علی‌رغم صدور اجازه عبور تدریجی تعدادی از تانکرهای حامل سوخت توسط جمهوری اسلامی، از میسر هرات به مقصد افغانستان، پس از دو هفته بسته نگاه داشتن گلوگاه‌های ورودی به خاک آن کشور، دولت کابل و نیروهای ناتو همچنان با مشکل امنیت انرژی در میان مدت روبه‌رو بوده و مجبور به بررسی امکانات تأمین کامل سوخت مصرفی خود بدون استفاده از مسیر ترانزیت ایران خواهند شد.
تأمین سوخت مصرفی در افغانستان با استفاده از سه مسیر شمال (کشورهای آسیای مرکزی)، غرب (مسیر ترانزیت ایران و سوخت ارسالی از ترکمستان و عراق) و جنوب (مسیر پاکستان و سوخت ارسالی به بندر کراچی) صورت می‌گیرد.
ایران با وجود عدم فروش مستقیم محصولات پالایش شده نفتی خود به افغانستان، مسیر تأمین ۳۰ در صد از نیازهای سوختی افغانستان است. این محصولات را نمایندگان وارد کننده افغانی از ترکمنستان و عراق خریداری و از راه هرات به کشور خود حمل می‌کنند.
علاوه بر این درصد نامعلومی سوخت پالایش شده در ایران نیز به صورت قاچاق، همراه سوخت ترانزیت، به افغانستان ارسال می‌شود.
ایران هر زمان که شرایط را موافق مصالح خود تشخیص دهد، قادر خواهد بود به قطع این مسیر ترانزیت مبادرت ورزیده و افغانستان را با مشکل جدی تأمین سوخت روبه‌رو سازد.
امنیت انرژی افغانستان
اهمیت و حساسیت این مسئله برای افغانستان را می‌توان با آسیب پذیری ایران در مقابل تحریم کامل سوخت وارداتی، و یا نگرانی هند در برابر مشکلات امنیتی ناشی از مشارکت در لوله گاز وارداتی ایران، از مسیر پاکستان، مقایسه کرد.
ایران برای چیره شده بر مشکلات ناشی از کاهش فروش بنزین خارجی، در کوتاه مدت مجبور به ذخیره‌سازی سوخت و در میان مدت ناگزیر از افزایش قیمت سوخت، با هدف کاهش مصرف آن، و همزمان، افزایش تولید بنزین داخلی با استفاده از ظرفیت‌های واحدهای پتروشیمی شد.
هند نیز عطای خرید گاز از ایران و استفاده از مسیر انتقال انرژی پاکستان را به لقای آن بخشید.
افغانستان نیز تا زمانی که نیروهای ناتو در آن کشور حضور دارند و یا دولت ایران مناسبات خود را با غرب تغییر اساسی نداده، با تهدید امنیت مشابهی روبه‌رو بوده و در نتیجه ناگزیر است که در میان مدت از مسیر ترانزیت ایران منصرف شود.
کمک به جنگ‌جویان طالبان
اخلال ایران در مسیر انتقال انرژی به افغانستان، تنها محدود به ممانعت از استفاده از مسیر انتقال انرژی به آن کشور نیست. ایران از سوی ناتو متهم به کمک به شورشیان مسلح در پاکستان و کمک به بمبگذاری‌های کنار راه و انهدام ذخایر سوخت در داخل خاک آن کشور است.
از دو ماه پیش، و قبل از تکمیل اعزام ۳۰ هزار نیروی تازه نفس ناتو به افغانستان، نیروهای مسلح طالبان در مناطق مرزی پاکستان، کاروان‌های تدارکاتی و به خصوص کامیون‌های حامل سوخت عازم افغانستان را هدف قرار داده و از راه نصب و انفجار بمب‌های کنار جاده ای و شبیخون، ده‌ها تانکر سوخت را منهدم ساخته‌اند.
طی ماه‌های اخیر گسترش استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین توسط آمریکا در مناطق مرزی پاکستان و افغانستان، تلفات چشمگیری به نیروهای طالبان وارد ساخته و مسیر جنگ در افغانستان را به زیان شورشیان تغییر داده است.
دلایل تغییر استراتژی
نیروهای طالبان، در عوض رویارویی مستقیم با نیروهای ناتو که از قدرت آتش و نیروی تحرک بسیار بیشتری بر خوردارند، بخشی از قابلیت‌های خود را متوجه تخریب خطوط تدارکاتی آنها ساخته‌اند.
شورشیان طالبان استراتژی حمله علیه مسیرهای تدارکاتی، به‌خصوص وسایل سوخت‌رسانی به نیروهای ناتو را، به این منظور در پیش گرفته‌اند که از راه کاهش سرعت و حجم نقل و انتقال نیروها، مانع از افزایش عملیات نظامی آنها در جبهه‌ها بشوند.
چندی قبل در نتیجه یکی از این حملات در منطقه قبیله‌نشین «خیبر» پاکستان، نزدیک به پایانه مرزی «الفیصل» در پیشاور، ۱۵۰ دستگاه تانکر حمل سوخت و کامیون تدارکاتی و حاوی مواد غذایی ناتو به آتش کشیده شد.
در منطقه یاد شده و به‌خصوص دو شهر لندی کوتال و جارمود، ارتش پاکستان با هدایت و پشتیبانی نیروهای ناتو، در تدارک اجرای هجوم گسترده‌ای علیه طالبان شورشیان محلی است.
در صورت ادامه تأمین نیازهای تدارکاتی نیروهای ناتو در منطقه، به‌خصوص مواد سوختی، و تداوم روند کنونی جنگ،عقب‌نشینی نیروهای طالبان در جبهه‌های جنگ سرعت بیشتری گرفته و تحقق هدف خروج نظامی آمریکا از افغانستان تا سال ۲۰۱۴ آسان‌تر خواهد شد.
کمک به طالبان
ایران گرچه به رغم تمایل به خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، موافق بازگشت طالبان به آن کشور نیست، خواستار آن است که خروج نیروهای ناتو از منطقه همراه با شکست و از راه اجبار صورت بگیرد و نه با اختیار و همراه با اعلام پیروزی در جنگ.
از این لحاظ، در اجرای استراتژی مشابه‌ای که در عراق اتخاذ کرده بود، ایران ضمن همکاری با دولت مرکزی افغانستان، متهم به حمایت از شورشیان محلی طالبان در جنگ افغانستان است.
در شرایطی که جنگ در افغانستان به نفع نیروهای ناتو و به زیان طالبان در حال تغییر به نظر می‌رسد، ایران می‌تواند در حد توانایی، سوخت‌رسانی به نیروهای ناتو را تحت فشار قرار دهد.
نیازهای افغانستان
محمد محمد شریفی، معاون وزیر تجارت افغانستان چند روز پیش مدعی شد که ایران ۱۶۰۰ دستگاه کامیون حمل سوخت را در مرزهای هرات متوقف کرده است. از جمله مهم‌ترین گلوگاه‌های مسدود شده مرزی، «اسلام قلعه» در هرات است که تاکنون ظاهراً باز گشایی نشده است.
ایران بدون ارائه توضیحات رسمی، متقابلاً مدعی شد که سوخت‌های متوقف شده شکل قاچاق داشته‌اند، ولی در باطن، جمهوری اسلامی معتقد است که این سوخت‌ها توسط نیروهای ناتو مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اعمال محدودیت‌های تازه از سوی ایران، وضعیت معیشتی مردم را در افغانستان دشوارتر از پیش ساخته است. طی یک ماه گذشته قیمت مواد سوختی در افغانستان تا حدود ۳۰ درصد و قیمت بنزین تا صد در صد افزایش یافته است. افزایش قیمت بنزین در ایران قاچاق بنزین به افغانستان را نیز کاهش داده و مشکلات تأمین سوخت را در آن کشور بیشتر از پیش خواهد ساخت.
از این جهت افغانستان در کوتاه مدت، ناگیز از دادن ضمانت عدم تحویل سوخت دریافتی از مسیر ترانزیت ایران به نیروهای ناتو، و در میان مدت، یافتن منابعی جدا از مسیر غربی و خاک ایران خواهد بود. بی‌تردید ایران نیز در نتیجه از دست دادن این مسیر ترانزیت، نا گزیر است از درآمدهای ترانزیتی این خط و کاهش حجم تجارت با افغانستان چشم پوشیده و حتی شاهد کاهش اهمیت استراتژی و مفوذ خود در قبال همسایه شرقی بشود.
تأمین سوخت مصرفی در افغانستان با استفاده از سه مسیر شمال (کشورهای آسیای مرکزی)، غرب (مسیر ترانزیت ایران و سوخت ارسالی از ترکمستان و عراق) و جنوب (مسیر پاکستان و سوخت ارسالی به بندر کراچی) صورت می‌گیرد.
ایران با وجود عدم فروش مستقیم محصولات پالایش شده نفتی خود به افغانستان، مسیر تأمین ۳۰ در صد از نیازهای سوختی افغانستان است. این محصولات را نمایندگان وارد کننده افغانی از ترکمنستان و عراق خریداری و از راه هرات به کشور خود حمل می‌کنند.
علاوه بر این درصد نامعلومی سوخت پالایش شده در ایران نیز به صورت قاچاق، همراه سوخت ترانزیت، به افغانستان ارسال می‌شود.
ایران هر زمان که شرایط را موافق مصالح خود تشخیص دهد، قادر خواهد بود به قطع این مسیر ترانزیت مبادرت ورزیده و افغانستان را با مشکل جدی تأمین سوخت روبه‌رو سازد.
امنیت انرژی افغانستان
اهمیت و حساسیت این مسئله برای افغانستان را می‌توان با آسیب پذیری ایران در مقابل تحریم کامل سوخت وارداتی، و یا نگرانی هند در برابر مشکلات امنیتی ناشی از مشارکت در لوله گاز وارداتی ایران، از مسیر پاکستان، مقایسه کرد.
ایران برای چیره شده بر مشکلات ناشی از کاهش فروش بنزین خارجی، در کوتاه مدت مجبور به ذخیره‌سازی سوخت و در میان مدت ناگزیر از افزایش قیمت سوخت، با هدف کاهش مصرف آن، و همزمان، افزایش تولید بنزین داخلی با استفاده از ظرفیت‌های واحدهای پتروشیمی شد.
هند نیز عطای خرید گاز از ایران و استفاده از مسیر انتقال انرژی پاکستان را به لقای آن بخشید.
افغانستان نیز تا زمانی که نیروهای ناتو در آن کشور حضور دارند و یا دولت ایران مناسبات خود را با غرب تغییر اساسی نداده، با تهدید امنیت مشابهی روبه‌رو بوده و در نتیجه ناگزیر است که در میان مدت از مسیر ترانزیت ایران منصرف شود.
کمک به جنگ‌جویان طالبان
اخلال ایران در مسیر انتقال انرژی به افغانستان، تنها محدود به ممانعت از استفاده از مسیر انتقال انرژی به آن کشور نیست. ایران از سوی ناتو متهم به کمک به شورشیان مسلح در پاکستان و کمک به بمبگذاری‌های کنار راه و انهدام ذخایر سوخت در داخل خاک آن کشور است.
از دو ماه پیش، و قبل از تکمیل اعزام ۳۰ هزار نیروی تازه نفس ناتو به افغانستان، نیروهای مسلح طالبان در مناطق مرزی پاکستان، کاروان‌های تدارکاتی و به خصوص کامیون‌های حامل سوخت عازم افغانستان را هدف قرار داده و از راه نصب و انفجار بمب‌های کنار جاده ای و شبیخون، ده‌ها تانکر سوخت را منهدم ساخته‌اند.
طی ماه‌های اخیر گسترش استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین توسط آمریکا در مناطق مرزی پاکستان و افغانستان، تلفات چشمگیری به نیروهای طالبان وارد ساخته و مسیر جنگ در افغانستان را به زیان شورشیان تغییر داده است.
دلایل تغییر استراتژی
نیروهای طالبان، در عوض رویارویی مستقیم با نیروهای ناتو که از قدرت آتش و نیروی تحرک بسیار بیشتری بر خوردارند، بخشی از قابلیت‌های خود را متوجه تخریب خطوط تدارکاتی آنها ساخته‌اند.
شورشیان طالبان استراتژی حمله علیه مسیرهای تدارکاتی، به‌خصوص وسایل سوخت‌رسانی به نیروهای ناتو را، به این منظور در پیش گرفته‌اند که از راه کاهش سرعت و حجم نقل و انتقال نیروها، مانع از افزایش عملیات نظامی آنها در جبهه‌ها بشوند.
چندی قبل در نتیجه یکی از این حملات در منطقه قبیله‌نشین «خیبر» پاکستان، نزدیک به پایانه مرزی «الفیصل» در پیشاور، ۱۵۰ دستگاه تانکر حمل سوخت و کامیون تدارکاتی و حاوی مواد غذایی ناتو به آتش کشیده شد.
در منطقه یاد شده و به‌خصوص دو شهر لندی کوتال و جارمود، ارتش پاکستان با هدایت و پشتیبانی نیروهای ناتو، در تدارک اجرای هجوم گسترده‌ای علیه طالبان شورشیان محلی است.
در صورت ادامه تأمین نیازهای تدارکاتی نیروهای ناتو در منطقه، به‌خصوص مواد سوختی، و تداوم روند کنونی جنگ،عقب‌نشینی نیروهای طالبان در جبهه‌های جنگ سرعت بیشتری گرفته و تحقق هدف خروج نظامی آمریکا از افغانستان تا سال ۲۰۱۴ آسان‌تر خواهد شد.
کمک به طالبان
ایران گرچه به رغم تمایل به خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، موافق بازگشت طالبان به آن کشور نیست، خواستار آن است که خروج نیروهای ناتو از منطقه همراه با شکست و از راه اجبار صورت بگیرد و نه با اختیار و همراه با اعلام پیروزی در جنگ.
از این لحاظ، در اجرای استراتژی مشابه‌ای که در عراق اتخاذ کرده بود، ایران ضمن همکاری با دولت مرکزی افغانستان، متهم به حمایت از شورشیان محلی طالبان در جنگ افغانستان است.
در شرایطی که جنگ در افغانستان به نفع نیروهای ناتو و به زیان طالبان در حال تغییر به نظر می‌رسد، ایران می‌تواند در حد توانایی، سوخت‌رسانی به نیروهای ناتو را تحت فشار قرار دهد.
نیازهای افغانستان
محمد محمد شریفی، معاون وزیر تجارت افغانستان چند روز پیش مدعی شد که ایران ۱۶۰۰ دستگاه کامیون حمل سوخت را در مرزهای هرات متوقف کرده است. از جمله مهم‌ترین گلوگاه‌های مسدود شده مرزی، «اسلام قلعه» در هرات است که تاکنون ظاهراً باز گشایی نشده است.
ایران بدون ارائه توضیحات رسمی، متقابلاً مدعی شد که سوخت‌های متوقف شده شکل قاچاق داشته‌اند، ولی در باطن، جمهوری اسلامی معتقد است که این سوخت‌ها توسط نیروهای ناتو مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اعمال محدودیت‌های تازه از سوی ایران، وضعیت معیشتی مردم را در افغانستان دشوارتر از پیش ساخته است. طی یک ماه گذشته قیمت مواد سوختی در افغانستان تا حدود ۳۰ درصد و قیمت بنزین تا صد در صد افزایش یافته است. افزایش قیمت بنزین در ایران قاچاق بنزین به افغانستان را نیز کاهش داده و مشکلات تأمین سوخت را در آن کشور بیشتر از پیش خواهد ساخت.
از این جهت افغانستان در کوتاه مدت، ناگیز از دادن ضمانت عدم تحویل سوخت دریافتی از مسیر ترانزیت ایران به نیروهای ناتو، و در میان مدت، یافتن منابعی جدا از مسیر غربی و خاک ایران خواهد بود. بی‌تردید ایران نیز در نتیجه از دست دادن این مسیر ترانزیت، نا گزیر است از درآمدهای ترانزیتی این خط و کاهش حجم تجارت با افغانستان چشم پوشیده و حتی شاهد کاهش اهمیت استراتژی و مفوذ خود در قبال همسایه شرقی بشود.