دو روز پس از احضار عبدالله عبید، سفیر کابل در تهران، به منظور اعلام اعتراض به «استفاده از خاک و حریم هوایی افغانستان توسط هواپیمای جاسوسی آمریکا علیه ایران»، علی اکبر صالحی، وزیر خارجه، طی اقدامی بحث برانگیز، اظهارات تهدیدآمیز روز پنجم آذرماه سرتیپ پاسدار علی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوا فضای جمهوری اسلامی، دایر بر هدف قرار دادن تأسیسات سپر دفاع موشکی ناتو در خاک ترکیه را رسماً پس گرفت و آن را «غیرمسئولانه و بی‌معنی» خواند.
مطابق گزارشی که خبرگزاری فرانسه از قول خبرگزاری رسمی ترکیه (آناتولی) انتشار داد، احمد داود اوغلو وزیر خارجه ترکیه در یک مکالمه تلفنی با همتای ایرانی خود، مراتب نارضایتی آنکارا را نسبت به اظهارات تهدیدآمیز عوامل نظامی جمهوری اسلامی، با وی در میان نهاده و خواستار اعلام موضع رسمی دولت ایران در این زمینه شده است.
صالحی نیز در پاسخ تأکید کرده که «چنین گفته‌هایی تنها بیانگر دیدگاه شخصی است و با دیدگاه دولت ایران همخوانی ندارد.» صالحی به منظور جلب رضایت بیشتر همتای ترک خود از این حدود هم فراتر رفته و یادآور شده بود که «به کسانی که چنین اظهارات غیرمسئولانه و بی‌معنی را مطرح ساخته‌اند، هشدار لازم داده شده است.»
نحوه برخورد دوگانه دولت ایران و اتخاذ سیاست تهاجمی در قبال افغانستان و هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی مستقر در آن کشور، در مقایسه با سیاست انفعالی تهران در قبال ترکیه و موضوع استقرار تأسیسات سپر دفاع موشکی ناتو، حاکی ناتوانی آشکار جمهوری اسلامی در گشودن جبهه‌های خصمانه تازه در حیطه مناسبات خارجی است.
دو سیاست و دو منبع خطر
در اجلاس سال گذشته سران ناتو در لیسبون پایتخت پرتقال، اعلام شد دولت ترکیه با استقرار سپر دفاع موشکی ناتو (آمریکا) در خاک خود موافقت کرده است. هدف اصلی استقرار این سامانه موشکی، که ضمن داشتن طبیعت دفاع ضد موشکی، می‌تواند به عنوان یک سامانه تهاجمی نیز مورد استفاده قرار گیرد، رهگیری و انهدام موشک‌های ایران تعیین و اعلام شده است.
سامانه یاد شده که قرار است برنامه نصب و استقرار آن در ترکیه تا سال ۲۰۱۵ میلادی تکمیل شود، در عمل جانشین سامانه دفاع موشکی و شبکه رادار ناتو است که پیشتر قرار بود در دو کشور جمهوری چک و لهستان، با هدفی مشابه ایجاد شود.
دولت ترکیه نصب این سامانه موشکی را در راستای مصالح ملی خود اعلام کرد، و تنها به منظور دل خوش نگاه داشتن ظاهری ایران، از ناتو خواست که از اعلام نام ایران به عنوان هدف اصلی نصب این سامانه خودداری شود.
باراک اوباما پیش از انجام سفر ماه آوریل سال ۲۰۱۰ خود به مسکو، و اعلام توافق‌های تازه با رهبران کرملین در زمینه محدود ساختن تعداد کلاهک‌های اتمی دو کشور پس از انقضای مهلت قرارداد پیشین موسوم به «استارت»، اعلام کرد که آمریکا اجرای طرح نصب سپر موشکی یاد شده را لغو کرده است.
بی‌شک نزدیک‌تر شدن محل استقرار این سامانه ضد موشکی به خاک ایران، و استقرار آن در خاک ترکیه به جای جمهوری چک، توان موشکی جمهوری اسلامی را که شاخص‌ترین بخش از مجموعه ظرفیت‌های دفاعی ایران، و مکمل هدف‌های نظامی برنامه توسعه اتمی ایران به شمار می‌رود، به شدت مورد تهدید قرار خواهد داد.
ضمن داشتن درک کامل از خطر امنیتی نصب سامانه دفاع موشکی در ترکیه، و علیرغم آگاهی از نارضایتی نظامیان، جمهوری اسلامی با ارزیابی توان واقعی خود در مقایسه با ظرفیت و آمادگی‌های همسایگان، در قبال ترکیه قوی‌تر (مشابه نحوه برخورد با عربستان) به سیاست سکوت، و انفعال و تظاهر به دوستی رو کرد و در قبال دولت ضعیف افغانستان، سیاست بی‌خطر اعتراض و تهدید را دستور کار قرار داد.
بی‌شک ارزیابی تهدیدهای امنیتی ناشی از پرواز هواپیمای غیرمسلح جاسوسی آمریکا در مرزهای ایران، در مقایسه با خطر نظامی ناشی از نصب سامانه دفاع موشکی ناتو در مرزهای ایران، نیازمند مطالعات پیچیده‌ای نیست.
اهمیت پروازهای جاسوسی
اهم مسئولیت‌های هواپیمای بی‌سرنشین آر کیو ۱۷۰ آمریکایی که هنوز نحوه فرود آمدن و یا به زمین نشاندن آن در مرزهای شرقی ایران با ابهام‌های متعدد روبه‌رو است، کسب اطلاع از فعالیت‌های هسته‌ای، کسب اطلاع از محل استقرار و نقل و انتقالات موشکی، شناسایی اردوگاه‌های نظامی در مناطق مرزی، ارزیابی نحوه عملکرد سیستم رادارهای ایران معرفی شده داشت.
در تمام این زمینه‌ها، در گذشته نیز کسب اطلاع از درون ایران، صورت گرفته است. بعد از حادثه اخیر نیز، چنانکه لئون پانه‌تا وزیر دفاع آمریکا روز پنجشنبه در کابل اعلام داشت، این جریان متوقف نخواهد شد.
هواپیمای آمریکایی بدون سرنشین یاد شده، یا پهپاد (پرنده هدایت‌پذیر از دور)، اولین بار در سال ۲۰۰۹ در فرودگاه کابل دیده شد. آمریکا چند ماه قبل اعلام داشت که از این نوع هواپیما (آر کیو ۱۷۰) در عملیات منجر به قتل بن لادن در پاکستان استفاده شده است.
شکل بال و دم، انحنای در بدنه و مواد به کار رفته در ساختن آن، مانع از شناسایی این نوع هواپیما توسط رادار می‌شود. از این لحاظ، آمریکا مایل به حفظ این اطلاعات به عنوان اصرار نظامی است.
در عین حال پیش‌بینی بروز حادثه و احتمال ساقط شدن آن در مناطق غیردوستانه، همیشه وجود داشته است و بعد از این هم وجود خواهد داشت.
طی تازه‌ترین سانحه، روز سه‌شنبه ۲۲ آذرماه، سه روز پیش، یک فروند هواپیمای بدون سرنشین آمریکا در فرودگاه سیشل (موریس) ساقط شد.
مأموریت هواپیمای تازه ساقط شده پرواز بر فراز مناطق موسوم به «شاخ آفریقا»، و به خصوص ردگیری دزدان دریایی در آن مناطق معرفی شده است.
در ۱۷ سپتامبر سال جاری یک فروند هواپیمای بدون سرنشین آمریکا که مأموریت تعقیب شورشیان مسلح و گروه‌های القاعده و طالبان را در مناطق مرزی افغانستان و پاکستان بر عهده داشت در خاک پاکستان سقوط کرد.
سال گذشته سپاه پاسداران از ساقط کردن یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی در آب‌های خلیج فارس خبر داد. پیشتر سپاه پاسداران از پرواز هواپیماهای ناشناس در مرزهای غربی ایران گزارش داده بود. مشابه این رویدادها از بوشهر و برفراز تأسیسات برق اتمی ایران نیز گزارش شده بود.
اطلاعات پرواز
اگرچه ایران تاکنون از اعلام دقیق زمان و محل فرود آمدن و یا فرود آوردن پهپاد آر کیو ۱۷۰ خودداری کرده، و لی منابع امریکایی حاکی است که تماس با هواپیمای یاد شده در هشتم آذر از دست رفته است.
آمریکا ظاهرا مطمئن نیست که ایران از وقوع این حادثه و سقوط (و یا فرود آمدن) هواپیمای بدن سرنشین بلافاصله مطلع شده است. منابع خبری ایران نیز طی اولین واکنش‌ها به رویداد مزبور از ساقط کردن آن یاد کردند، و نه به زمین نشاندن، که در گزارش‌های بعدی مورد توجه قرار گرفت.
در همان روز قطع ارتباط هواپیما با پایگاه مربوط، ظاهراً موضوع در بولتن خبری «مرکز فرماندهی ملی نظامی» قرار می‌گیرد. روز بعد آن (چهارشنبه نهم آذر) رئیس‌جمهور آمریکا (فرمانده کل قوا در این کشور) در کنار سایر گزارش‌های نظامی روزانه، از این موضوع نیز مطلع می‌شود.
نیروهای آمریکایی ظاهراً این امکان را در اختیار داشته اند که هواپیمای ساقط شده را بعد از شناسایی محل سقوط آن، از میان ببرند ولی از اقدام به این عمل خودداری کرده‌اند.
با تفسیر تصاویر منتشر شده از هواپیمای یاد شده، منابع آمریکایی مدعی هستند که بال سمت چپ آن دوباره و پیش از قرار دادن بروی سکو برای عکس‌برداری، به بدنه نصب شده و در دماغه آن نیز آثار فرورفتگی دیده می‌شود که حاکی از سقوط هواپیما است تا فرود آوردن آن.
منابع آمریکایی مدعی هستند که بعد از قطع ارتباط با سیستم هدایت‌کننده هواپیما، سیستم هدایت خودکار سعی در یافتن محلی برای فرود داشته و در نهایت ساقط شده است.
آقای احمدی‌نژاد در مصاحبه پنجشنبه شب خود با تلویزیون ونزوئلا، در اشاره به هواپیمای یاد شده آن را «هدیه آمریکا» معرفی کرد. جان بولتون سفیر سابق آمریکا در سازمان ملل نیز، طی گفت‌وگویی با شبکه تلویزیونی فاکس‌نیوز ضمن استفاده از تعریفی مشابه با آقای احمدی‌نژاد، پهپاد یاد شده را هدیه آمریکا به دشمنان خواند.
تنها مشکل جانبی جمهوری اسلامی در حاشیه دریافت این هدیه ناخواسته، عریان شدن تضادهای داخلی در مورد اهمیت خطرهای امنیتی متوجه ایران از سوی کشورهای همسایه، و نحوه برخورد با این خطرها، به نسبت توانایی‌های سیاسی و نظامی باقیمانده در کشور است؛ پوزش‌خواهی از ترکیه در قبال نصب سپر دفاع موشکی، و اعتراض به افغانستان برای قرار دادن امکانات پرواز پهپادها به آمریکا.
مطابق گزارشی که خبرگزاری فرانسه از قول خبرگزاری رسمی ترکیه (آناتولی) انتشار داد، احمد داود اوغلو وزیر خارجه ترکیه در یک مکالمه تلفنی با همتای ایرانی خود، مراتب نارضایتی آنکارا را نسبت به اظهارات تهدیدآمیز عوامل نظامی جمهوری اسلامی، با وی در میان نهاده و خواستار اعلام موضع رسمی دولت ایران در این زمینه شده است.
صالحی نیز در پاسخ تأکید کرده که «چنین گفته‌هایی تنها بیانگر دیدگاه شخصی است و با دیدگاه دولت ایران همخوانی ندارد.» صالحی به منظور جلب رضایت بیشتر همتای ترک خود از این حدود هم فراتر رفته و یادآور شده بود که «به کسانی که چنین اظهارات غیرمسئولانه و بی‌معنی را مطرح ساخته‌اند، هشدار لازم داده شده است.»
نحوه برخورد دوگانه دولت ایران و اتخاذ سیاست تهاجمی در قبال افغانستان و هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی مستقر در آن کشور، در مقایسه با سیاست انفعالی تهران در قبال ترکیه و موضوع استقرار تأسیسات سپر دفاع موشکی ناتو، حاکی ناتوانی آشکار جمهوری اسلامی در گشودن جبهه‌های خصمانه تازه در حیطه مناسبات خارجی است.
دو سیاست و دو منبع خطر
در اجلاس سال گذشته سران ناتو در لیسبون پایتخت پرتقال، اعلام شد دولت ترکیه با استقرار سپر دفاع موشکی ناتو (آمریکا) در خاک خود موافقت کرده است. هدف اصلی استقرار این سامانه موشکی، که ضمن داشتن طبیعت دفاع ضد موشکی، می‌تواند به عنوان یک سامانه تهاجمی نیز مورد استفاده قرار گیرد، رهگیری و انهدام موشک‌های ایران تعیین و اعلام شده است.
سامانه یاد شده که قرار است برنامه نصب و استقرار آن در ترکیه تا سال ۲۰۱۵ میلادی تکمیل شود، در عمل جانشین سامانه دفاع موشکی و شبکه رادار ناتو است که پیشتر قرار بود در دو کشور جمهوری چک و لهستان، با هدفی مشابه ایجاد شود.
دولت ترکیه نصب این سامانه موشکی را در راستای مصالح ملی خود اعلام کرد، و تنها به منظور دل خوش نگاه داشتن ظاهری ایران، از ناتو خواست که از اعلام نام ایران به عنوان هدف اصلی نصب این سامانه خودداری شود.
باراک اوباما پیش از انجام سفر ماه آوریل سال ۲۰۱۰ خود به مسکو، و اعلام توافق‌های تازه با رهبران کرملین در زمینه محدود ساختن تعداد کلاهک‌های اتمی دو کشور پس از انقضای مهلت قرارداد پیشین موسوم به «استارت»، اعلام کرد که آمریکا اجرای طرح نصب سپر موشکی یاد شده را لغو کرده است.
بی‌شک نزدیک‌تر شدن محل استقرار این سامانه ضد موشکی به خاک ایران، و استقرار آن در خاک ترکیه به جای جمهوری چک، توان موشکی جمهوری اسلامی را که شاخص‌ترین بخش از مجموعه ظرفیت‌های دفاعی ایران، و مکمل هدف‌های نظامی برنامه توسعه اتمی ایران به شمار می‌رود، به شدت مورد تهدید قرار خواهد داد.
ضمن داشتن درک کامل از خطر امنیتی نصب سامانه دفاع موشکی در ترکیه، و علیرغم آگاهی از نارضایتی نظامیان، جمهوری اسلامی با ارزیابی توان واقعی خود در مقایسه با ظرفیت و آمادگی‌های همسایگان، در قبال ترکیه قوی‌تر (مشابه نحوه برخورد با عربستان) به سیاست سکوت، و انفعال و تظاهر به دوستی رو کرد و در قبال دولت ضعیف افغانستان، سیاست بی‌خطر اعتراض و تهدید را دستور کار قرار داد.
بی‌شک ارزیابی تهدیدهای امنیتی ناشی از پرواز هواپیمای غیرمسلح جاسوسی آمریکا در مرزهای ایران، در مقایسه با خطر نظامی ناشی از نصب سامانه دفاع موشکی ناتو در مرزهای ایران، نیازمند مطالعات پیچیده‌ای نیست.
اهمیت پروازهای جاسوسی
اهم مسئولیت‌های هواپیمای بی‌سرنشین آر کیو ۱۷۰ آمریکایی که هنوز نحوه فرود آمدن و یا به زمین نشاندن آن در مرزهای شرقی ایران با ابهام‌های متعدد روبه‌رو است، کسب اطلاع از فعالیت‌های هسته‌ای، کسب اطلاع از محل استقرار و نقل و انتقالات موشکی، شناسایی اردوگاه‌های نظامی در مناطق مرزی، ارزیابی نحوه عملکرد سیستم رادارهای ایران معرفی شده داشت.
در تمام این زمینه‌ها، در گذشته نیز کسب اطلاع از درون ایران، صورت گرفته است. بعد از حادثه اخیر نیز، چنانکه لئون پانه‌تا وزیر دفاع آمریکا روز پنجشنبه در کابل اعلام داشت، این جریان متوقف نخواهد شد.
هواپیمای آمریکایی بدون سرنشین یاد شده، یا پهپاد (پرنده هدایت‌پذیر از دور)، اولین بار در سال ۲۰۰۹ در فرودگاه کابل دیده شد. آمریکا چند ماه قبل اعلام داشت که از این نوع هواپیما (آر کیو ۱۷۰) در عملیات منجر به قتل بن لادن در پاکستان استفاده شده است.
شکل بال و دم، انحنای در بدنه و مواد به کار رفته در ساختن آن، مانع از شناسایی این نوع هواپیما توسط رادار می‌شود. از این لحاظ، آمریکا مایل به حفظ این اطلاعات به عنوان اصرار نظامی است.
در عین حال پیش‌بینی بروز حادثه و احتمال ساقط شدن آن در مناطق غیردوستانه، همیشه وجود داشته است و بعد از این هم وجود خواهد داشت.
طی تازه‌ترین سانحه، روز سه‌شنبه ۲۲ آذرماه، سه روز پیش، یک فروند هواپیمای بدون سرنشین آمریکا در فرودگاه سیشل (موریس) ساقط شد.
مأموریت هواپیمای تازه ساقط شده پرواز بر فراز مناطق موسوم به «شاخ آفریقا»، و به خصوص ردگیری دزدان دریایی در آن مناطق معرفی شده است.
در ۱۷ سپتامبر سال جاری یک فروند هواپیمای بدون سرنشین آمریکا که مأموریت تعقیب شورشیان مسلح و گروه‌های القاعده و طالبان را در مناطق مرزی افغانستان و پاکستان بر عهده داشت در خاک پاکستان سقوط کرد.
سال گذشته سپاه پاسداران از ساقط کردن یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی در آب‌های خلیج فارس خبر داد. پیشتر سپاه پاسداران از پرواز هواپیماهای ناشناس در مرزهای غربی ایران گزارش داده بود. مشابه این رویدادها از بوشهر و برفراز تأسیسات برق اتمی ایران نیز گزارش شده بود.
اطلاعات پرواز
اگرچه ایران تاکنون از اعلام دقیق زمان و محل فرود آمدن و یا فرود آوردن پهپاد آر کیو ۱۷۰ خودداری کرده، و لی منابع امریکایی حاکی است که تماس با هواپیمای یاد شده در هشتم آذر از دست رفته است.
آمریکا ظاهرا مطمئن نیست که ایران از وقوع این حادثه و سقوط (و یا فرود آمدن) هواپیمای بدن سرنشین بلافاصله مطلع شده است. منابع خبری ایران نیز طی اولین واکنش‌ها به رویداد مزبور از ساقط کردن آن یاد کردند، و نه به زمین نشاندن، که در گزارش‌های بعدی مورد توجه قرار گرفت.
در همان روز قطع ارتباط هواپیما با پایگاه مربوط، ظاهراً موضوع در بولتن خبری «مرکز فرماندهی ملی نظامی» قرار می‌گیرد. روز بعد آن (چهارشنبه نهم آذر) رئیس‌جمهور آمریکا (فرمانده کل قوا در این کشور) در کنار سایر گزارش‌های نظامی روزانه، از این موضوع نیز مطلع می‌شود.
نیروهای آمریکایی ظاهراً این امکان را در اختیار داشته اند که هواپیمای ساقط شده را بعد از شناسایی محل سقوط آن، از میان ببرند ولی از اقدام به این عمل خودداری کرده‌اند.
با تفسیر تصاویر منتشر شده از هواپیمای یاد شده، منابع آمریکایی مدعی هستند که بال سمت چپ آن دوباره و پیش از قرار دادن بروی سکو برای عکس‌برداری، به بدنه نصب شده و در دماغه آن نیز آثار فرورفتگی دیده می‌شود که حاکی از سقوط هواپیما است تا فرود آوردن آن.
منابع آمریکایی مدعی هستند که بعد از قطع ارتباط با سیستم هدایت‌کننده هواپیما، سیستم هدایت خودکار سعی در یافتن محلی برای فرود داشته و در نهایت ساقط شده است.
آقای احمدی‌نژاد در مصاحبه پنجشنبه شب خود با تلویزیون ونزوئلا، در اشاره به هواپیمای یاد شده آن را «هدیه آمریکا» معرفی کرد. جان بولتون سفیر سابق آمریکا در سازمان ملل نیز، طی گفت‌وگویی با شبکه تلویزیونی فاکس‌نیوز ضمن استفاده از تعریفی مشابه با آقای احمدی‌نژاد، پهپاد یاد شده را هدیه آمریکا به دشمنان خواند.
تنها مشکل جانبی جمهوری اسلامی در حاشیه دریافت این هدیه ناخواسته، عریان شدن تضادهای داخلی در مورد اهمیت خطرهای امنیتی متوجه ایران از سوی کشورهای همسایه، و نحوه برخورد با این خطرها، به نسبت توانایی‌های سیاسی و نظامی باقیمانده در کشور است؛ پوزش‌خواهی از ترکیه در قبال نصب سپر دفاع موشکی، و اعتراض به افغانستان برای قرار دادن امکانات پرواز پهپادها به آمریکا.