.

روزنامه‌نگار‌ان در ایران حافظان استقلال، حافظان آزادی و حافظان توسعه جامعه هستند. بنابراین هر آن کسی که در رابطه با جامعه هر وعده‌ای را که داده بدون آزادی اطلاع‌رسانی، بدون آزادی بیان و تضمین آن عملا‌ً‌ وعده‌ای به سراب و ناممکن است. به این عنوان،‌ آزادی تنها خواست ما است که برای زندانیان،‌ وب‌نگاران و برای روزنامه‌ها و برای بیان.