سینماگران جهان از حکم حبس شش ساله جعفر پناهی و محمد رسول‌اف، کارگردانان ایرانی غافل نمی‌شوند. شاهد آن هم از جمله برلیناله. با صندلی خالی جعفر پناهی، عضو هیئت داوران شصت و یکمین دوره این جشنواره و نوری که بر روی این کارگردان ایرانی محکوم به تحمل شش سال حبس و بیست سال محرومیت از سفر و خلاقیت هنری افتاده و بر روی اصغر فرهادی کارگردان فیلم جدایی نادر از سیمین که فیلمش، علاوه بر دریافت پنج سیمرغ بلورین در جشنواره بین المللی امسال فیلم فجر، در برلیناله* هم خوش درخشید.
اما همزمان ناخرسندی خود را از غیاب جعفر پناهی در این جشنواره بر زبان آورد.
شیرین فامیلی، گزارشگر اعزامی رادیو فردا به برلیناله، می‌گوید:
در پنجمین روز برلیناله فیلم سینمایی جدایی نادر از سیمین، ساخته اصغر فرهادی در بخش مسابقه به روی پرده رفت. این فیلم ماجرای زن و شوهری است که مشکلات زندگی راه حل طلاق را پیش پای آن‌ها گذاشته است.
سیمین زن جوانی است که آرزوی ترک ایران را دارد تا دخترش در شرایط بهتری زندگی کند. اما همسر او نادر که پدری بیمار و مبتلا به آلزایمر دارد مایل به ترک ایران نیست. اصغر فرهادی در سال ۲۰۰۹ در جشنواره برلین برای فیلم درباره الی برنده جایزه خرس نقره‌ای شد. در آن فیلم هم او به مشکلات و تضادهای خانواده‌های جوان پرداخته بود.
روز سه شنبه پس از نمایش فیلم جدایی نادر از سیمین در برلیناله اصغر فرهادی در یک کنفرانس مطبوعاتی شرکت کرد و با خبرنگاران به بحث و گفت‌و‌گو پرداخت:
آقای فرهادی در کنفرانس مطبوعاتی به مسئله بازداشت جعفر پناهی و حکمی که برای او صادر شده، پرداخت و از این بابت اظهار تاسف کرد:
امسال شصت و یکمین جشنواره برلیناله به دلیل نمایش فیلم‌های متعددی از جعفر پناهی رنگ و بوی خاصی دارد. از جعفر پناهی در چهارمین روز فستیوال، فیلم بادکنک سفید در بخش نسل برلیناله به روی پرده رفت.
قبل از آغاز این فیلم، یاسمین طباطبایی، بازیگر ایرانی تبار سینمای آلمان در مقابل پرده سینما قرار گرفت و برای نزدیک به ۳۰۰ تماشاگر خردسال و عمدتاً آلمانی درباره جعفر پناهی و فیلم بادکنک سفید او صحبت کرد: «این داستان غم انگیزی است. چون جعفر پناهی فیلمسازی است که اخیراً به شش سال زندان محکوم شده و بیست سال هم اجازه ساختن فیلم ندارد. همه این‌ها به خاطر فیلمی است که اصلاً نساخته بود. فقط فکرش را کرده بود.»
از جعفر پناهی تاکنون فیلم‌های آفساید، طلای سرخ، بادکنک سفید و گره گشایی در برلیناله به روی پرده رفته است.
در میزگردی که در جشنواره برگزار شد، مسئله سینمای سانسور و محدودیت آزادی‌ها به ویژه آزادی بیان در ایران مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار گرفت. سخنران اول این میزگرد خانم مهرانگیز کار، نویسنده، حقوقدان و مدافع حقوق بشر بود.
او با اشاره به سخنان یکی از شرکت کنندگان میزگرد که مطرح کرده بود آیا موضوع سانسور در قوانین ایران نوشته شده یا خیر، گفت: «به طور کلی ما قانونی به نام قانون سانسور در ایران نداریم. اما همیشه گفته شده که باید بر پایه مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی بررسی کرد آثار ادبی، یا آثار سینمایی را.»
در ادامه میزگرد سینمای سانسور در برلیناله، رفیع پیتز، کارگردان و سینماگر شرکت کننده در میزگرد به مسئله خواست آزادی به ویژه در میان نسل جوان و فشاری که از سوی حاکمیت پرداخت و گفت: «ما یک چیز را که خیلی مهم است درباره ایران باید بدانیم. و آن اینکه ایران کشور بسیار پیچیده‌ای است و نمی‌توان آن را و یا مردم آن را خیلی ساده به خوب و بد تقسیم کرد. ایران کشوری است که تاریخچه بسیار سختی هم دارد.»
رفیع پیتز در ادامه گفت: «برداشت من این است که یک سوء تفاهم بزرگ میان نسل جوان ایران که نه در انقلاب بوده و نه جنگ را تجربه کرده با دیگر نسل‌ها وجود دارد. این نسل می‌خواهد آزادانه نوع زندگی خودش را انتخاب کند و آن طور که دوست دارد زندگی کند. اما با گروهی و رهبرانی مواجه است که هیچ انعطافی از خود نشان نمی‌دهد و آزادی آن‌ها را با این اتهام که از سوی غرب و خارج هدایت می‌شوند، سلب کرده است.»
در میزگرد سینمای سانسور و محدودیت آزادی بیان در سینمای ایران همچنین از سپیده فارسی، فیلمساز جوان ایرانی شرکت کننده در میزگرد بخش کوتاهی از فیلم مستند او به نام تهران بدون مجوز به نمایش گذاشته شد:
شرکت کننده دیگر میزگرد علی صمدی احدی کارگردان و فیلمساز ایرانی مقیم آلمان بود که از او در برلیناله فیلم کوتاه و مستند جنبش سبز به روی پرده رفت.
ایران و برلیناله ۶۱ به روایت تصویر
****
برای بررسی حال و هوا و رویدادهای هفته اول برلیناله به سراغ امید نیکفرجام، روزنامه‌نگار و مترجم علاقه‌مند به فیلم و سینما می‌رویم که امسال هم در برلیناله حضور دارد.
امید نیکفرجام: راستش امسال اصغر فرهادی واقعاً مورد استقبال همه منتقدان خارجی حاضر در جشنواره برلین قرار گرفت و به نظر من لیاقتش را هم دارد. البته کسی اینجا با قطعیت نمی‌تواند بگوید که چه کسی جایزه می‌برد اما آنقدر از این فیلم تعریف کردند و از کیفیت فیلم و خصوصیات و جنبه‌های مختلفش که می‌توانم بگویم شانس‌اش خیلی زیاد است. یعنی همه تقریباً از این فیلم خوششان آمده و توی سالن مطبوعات هم که فیلم نمایش داده شد در پایان آنقدر کف زدند منتقدان که فکر می‌کنم نشانه خیلی خوبی باشد برای فیلم و واقعاً فیلم خوبی درآمده.
یکی فیلم اسب تورین است. از کارگردان مجار بلا تار که فیلمش محصول مشترک مجارستان، فرانسه و آلمان و سویس است. که می‌شود دسته بندی کرد در فیلم‌های هنری و روشنفکری که مطمئناً نمایش گسترده‌ای نخواهد داشت. ولی نظر منتقدان را جلب کرد از نظر کیفیت کار و تصویر و نوع کارگردانی. همینطور فیلم آلمانی به اسم آلمانیه که کارگردانش ترک است، یاسیمن ساندرلی که این فیلم خیلی نظر همه را جلب کرده.
فیلم اتریشی و لوگزامبورکی «بهترین دشمن من» داستان یک بخشی از جنگ جهانی دوم است و اینکه نازی‌ها چقدر دنبال آثار هنری بودند و داستان نجات یک اثر هنری است. یک فیلم هم هست به اسم آینده اثر میراندا جولای که یک کارگردان جوان آمریکایی است که این دومین فیلمش است که به برلین آمده و محصول مشترک آلمان و آمریکا است.
میراندا جولای یک نویسنده است که فیلم قبلی‌اش هم مورد توجه قرار گرفت. یک فیلم انیمیشن است از فرانسه به اسم حکایات شب از میشل اوسلو که این فیلم به صورت سه بعدی نمایش داده شد و اولین نمایش جهانی‌اش بود.
این‌ها کلاً جز فیلم‌هایی که جمعه و شنبه خواهیم دید و جشنواره تمام می‌شود بخش مسابقه‌اش، مهم‌ترین رقبای اصغر فرهادی هستند. اما اگر همین فیلم‌ها را بخواهم در نظر بگیرم، اصغر فرهادی بیشترین شانس را دارد برای دریافت جایزه.
---------------------------------------------
* این برنامه پیش از اعلام نتایج جشنواره برلین تهیه شده است. با اعلام نتایج مشخص شد که فیلم اصغر فرهادی، علاوه بر کسب جایزه بهترین بازیگران زن و مرد، خرس طلایی بهترین فیلم جشنواره برلین را نیز از آن خود کرده است. نتایج این دوره از جشنواره برلین در برنامه آتی پیک فرهنگ مرور خواهد شد.
اما همزمان ناخرسندی خود را از غیاب جعفر پناهی در این جشنواره بر زبان آورد.
شیرین فامیلی، گزارشگر اعزامی رادیو فردا به برلیناله، می‌گوید:
در پنجمین روز برلیناله فیلم سینمایی جدایی نادر از سیمین، ساخته اصغر فرهادی در بخش مسابقه به روی پرده رفت. این فیلم ماجرای زن و شوهری است که مشکلات زندگی راه حل طلاق را پیش پای آن‌ها گذاشته است.
سیمین زن جوانی است که آرزوی ترک ایران را دارد تا دخترش در شرایط بهتری زندگی کند. اما همسر او نادر که پدری بیمار و مبتلا به آلزایمر دارد مایل به ترک ایران نیست. اصغر فرهادی در سال ۲۰۰۹ در جشنواره برلین برای فیلم درباره الی برنده جایزه خرس نقره‌ای شد. در آن فیلم هم او به مشکلات و تضادهای خانواده‌های جوان پرداخته بود.
روز سه شنبه پس از نمایش فیلم جدایی نادر از سیمین در برلیناله اصغر فرهادی در یک کنفرانس مطبوعاتی شرکت کرد و با خبرنگاران به بحث و گفت‌و‌گو پرداخت:
«توی مدتی که این فیلمنامه را می‌نوشتم خیلی به دادگاه‌های خانواده سر می‌زدم. مدت‌های طولانی می‌رفتم توی دادگاه‌ها و از نزدیک شاهد این جدایی‌ها بودم. اما در کشوری زندگی می‌کنیم که آمار طلاق بسیار بالاست. علی رغم اینکه به نظر می‌آید آن کشور کشوری است که خیلی پایبند به سنت هاست و طلاق گرفتن یک امر سنتی نیست و یکی از پدیده‌های مدرن است ولی در آن کشور زیاد است. علتش اینست که این کشور به سرعت به سمت مدرن شدن در حال حرکت است. نه اینکه دارد مدرن می‌شود. تمایل و آرزوی مدرن شدن در آن کشور خیلی زیاد است. یکی از تبعاتش هم فارغ از اینکه بگوییم خوب است یا بد، پدیده طلاق است. دعواهای پنهانی که در آنجامعه وجود دارد. به نظر من یکی از بحران‌های بزرگی است که می‌تواند در آینده هم این بحران تبدیل به خطرات بزرگی شود، جنگ پنهان بین طبقات اجتماعی است. یک جنگی هست بین آن طبقه که افراد محروم جامعه هستند و پایبند به سنت‌ها و طبقه‌ای که تمایل دارد با قواعد دنیای جدید و مدرن زندگی کند.»
آقای فرهادی در کنفرانس مطبوعاتی به مسئله بازداشت جعفر پناهی و حکمی که برای او صادر شده، پرداخت و از این بابت اظهار تاسف کرد:
«برای من ناراحتی که وجود دارد بیشتر از ناراحتی است که شما بابت ایشان دارید. به دلیل اینکه شما آقای پناهی را از روی فیلم‌هایش و پرده می‌شناسید و من از نزدیک می‌شناسم. همان روزی که در اینجا برایش مراسم برگزار شد، من تلفنی با او صحبت می‌کردم. خداحافظی کردم برای آمده به اینجا. آن ناراحتی که من آن لحظه داشتم خیلی بیشتر از شما بود. من داشتم خداحافظی می‌کردم برای آمدن به جایی که او نمی‌توانست به آنجا بیاید. به همین دلیل من هم عین همه فیلمسازهایی که در همه جهان نظرشان را راجع به این اتفاق گفتند متاسفم.»
امسال شصت و یکمین جشنواره برلیناله به دلیل نمایش فیلم‌های متعددی از جعفر پناهی رنگ و بوی خاصی دارد. از جعفر پناهی در چهارمین روز فستیوال، فیلم بادکنک سفید در بخش نسل برلیناله به روی پرده رفت.
قبل از آغاز این فیلم، یاسمین طباطبایی، بازیگر ایرانی تبار سینمای آلمان در مقابل پرده سینما قرار گرفت و برای نزدیک به ۳۰۰ تماشاگر خردسال و عمدتاً آلمانی درباره جعفر پناهی و فیلم بادکنک سفید او صحبت کرد: «این داستان غم انگیزی است. چون جعفر پناهی فیلمسازی است که اخیراً به شش سال زندان محکوم شده و بیست سال هم اجازه ساختن فیلم ندارد. همه این‌ها به خاطر فیلمی است که اصلاً نساخته بود. فقط فکرش را کرده بود.»
از جعفر پناهی تاکنون فیلم‌های آفساید، طلای سرخ، بادکنک سفید و گره گشایی در برلیناله به روی پرده رفته است.
در میزگردی که در جشنواره برگزار شد، مسئله سینمای سانسور و محدودیت آزادی‌ها به ویژه آزادی بیان در ایران مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار گرفت. سخنران اول این میزگرد خانم مهرانگیز کار، نویسنده، حقوقدان و مدافع حقوق بشر بود.
او با اشاره به سخنان یکی از شرکت کنندگان میزگرد که مطرح کرده بود آیا موضوع سانسور در قوانین ایران نوشته شده یا خیر، گفت: «به طور کلی ما قانونی به نام قانون سانسور در ایران نداریم. اما همیشه گفته شده که باید بر پایه مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی بررسی کرد آثار ادبی، یا آثار سینمایی را.»
در ادامه میزگرد سینمای سانسور در برلیناله، رفیع پیتز، کارگردان و سینماگر شرکت کننده در میزگرد به مسئله خواست آزادی به ویژه در میان نسل جوان و فشاری که از سوی حاکمیت پرداخت و گفت: «ما یک چیز را که خیلی مهم است درباره ایران باید بدانیم. و آن اینکه ایران کشور بسیار پیچیده‌ای است و نمی‌توان آن را و یا مردم آن را خیلی ساده به خوب و بد تقسیم کرد. ایران کشوری است که تاریخچه بسیار سختی هم دارد.»
رفیع پیتز در ادامه گفت: «برداشت من این است که یک سوء تفاهم بزرگ میان نسل جوان ایران که نه در انقلاب بوده و نه جنگ را تجربه کرده با دیگر نسل‌ها وجود دارد. این نسل می‌خواهد آزادانه نوع زندگی خودش را انتخاب کند و آن طور که دوست دارد زندگی کند. اما با گروهی و رهبرانی مواجه است که هیچ انعطافی از خود نشان نمی‌دهد و آزادی آن‌ها را با این اتهام که از سوی غرب و خارج هدایت می‌شوند، سلب کرده است.»
در میزگرد سینمای سانسور و محدودیت آزادی بیان در سینمای ایران همچنین از سپیده فارسی، فیلمساز جوان ایرانی شرکت کننده در میزگرد بخش کوتاهی از فیلم مستند او به نام تهران بدون مجوز به نمایش گذاشته شد:
«یک مستند خیلی شخصی راجع به تهران که زادگاه من است و شهری است که دوستش دارم و عاشقش هستم. ولی می‌دانستم که اگر بخواهم بروم طرح ارائه دهم و بگویم که آقا به من مجوز بدهید، با آن چیزهایی که من می‌خواستم بنویسم احتمالاً یا آن مجوز را نمی‌دادند یا اینقدر سر می‌دواندند تا اینکه... من تصمیم گرفتم همین جوری با تلفن همراه خودم فیلمبرداری کنم. کار تمام شده و خیلی جا‌ها هم رفته و چند تا کشور نمایش داده شده. اما خوشحالم که این فیلم وجود دارد. چیزی که مهم است اینست که کار بشود و فیلم‌ها ساخته شوند و کار‌ها وجود داشته باشند.»
شرکت کننده دیگر میزگرد علی صمدی احدی کارگردان و فیلمساز ایرانی مقیم آلمان بود که از او در برلیناله فیلم کوتاه و مستند جنبش سبز به روی پرده رفت.
برلیناله ۶۱؛ تحت تأثیر حضور فرهادی و غیبت پناهی
ایران و برلیناله ۶۱ به روایت تصویر
****
برای بررسی حال و هوا و رویدادهای هفته اول برلیناله به سراغ امید نیکفرجام، روزنامه‌نگار و مترجم علاقه‌مند به فیلم و سینما می‌رویم که امسال هم در برلیناله حضور دارد.
امید نیکفرجام: راستش امسال اصغر فرهادی واقعاً مورد استقبال همه منتقدان خارجی حاضر در جشنواره برلین قرار گرفت و به نظر من لیاقتش را هم دارد. البته کسی اینجا با قطعیت نمی‌تواند بگوید که چه کسی جایزه می‌برد اما آنقدر از این فیلم تعریف کردند و از کیفیت فیلم و خصوصیات و جنبه‌های مختلفش که می‌توانم بگویم شانس‌اش خیلی زیاد است. یعنی همه تقریباً از این فیلم خوششان آمده و توی سالن مطبوعات هم که فیلم نمایش داده شد در پایان آنقدر کف زدند منتقدان که فکر می‌کنم نشانه خیلی خوبی باشد برای فیلم و واقعاً فیلم خوبی درآمده.
- رقبای او در بخش مسابقه شصت و یکمین جشنواره برلیناله کدام‌اند که باید به آن‌ها چشم دوخت؟
یکی فیلم اسب تورین است. از کارگردان مجار بلا تار که فیلمش محصول مشترک مجارستان، فرانسه و آلمان و سویس است. که می‌شود دسته بندی کرد در فیلم‌های هنری و روشنفکری که مطمئناً نمایش گسترده‌ای نخواهد داشت. ولی نظر منتقدان را جلب کرد از نظر کیفیت کار و تصویر و نوع کارگردانی. همینطور فیلم آلمانی به اسم آلمانیه که کارگردانش ترک است، یاسیمن ساندرلی که این فیلم خیلی نظر همه را جلب کرده.
فیلم اتریشی و لوگزامبورکی «بهترین دشمن من» داستان یک بخشی از جنگ جهانی دوم است و اینکه نازی‌ها چقدر دنبال آثار هنری بودند و داستان نجات یک اثر هنری است. یک فیلم هم هست به اسم آینده اثر میراندا جولای که یک کارگردان جوان آمریکایی است که این دومین فیلمش است که به برلین آمده و محصول مشترک آلمان و آمریکا است.
میراندا جولای یک نویسنده است که فیلم قبلی‌اش هم مورد توجه قرار گرفت. یک فیلم انیمیشن است از فرانسه به اسم حکایات شب از میشل اوسلو که این فیلم به صورت سه بعدی نمایش داده شد و اولین نمایش جهانی‌اش بود.
این‌ها کلاً جز فیلم‌هایی که جمعه و شنبه خواهیم دید و جشنواره تمام می‌شود بخش مسابقه‌اش، مهم‌ترین رقبای اصغر فرهادی هستند. اما اگر همین فیلم‌ها را بخواهم در نظر بگیرم، اصغر فرهادی بیشترین شانس را دارد برای دریافت جایزه.
---------------------------------------------
* این برنامه پیش از اعلام نتایج جشنواره برلین تهیه شده است. با اعلام نتایج مشخص شد که فیلم اصغر فرهادی، علاوه بر کسب جایزه بهترین بازیگران زن و مرد، خرس طلایی بهترین فیلم جشنواره برلین را نیز از آن خود کرده است. نتایج این دوره از جشنواره برلین در برنامه آتی پیک فرهنگ مرور خواهد شد.